Από το 1976 μέχρι το 1990: το κίνημα για την απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας 

Οι ιστορικοί αρέσκονται να σκέφτονται με όρους συνέχειας και ασυνέχειας και να τοποθετούν το προς εξέταση αντικείμενο σε ένα συμφραζόμενο. Οι ιστορικοί των σεξουαλικοτήτων δεν ξεφεύγουν από τον κανόνα αυτό.

Τι άλλαξε άραγε από το προηγούμενο μοντέλο της «αρρενωπής ομοφυλοφιλίας» που περιέγραψε ο Κώστας Γιαννακόπουλος στις προηγούμενες σελίδες; Πώς περάσαμε από άκαμπτους έμφυλους μηχανισμούς σε πιο εύπλαστους;

Τις αλλαγές αυτές πρέπει να τις αναζητήσουμε σε πολιτισμικές, κοινωνικές και οικονομικές διεργασίες που άρχισαν τουλάχιστον στη δεκαετία του 1960, αποκρυσταλλώθηκαν προς τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και κορυφώθηκαν στη δεκαετία του 1980. Η ιστορική έρευνα έχει δώσει ορισμένες κατευθύνσεις στους μετασχηματισμούς που υπέστησαν οι πρακτικές της καθημερινότητας, αλλά και οι θεσμοί στην Γ' Ελληνική Δημοκρατία.

Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές δυνάμεις που διασπείρονται στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, αλλάζουν τις σχέσεις του ατόμου με τις παλιές πολιτικές διαιρέσεις, εντείνουν τους εξατομικευμένους τρόπους ζωής, δημιουργούν φυγόκεντρες της πυρηνικής οικογένειας δυνάμεις. Μετακινήσεις πληθυσμών, πολιτισμικών κειμένων, διεθνοποίηση της νομοθεσίας, καταναλωτικά μοτίβα επιδρούν ουσιωδώς στον τρόπο νοηματοδότησης του σεξουαλικού εαυτού.

Λαϊφστάιλ περιοδικά, ταινίες, μουσική, βιβλία μεταφράζονται και διακινούνται ήδη μέσα στη δικτατορία. Η Μύκονος και η Ερεσός προσελκύουν ομοφυλόφιλους και λεσβίες αντίστοιχα από χώρες του λεγόμενου «δυτικού» κόσμου. Η αστικοποίηση γιγαντώνεται και η μετάβαση στην ανωνυμία της πολυκατοικίας διανοίγει νέα ενδεχόμενα στην οργάνωση της προσωπικής ζωής.

Η αύξηση του φοιτητικού πληθυσμού, το ταξικό και έμφυλό του ανακάτεμα, η οικονομική μεγέθυνση της μεταπολιτευτικής περιόδου συνιστούν μετατοπίσεις και κανείς πλέον δεν μπορεί να αγνοήσει τις αλλαγές στην εκπαίδευση, την κατανάλωση και τον ελεύθερο χρόνο.

Σε αυτό το υπόβαθρο που αδρομερώς χαρτογραφήθηκε αναδύεται το 1976 το κομβικό βιβλίο «Ο Καιάδας» του Λουκά Θεοδωρακόπουλου, ηγετικής μορφής του κινήματος. Πρόκειται για ένα χρονικό της σύλληψης και διαπόμπευσης «ομοφυλόφιλων» αντρών από τον χουντικό υπουργό Δημόσιας Τάξης Ιωάννη Λαδά.

Οι συλληφθέντες, «30 ανώμαλοι τύποι», σύμφωνα με τα λόγια του Τύπου το 1968, συγκεντρωμένοι σε κάποιο σπίτι στην Καλογρέζα πιάστηκαν τη στιγμή «που θα προέβαινον σε όργια». Τα ονόματά τους, η ηλικία τους και το επάγγελμά τους διέρρευσε στις εφημερίδες. Η κίνηση του Καιάδα υπερβαίνει τα όρια μιας αφήγησης βίας και καταπίεσης. Δημιουργεί μια σύνδεση με τα υπόλοιπα συλλογικά υποκείμενα της Μεταπολίτευσης, μια πλατφόρμα από όπου μπορούν να αρθρώσουν αίτημα, να βρεθούν συμμαχίες, να επέλθει ορατότητα και να κατοικηθεί η δημόσια σφαίρα από φωνές κριτικές στην ετεροκανονικότητα.

