Από το 1990 μέχρι το 2004: δράσεις, ορατότητα, συνεργασίες 

Μπορεί η Ελλάδα να είναι μία από τις πρώτες ευρωπαϊκές χώρες που αποποινικοποίησε την ομοφυλοφιλία το 1951, ωστόσο στάθηκε παγερά αδιάφορη σε θέματα δικαιωματικής ισότητας, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα.

Από το 1977, μετά την εμφάνιση του Απελευθερωτικού Κινήματος Ομοφυλόφιλων Ελλάδας (ΑΚΟΕ), υπάρχει μεγάλη δραστηριότητα σε θέματα προβολής των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤ (τα intersex άτομα ήταν, και δυστυχώς ακόμη παραμένουν σε μεγάλο βαθμό, αόρατα μέσα στην κοινότητά μας. Επίσης ο όρος κουίρ δεν χρησιμοποιούνταν ακόμα) από ομάδες που συγκροτούνται, με κοινό στόχο τη δημιουργία ενός θεσμοθετημένου καθεστώτος προστασίας.

Η αδιαφορία του κρατικού μηχανισμού, η έντονη απουσία μαζικής ορατότητας και οι στοχευμένες «παρεμβάσεις» της ελληνικής Δικαιοσύνης, που φρόντισε δύο φορές, το 1980 και το 1991, να σύρει στα δικαστήρια το περιοδικό «ΑΜΦΙ» για προσβολή της δημοσίας αιδούς, δημιούργησε κλίμα δυσφορίας και καχυποψίας απέναντι στο κράτος και στον τρόπο που εφαρμόζει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη ισότητα κατά το δοκούν, παρ’ όλο που το περιοδικό αθωώθηκε πανηγυρικά και τις δύο φορές. 

Βασικό πρόβλημα εξακολουθεί να παραμένει η αδυναμία έκθεσης.

Δεν είναι λίγα τα άτομα που δουλεύουν στις ομάδες, αλλά φοβούνται να βγουν ανοιχτά προς τα έξω. Η αδυναμία αυτή παραμένει για αρκετά χρόνια ιδιαίτερα ανασταλτικός παράγοντας που δυναμιτίζει την όποια προσπάθεια διεκδικήσεων, αλλά και μαζικών κινητοποιήσεων, εκτός σπανίων περιπτώσεων. Με την πάροδο του χρόνου συνειδητοποιούμε ότι μια άτυπη ομάδα, όπως το ΑΚΟΕ, είναι αδύνατο να διεκδικήσει με δυναμισμό καλύτερη μεταχείριση από τους κρατικούς, δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, ακόμα και από τα τηλεοπτικά δίκτυα.

Το κενό αυτό καλύπτεται τον Μάιο του 1988 από την Ελληνική Ομοφυλοφιλική Κοινότητα (ΕΟΚ), με μορφή αστικής εταιρείας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, η οποία αναλαμβάνει μέχρι την παύση της δραστηριότητάς της, τον Απρίλιο του 2008, να διεκδικήσει και να προβάλει θέματα όπως η εισαγωγή μαθήματος σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία, η αναγνώριση της ισότητας στον πολιτικό γάμο για όλα τα ζευγάρια ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, η ενημέρωση σε θέματα ομοερωτικού σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας, έκφρασης και χαρακτηριστικών φύλου, η πάταξη της αστυνομικής αυθαιρεσίας, η θέσπιση νομοθεσίας για την καλύτερη προστασία κατά των φαινομένων ομοφοβίας, τρανσφοβίας, ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, η κατάργηση του άρθρου 347 του Ποινικού Κώδικα που είχε χρησιμοποιηθεί πολλές φορές ως δαμόκλειος σπάθη εκβιασμού, η αντιρατσιστική νομοθεσία, η ενημέρωση και επιμόρφωση του ιατρικού κόσμου ώστε να μην αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα ως ψυχικά ασθενείς λόγω της ταυτότητάς τους ή να μην αντιμετωπίζουν όσους νοσούν από ΑΙDS σαν άτομα που πρέπει να απομονωθούν, αλλά και η μεγαλύτερη ορατότητα ώστε να ενημερωθεί επαρκώς το ευρύ κοινό.

Η τηλεόραση παίζει τον ρόλο του συντηρητικού παιδαγωγού και φέρνει την ομοφυλοφιλία μέσα στο σπίτι κάθε «αξιοπρεπούς» οικογένειας

Παράλληλα, υπήρξαν και αμιγώς λεσβιακές ομάδες, όπως η Αυτόνομη Ομάδα Λεσβιών, μία από τις ομάδες που δραστηριοποιήθηκαν στο Σπίτι Γυναικών μαζί με διάφορες φεμινιστικές ομάδες και εξέδωσαν το περιοδικό «Λάβρυς» που κυκλοφόρησε σε τρία τεύχη. Το 2000 δημιουργείται η Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας, που κατάφερε να συσπειρώσει πάρα πολλές λεσβίες στο Φεμινιστικό Κέντρο της οδού Ερεσού. 