Λίγους μήνες μετά, κυκλοφορεί χέρι με χέρι μια διακήρυξη που υπογράφεται από την επιτροπή για την ίδρυση του Απελευθερωτικού Κινήματος Ομοφυλόφιλων Ελλάδας (ΑΚΟΕ). Ενα κείμενο διάτρητο από αφηγήσεις οδύνης και αιτήματα. Ενα κείμενο που αποπειράται να μιλήσει εξ ονόματος των ομοφυλόφιλων, να συγκροτήσει ένα συλλογικό υποκείμενο, να πολιτικοποιήσει τη σεξουαλικότητα. Επινοεί μια γενεαλογία της βίας που ξεκινά από τον Μεσαίωνα και φτάνει στον ανεπτυγμένο καπιταλισμό.

Η υλική συνθήκη που συσπειρώνει τα άτομα και γεννά αντιστάσεις είναι το νομοσχέδιο «περί της εξ αφροδισίων νόσων προστασίας» που σχεδίαζε η κυβέρνηση Καραμανλή. Σύμφωνα με αυτό προβλεπόταν ποινή φυλάκισης μέχρι ενός έτους σε άντρες που έψαχναν δημόσια να συνευρεθούν ερωτικά με άλλους άντρες («τέλεσιν παρά φύσιν ασέλγειας»).

Ο εξοστρακισμός από τον δημόσιο χώρο θα ήταν τρομερή οπισθοχώρηση, αφού ήταν ζωτικής σημασίας για την κοινωνικοποίηση των ομοφυλόφιλων. Οι συζητήσεις αυτές μεταφέρονται στο θέατρο «Λουζιτάνια» όπου οι τρανς γυναίκες («οι τραβεστί» με τα λόγια της εποχής) πρωτοστατούν.

Για τις γυναίκες αυτές, εξ ορισμού πιο ορατές, η ελεύθερη παρουσία στον δημόσιο χώρο, η κοινωνική και οικονομική τους επιβίωση έκαναν ακόμη πιο επιτακτική τη συμμετοχή τους στον αγώνα που ξεκινούσε. Το θέμα συνεχίζεται στο ΑΜΦΙ, το περιοδικό που εκδίδει το ΑΚΟΕ από το 1978 μέχρι το 1990.

Το ΑΜΦΙ συναιρεί διάφορες τάσεις. Ο ίδιος ο τίτλος (ΑΜΦΙ, από την αμφισβήτηση) είναι αντανάκλαση του πολιτισμικού κλίματος του γαλλικού Μάη. Αντλεί από την Αριστερά και παράλληλα τοποθετείται κριτικά απέναντί της. Συνομιλεί με το κλίμα της ελληνικής Μεταπολίτευσης, αλλά είναι την ίδια στιγμή διεθνικό. Απαντά στην αλληλογραφία του κοινού, σχολιάζει τον κυρίαρχο Τύπο, κάνει διαφορετικές επιλογές για το τι αξίζει να διαβαστεί ως είδηση.

«Αμφισβήτηση», «αυτονομία» «απελευθέρωση» μπαίνουν στον δημόσιο λόγο. «Απελευθέρωση του ομοφυλόφιλου», όπως προτείνει ο υπότιτλος των πρώτων «ΑΜΦΙ», ή της «ομοφυλόφιλης επιθυμίας», σύμφωνα με τα επόμενα τεύχη; Το πρώτο υπαινίσσεται την ύπαρξη κάποιου είδους ταυτότητας, ενώ το δεύτερο μιλάει για πρακτικές και επιθυμίες.

Μολονότι και τα δυο μοντέλα (επιθυμία και ταυτότητα, «αρρενωπή» και δυτικού τύπου γκέι ταυτότητα) συνυπάρχουν και εν πολλοίς ανταγωνίζονται προτείνω πως σιγά σιγά ο «ομοφυλόφιλος» συγκροτείται ως ταυτότητα.

Τα νέα άτομα δεν ξεγλιστρούν πλέον από αυτή, η οποία αυτονομείται από τον σεξουαλικό ρόλο (ενεργητικός και παθητικός), την έκφραση φύλου («αρρενωπός» και «θηλυπρεπής»), την ηλικία και την τάξη. Είναι μια νέα γενιά ομοφυλόφιλων αντρών και λεσβιών με «συνείδηση» ταυτότητας, όπως φαίνεται από τον λόγο τους. Ας δούμε, για παράδειγμα, τον Γρηγόρη Βαλλιανάτο που αποτιμά στο περιοδικό ποικίλης ύλης «Ενα» στο γύρισμα προς τη δεκαετία του '90 ότι: «Η “δυτικοποίηση” της ζωής των Ελλήνων έχει δυσκολέψει λίγο τα πράγματα, γιατί ήδη οι νέοι ομοφυλόφιλοι δεν θεωρούν ότι τους κάνουν “χάρη” οι “ετεροφυλόφιλοι” που κάνουν έρωτα μαζί τους και είναι αρκετά πιο σαφείς στις ερωτικές τους προτιμήσεις».

Η αυτονομία και η απελευθέρωση, η πάλη ενάντια στην καταπίεση είναι συμβολικοί τόποι και για τις λεσβίες φεμινίστριες. Η Αυτόνομη Ομάδα Ομοφυλόφιλων Γυναικών συγκροτείται το 1979 με σκοπό «τη διεκδίκηση της ελεύθερης έκφρασης της σεξουαλικότητας των λεσβιών, καθώς και την κατάργηση της ιδιαίτερης καταπίεσης που υφίστανται από μέρους της δεδομένης κοινωνίας».

Το ΑΜΦΙ, θεωρητικό, καλά διαβασμένο, διεθνικό, θα λογοκριθεί ως άσεμνο αλλά και θα υποστηριχτεί από μια ετερόκλητη συμμαχία, θα εκπαιδεύσει τους αυτοπροσδιοριζόμενους ως προοδευτικούς της εποχής –ομοφυλόφιλους ή μη-, θα ξεκοκαλιστεί ως ιερό Ευαγγέλιο από κάποιους ομοφυλόφιλους. Θα οργανώσει τον αντιρρητικό λόγο προς το νομοσχέδιο για τα αφροδίσια, σημαντική στιγμή του οποίου είναι η διοργάνωση της πρώτης δημόσιας διαμαρτυρίας στα Προπύλαια το 1981. Οι περισσότεροι με μάσκες, κάποιοι νεότεροι άντρες και κάποιες τρανς γυναίκες χωρίς μάσκες, θα διαμαρτυρηθούν τότε έντονα για τις αναίτιες συλλήψεις και τον αστυνομικό εκφοβισμό.

Μια νησίδα ελευθερίας έχει ανοιχτεί, στην οποία θα κατοικήσουν οι φωνές του Αντρέα Βελισσαρόπουλου, του Λουκά Θεοδωρακόπουλου, της αυτοβιογραφούμενης Μπέττυς Βακαλίδου, αλλά και του Κώστα Ταχτσή, που βλέπει τη σεξουαλική οικονομία του κρυφού, μη ταυτοτικού, να απειλείται. Ο γνωστός μάλιστα λογοτέχνης όχι μόνο αρνήθηκε να συνταχτεί στο πλευρό του ΑΚΟΕ αλλά και δημόσια εκφράστηκε εναντίον οποιουδήποτε είδους πολιτικοποίησης της σεξουαλικότητας, δημιουργώντας πολλούς εχθρούς μέσα στην κοινότητα, με πιο γνωστή τη διαμάχη του με την Μπέττυ Βακαλίδου.