Εξω από την πρωτεύουσα, στη Θεσσαλονίκη, η Ομάδα Πρωτοβουλίας Ομοφυλόφιλων Θεσσαλονίκης (ΟΠΟΘ) που εξέδιδε το περιοδικό «Ο Πόθος» και είχε τη δική της εκπομπή με τίτλο «Για το Δικαίωμα στην Ομοφυλοφιλία» στον σταθμό «Ράδιο Κιβωτός», διαλύεται το 1998. Η Σύμπραξη κατά της Ομοφυλοφοβίας εμφανίζεται το 1995 και βγάζει το περιοδικό «Βιταμίνη Ο» μέχρι το 2006. Σήμερα, πέρα από την άλλη δράση που έχει σε θέματα κοινωνικής κριτικής και δικαιωμάτων, οργανώνει κάθε χρόνο το Πανόραμα Ομοφυλοφιλικού Κινηματογράφου, αναδεικνύοντας την πρωτοποριακή Εβδομη Τέχνη. 

Η δεκαετία του ’90, όμως, επιβάλλει και μια διαφορετική δυναμική. Τα ΜΜΕ έχουν αρχίσει να αφιερώνουν σελίδες, τηλεοπτικό χρόνο και στήλες με μεγαλύτερη συχνότητα σε ΛΟΑΤΚΙ+ θέματα, αναζητώντας κυρίως τη γαργαλιστική είδηση που θ’ ανεβάσει το κασέ, και εμείς δανείζουμε το πρόσωπό μας στο φιλοθέαμον κοινό, σε μια φιλότιμη προσπάθεια να δείξουμε πως ο διαφορετικός σεξουαλικός προσανατολισμός είναι τόσο κοινός όσο η διπλανή πόρτα.

Η έλευση της ιδιωτικής τηλεόρασης και ραδιοφωνίας δημιουργεί νέες ευκαιρίες για δημοσιοποίηση των ΛΟΑΤΚΙ+ ζητημάτων. Ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος γίνεται γνωστός στο ευρύ κοινό μέσω της έντονης τηλεοπτικής του παρουσίας ως εκπρόσωπος της ομοφυλοφιλικής κοινότητας και ως ο πρώτος αναγνωρίσιμος ακτιβιστής.

Την ίδια περίοδο, γίνεται γνωστή στο ευρύ κοινό η Τζένη Χειλουδάκη μέσα από τη δημοσιοποίηση της περίφημης σχέσης της με έναν αντεισαγγελέα. Η τρανς ταυτότητα, μέσα από εκείνη, αποκτά ορατότητα στην κοινωνία, ιδιαίτερα στις μικροαστικές τάξεις. 

Δυστυχώς, η πυρηνική μορφή οικογένειας και η έντονη θρησκοληψία που επικρατούν στην Ελλάδα και που βασική μέριμνά τους έχουν να προστατέψουν τον «φιλήσυχο πολίτη» από κάθε ξένο στοιχείο, αλλά και κάποιες εκπομπές που προβάλλονται στη μεσημβρινή ζώνη της τηλεόρασης, συμβάλλουν αισθητά στην παραπληροφόρηση και στο χαμηλό επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού σε ευαίσθητα κοινωνικά θέματα.

Η τηλεόραση παίζει τον ρόλο του συντηρητικού παιδαγωγού και φέρνει την ομοφυλοφιλία μέσα στο σπίτι κάθε «αξιοπρεπούς» οικογένειας, όπου παρελαύνουν ψυχολόγοι, σεξολόγοι και ρασοφόροι αναλύοντας, με ύφος περισπούδαστο, αλλά με κακοποιητικό λόγο και χωρίς επιστημονική βάση, τις βλαβερές επιπτώσεις της ομοφυλοφιλίας στην εφηβική ηλικία, σπέρνοντας τον πανικό.

Το 2003 το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης επιβάλλει στο Mega πρόστιμο 100 χιλιάδων ευρώ για την προβολή σκηνής που δείχνει δύο άντρες να φιλιούνται στην τηλεοπτική σειρά «Κλείσε τα μάτια» του Χριστόφορου Παπακαλιάτη, η οποία συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά τηλεθέασης. Το πρόστιμο ακυρώθηκε ύστερα από μερικά χρόνια. Δύο χρόνια μετά, θύμα της ομοφοβίας του ΕΣΡ πέφτει η ραδιοφωνική εκπομπή Athens Gay & Lesbian Radio Show της Μαρίας Cyber. 