Η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ το 1981 συνιστά μια μετατόπιση στη θεσμικού επιπέδου αντιμετώπιση των έμφυλων ζητημάτων: υπογραφή της σύμβασης για την εξάλειψη όλων των μορφών των διακρίσεων ενάντια στις γυναίκες (1981) και νομική επικύρωσή της (1983), αναθεώρηση οικογενειακού κώδικα (1983), αποποινικοποίηση της μοιχείας και των εκτρώσεων, πολιτικός γάμος, διαζύγιο, απαγόρευση των διακρίσεων ενάντια στις γυναίκες στις εργασιακές σχέσεις (1984).

Η στρατηγική επίκληση στους «μη προνομιούχους» θα συμπεριλάβει και το ΑΚΟΕ που συμμετέχει στον σχεδιασμό νέου νομοσχεδίου για τα «αφροδίσια» νοσήματα. Την ίδια χρονιά (1981) κυκλοφορεί το πρώτο «Κράξιμο», «περιοδικό επαναστατικής ομοφυλόφιλης έκφρασης» που εκδίδει η «εκδιδόμενη τραβεστί Πάολα» (Ρεβενιώτη), όπως αναγράφεται στο εξώφυλλο του περιοδικού. Μότο του: «κάθε εργασία με σκοπό το κέρδος είναι πορνεία». Το «Κράξιμο» είναι καυστικό, αστείο, διαθεματικό, με θέματα όπως σωφρονιστικό σύστημα, ναρκωτικά, εργασία στο σεξ, στρατιωτική θητεία. Μια αλλαγή σε επίπεδο Λόγων έχει ήδη επισυμβεί. Ο «ομοφυλόφιλος» αντικαθιστά τον «ανώμαλο» και τον «διεστραμμένο».

Η ταινία «Αγγελος» (1982), σε σενάριο και σκηνοθεσία Γιώργου Κατακουζηνού, με τον Μιχάλη Μανιάτη στον πρωταγωνιστικό ρόλο, κόβει σχεδόν 300.000 εισιτήρια την πρώτη εβδομάδα. Η ταινία μεταφέρει την πολύκροτη υπόθεση της ανθρωποκτονίας του Ανέστη Παπαδόπουλου από τον δεκαοχτάχρονο σύντροφό του Χρήστο Ρούσσο (1976).

Το 1982 επίσης κυκλοφορεί το πρώτο τεύχος του περιοδικού «Λάβρυς», που φιλοξενεί έναν ριζοσπαστικό, λεσβιακό, φεμινιστικό λόγο. Ενα χρόνο αργότερα (1983), το ΑΜΦΙ διοργανώνει συνέδριο για τις σεξουαλικότητες και την πολιτική. Από το κατάμεστο αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτο θα περάσουν γνωστά ονόματα της ελληνικής και ξένης διανόησης και της πολιτικής, όπως ο Φελίξ Γκουαταρί.

Το 1981 στην Ελλάδα έχουμε το πρώτο επιβεβαιωμένο περιστατικό της HIV λοίμωξης. Το 1985 ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος, ανοιχτά γκέι άντρας, δημοσιογράφος και ακτιβιστής, που αργότερα θα γίνει εκδότης του ΑΜΦΙ, θα ξεκινήσει την επικοινωνιακή στρατηγική του σοκ. Σε εκπομπή για το AIDS θα αποτολμήσει να μιλήσει για «χύσιμο». Τη χρονιά εκείνη μόλις είχε ξεκινήσει ο έλεγχος του αίματος για αντισώματα του ιού ως διαγνωστική εξέταση.

Προς τα μέσα της δεκαετίας, η συζήτηση για το HIV/AIDS εμφανίζεται με αντιφατικές συνέπειες για το νεότευκτο κίνημα. Θέτει πιεστικά στο τραπέζι το ζήτημα της σεξουαλικότητας, νομιμοποιεί τη μελέτη της σε ακαδημαϊκό περιβάλλον πλάι στις ιατρικές έρευνες και καθιστά μέρος των ομοφυλόφιλων ακτιβιστών συνομιλητές στη χάραξη της κοινωνικής πολιτικής. ΑΜΦΙ και «Κράξιμο» αμφιταλαντεύονται. Από τη μία αποπειρώνται –εύλογα- να το αποσυσχετίσουν από τους ομοφυλόφιλους, από την άλλη παρέχουν ιατρική συμβουλευτική. Από τη μία φιλοξενούν άρθρα αρνητών του ιού και από την άλλη απευθύνουν αιτήματα προς την πολιτεία.

Ο θάνατος το 1987 από AIDS του σχεδιαστή μόδας Βασίλη Κουρκουμέλη, γνωστού ως Μπίλι Μπο, συνεργάτη του Μάκη Τσέλιου, κατακτά τα μέσα ενημέρωσης λόγω του νεαρού της ηλικίας του, της αναγνωρισιμότητάς του, της εργατικής του καταγωγής και της ομορφιάς του.

Στη δεκαετία του '80 βλέπουμε μια υπερπαραγωγή λόγων για τις σεξουαλικότητες. Tα βλέμματα στρέφονται στο σεξ, ίσως με μια αδηφάγο διάθεση. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η έρευνα του δημοσιογράφου Βασίλη Αποστολίδη για την ερωτική ζωή στην Ελλάδα: μεταξύ '80 και '82 συντάχτηκαν, διανεμήθηκαν και συμπληρώθηκαν περίπου 3.000 ερωτηματολόγια που έβαζαν στο μικροσκόπιο κάθε ερωτική πρακτική, επιθυμία, φαντασίωση. Οι πολιτισμικές αυτές αλλαγές φυσικά συνυπάρχουν με ποικίλες άλλες προκλήσεις.

Την ίδια στιγμή που το σεξ αρχίζει να πουλάει δημοσιογραφικά, οι τρανς γυναίκες διώκονται άγρια από την Αστυνομία. Η Μπέττυ Βακαλίδου, η Πάολα Ρεβενιώτη, η Αλόμα, η Αννα Κουρουπού καταγγέλλουν την αστυνομική αυθαιρεσία που απανθρωποποιεί τις τρανς γυναίκες που εργάζονται στο σεξ. Συλλήψεις Παρασκευή βράδυ για να περάσουν το Σαββατοκύριακο στο κρατητήριο και να έχουν να αντιπαλέψουν το μούσι που αρχίζει να βγαίνει στο πρόσωπο κάτω από το μακιγιάζ. Εφοδοι στο Ζάππειο και στα ψωνιστήρια, αναίτιες συλλήψεις. Καταστολή, αλλά και αντίσταση. Διαμαρτυρίες έξω από τα αστυνομικά τμήματα, κλείσιμο της Συγγρού με ανθρώπινη αλυσίδα, ακόμα και διαμαρτυρία έξω από το σπίτι του Ανδρέα Παπανδρέου. Φαίνεται πως είχαμε και εμείς τα δικά μας Stonewall – αποκεντρωμένα, αποσιωπημένα και λιγότερο συμβολοποιημένα.

Ας επιστρέψουμε στο τέλος της δεκαετίας. 1988. Πού να κοιτάξει κανείς; Σε πιο δυτικές εννοιολογήσεις της σεξουαλικότητας όπως είναι αυτές που προκρίνει το πρώτο τεύχος του περιοδικού Gay; Στην κατάμεστη αίθουσα όπου διεξάγονται τα αυτοαποκαλούμενα ως «καλλιστεία των τραβεστί»; Στην νεοσύστατη Ελληνική Ομοφυλοφιλική Κοινότητα (ΕΟΚ) του Βαγγέλη Γιαννέλου, η οποία είναι η πρώτη ομάδα με νομική υπόσταση της, όπως θα λέγαμε σήμερα, «ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας»; Στην ταινία «Ομοφυλόφιλοι», στην οποία οι μη ετεροφυλόφιλες σεξουαλικότητες είναι απλώς μια χαίνουσα πηγή δυστυχίας; Στην «Ομόνοια 1980» του Γιώργου Ιωάννου που χαρτογραφεί τις διαδρομές των υποψιασμένων κορμιών στην κεντρική πλατεία της Αθήνας; Διάφορα βραχύβια έντυπα εκδίδουν λίγα τεύχη και αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα: «Μπανάνες», «Κοντροσόλ στο Χάος», «Μια άλλη χώρα».

Η ριζοσπαστική δυναμική που ξεκινά το 1976 το ΑΚΟΕ αρχίζει να εξαντλείται προς το τέλος της δεκαετίας του 1980, αφήνοντας όμως πίσω της κάποια βραδύκαυστα αποτελέσματα. Η περίοδος αυτή σημαδεύεται από έναν πολιτισμικό υβριδισμό στα ζητήματα νοηματοδότησης του σεξουαλικού εαυτού και το προηγούμενο μοντέλο που περιέγραψε ο Γιαννακόπουλος στο τεύχος αυτό συνυπάρχει πλέον με μια νέα αίσθηση ταυτότητας.

Μια λογοθετική στροφή έχει σίγουρα σημειωθεί, νέα νοήματα εισέρχονται στη δημόσια σφαίρα, ο λόγος των υποκειμένων ακούγεται σε πρώτο πρόσωπο, γιατί το «να μιλάς στη θέση του άλλου είναι η ρίζα κάθε φασισμού» όπως μας θυμίζουν οι συντάκτες του ΑΜΦΙ το 1981.

«Εμείς είμαστε οι Ελληνες Ομοφυλόφιλοι» είναι η πρώτη κινηματική φράση στην Ελλάδα το 1976, «Πιστεύω μερικές φορές ότι είναι πολύ συγκινητικό να είσαι πούστης. Νιώθεις χαρές που οι άλλοι άνθρωποι σπάνια νιώθουν. Και αφήνεις τον εαυτό σου να είναι ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει, αν δεν είσαι κομπλεξικός» μας λέει η Μπέττυ Βακαλίδου το 1981, απαντώντας 11 χρόνια αργότερα στην πεσιμιστική διαπίστωση της ταινίας Boys in the Band, «δείξτε μου έναν ευτυχισμένο ομοφυλόφιλο και θα σας δείξω ένα χαρούμενο πτώμα»

*Υποψήφιος διδάκτορας Πανεπιστημίου Αιγαίου, επιστημονικός συνεργάτης Orlando LGBT, μέλος Colour Youth

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος «Αόρατη Ιστορία: Διαδρομές, βιώματα, πολιτικές των ΛΟΑΤΚΙ+ στην Ελλάδα», που κυκλοφόρησε με την «Εφ.Συν.» -  Σαββατοκύριακο στις 8 Ιουνίου 2019. Μπορείτε να διαβάσετε τα κείμενα σε ηλεκτρονική μορφή επιλέγοντας το αντίστοιχο λινκ από τον κατάλογο περιεχομένων που ακολουθεί ή να ξεφυλλίσετε και να διαβάσετε ολόκληρο το τεύχος στην εφαρμογή issuu μετά τον κατάλογο περιεχομένων. 

Περιεχόμενα Τεύχους

● Εισαγωγή, σελ. 2

● Νίκος Μυλωνάς (συνέντευξη στο Θεοδόση Γκελτή), Ένας «φίλος της Ντόροθυ» στην Ελλάδα, σελ. 3

● Σόνια, Λεσβίωμα, σελ. 4

● Ι.Κ., Το ζητούμενο είναι το τέλος της ντροπής, σελ. 4

● Αρης Μπατσιούλας, 20th Century Boy, σελ. 5

● Ρηνιώ Συμεωνίδου, Το υπέροχα ποικιλόμορφο φάσμα του βιολογικού φύλου: Ιντερσεξ παιδιά και άνευ όρων αγάπη, σελ. 6

● Ελενα – Ολγα Χρηστίδη, Μεγαλώνοντας σε μια κουίρ οικογένεια τη δεκαετία του ‘90, σελ. 7

● Αννα Κουρουπού, Συγγρού… σελ. 8

● PASSPORT, Καμία ομοφοβική στολή, καμία τρανσφοβική εντολή, καμία ρατσιστική εξουσία, σελ. 9

● Μπέττυ Βακαλίδου, Το τρανς κίνημα όπως το έζησα, σελ. 10

● Θωμάς Ξωμερίτης, Ηρωική έξοδος, δύσκολη ελευθερία, σελ. 11

● Δήμητρα Τζανάκη, Από το 1871 μέχρι το 1950: Γενεαλογία φύλου και σεξουαλικότητας, σελ. 12-13

● Κώστας Γιαννακόπουλος, Μια διάχυτη ομοφυλοφιλία στη μεταπολεμική Ελλάδα, σελ. 14-15

● Θεοδόσης Γκελτής, Από το 1976 μέχρι το 1990, Το κίνημα για την απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας, σελ. 16-18

● Πάολα Ρεβενιώτη (συνέντευξη στο Θεοδόση Γκελτή), Όταν βάζεις τη φούστα δεν την ξαναβγάζεις, σελ. 18

● Χρήστος Ρούσος (συνέντευξη στο Θεοδόση Γκελτή), Στη φυλακή γνώρισα έρωτες που τους λέω κινηματογραφικούς, σελ. 19

● Ειρήνη Πετροπούλου, Από το 1990 μέχρι το 2004: Δράσεις, ορατότητα, συνεργασίες, σελ. 20 – 21

● Νέλη Καούνη, Από το 2005 μέχρι σήμερα: Εκρηξη ακτιβιστικής δραστηριότητας και ενδοσκόπηση, σελ. 22-25

● Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας, 18 χρόνια, 700 συναντήσεις, σελ. 26

● Φίλιππος Παγάνης, Σπάζοντας το καλούπι, σελ. 27

● Γιώργος – Κυβέλη, Εξω από το δίπολο, σελ. 27

● Μενέλας, Επιζώντες της ετεροκανονικότητας: η πορνογραφία και εγώ, σελ. 28

● ΕΜΑΝΤΕΣ, ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες: Μειονότητα μέσα στη μειονότητα, σελ. 29

● Νάνσυ Παπαθανασίου, Ελενα-Ολγα Χρηστίδη, Αμφισβητώντας την αυθεντία: τα κινήματα απέναντι στην «επιστήμη», σελ. 30-31

● Γιώργος Παπαδοπετράκης, Αντώνης Πούλιος, Το HIV/AIDS και η μετάδοση του στίγματος, σελ. 32-33

● Δέσποινα Χρονάκη, Κατασκευάζοντας τη μη ετεροκανονική συνθήκη στη δημοφιλή κουλτούρα, σελ. 34

● Γιώργος Σαμπατακάκης, Κουίρ σαν χώρα ή βγαίνοντας με κέφι από την ντουλάπα της Μεταπολίτευσης, σελ. 35

● Κωνσταντίνος Κυριακός, Για την ερωτική διαφορά στην ελληνική σκηνή: παραστάσεις με σημασία, σελ. 36-37

● Αν Πελεγκρίνι, Fuck Stonewall, σελ. 38-39

● Αλεξάνδρα Χαλκιά, Εχουν πράγματι αλλάξει τα πάντα;, σελ. 39

● Ελενα – Ολγα Χρηστίδη, Νάνσυ Παπαθανασίου, Ο δρόμος έχει τη δική σου ιστορία, σελ. 40