Χαρακτηριστικό της εποχής είναι ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός παρουσιάζεται σαν σεξουαλική πρακτική και προσωπική «επιλογή», ενώ απουσιάζει αισθητά η έννοια της ταυτότητας. Φυσικά υπάρχουν διαφορετικές ταχύτητες στα θέματα αυτά: αυτή των μεγάλων αστικών κέντρων και αυτή της περιφέρειας, η ταχύτητα όσων δραστηριοποιούνται πιο ενεργά στον ακτιβισμό αλλά και όσων βρίσκονται μακριά από ακτιβιστικές ομάδες, αλλά συναντιούνται κυρίως σε μπαρ, ερωτεύονται, συζούν μερικές φορές, δημιουργούν παρέες και προσπαθούν να ανακαλύψουν τρόπους διασκέδασης που τους χωρούν χωρίς την παρουσία επικριτικών βλεμμάτων.

Δεν ήταν λίγες οι φορές που ανακαλύπταμε ταινίες με λεσβιακό–κοινωνικό περιεχόμενο στο τμήμα πορνό των βιντεοκλάμπ, με τους πελάτες και το υπαλληλικό προσωπικό να μας κοιτούν σαν εξωτικά φρούτα. 

Οι γκέι άνδρες συναντιούνται για διασκέδαση, κοινωνικοποίηση και ερωτικές συνευρέσεις σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους (νταρκ ρουμ), στα πρότυπα πολλών ανάλογων κλαμπ του εξωτερικού. Τέτοια μαγαζιά με νταρκ ρουμ που άφησαν εποχή ήταν το «Factory» του Γρηγόρη Βαλλιανάτου, που δημιουργήθηκε το 1993, και το «Λάμδα».

Η συνάντηση ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων σε συγκεκριμένους δημόσιους χώρους (καφέ, εστιατόρια, μπαρ) που απευθύνονται αποκλειστικά ή κυρίως σε αυτά είναι κομβικό στοιχείο της εποχής και δίνει αίσθημα ασφάλειας και ελευθερίας. Οι χώροι αυτοί προστατεύουν την ανωνυμία και καλλιεργούν αίσθημα κοινότητας και επαφής.

Μέχρι και σήμερα, ο χάρτης των κουίρ μαγαζιών της πόλης, όπως και αρκετών επαρχιακών πόλεων πια, είναι σημείο αναφοράς και συνάντησης της κοινότητας. Από την «Οδύσσεια», την «Κίρκη» και την «Πόρτα», στο «Aleco’s», το «Alexander’s» και το «Spices», το «Τελεία και Παύλα», το «Γρανάζι» και το «Sodade», ο κατάλογος μπορεί να συνεχιστεί επί μακρόν, φτάνοντας στα σημερινά «BeQueer» και «Beaver», αλλά και τα πιο mainstream «Escape», «Noiz» και «Μυροβόλο», και βέβαια στις θρυλικές και ακόμα δυνατές «Κούκλες» με το μακροβιότερο ντραγκ σόου πρόγραμμα της Αθήνας. 

Ταυτόχρονα, η έλευση και διάδοση του διαδικτύου δημιουργεί νέους χώρους αλληλεπίδρασης. Οι πρώτες ιστοσελίδες με σχετική θεματολογία αρχίζουν να εμφανίζονται και η διάχυση πληροφορίας, αλλά και νέων τρόπων φλερτ και αναζήτησης ερωτικού συντρόφου στο ίντερνετ, κάνουν δειλά τα πρώτα τους βήματα. 

Το 2003 αποδεικνύεται σημαδιακή χρονιά. Σε μια επιχείρηση της αστυνομίας, σε ένα πάρτι μόνο για γκέι άντρες στο κλαμπ «Spices», σε μια περιοχή που τότε είχε αρχίσει να διαμορφώνεται ως γκέι γειτονιά, γίνονται 11 προσαγωγές που οδηγούν στη σύλληψη έξι ατόμων. Οι κατηγορίες αφορούν μεταξύ άλλων προσβολή δημόσιας αιδούς, διευκόλυνση ακολασίας, πορνογραφία ανηλίκων, ασέλγεια παρά φύση από κερδοσκοπία, άσεμνα δημοσιεύματα. Ακολουθούν έφοδοι σε σπίτια συλληφθέντων και δημόσια διαπόμπευσή τους σε εφημερίδες και εκπομπές, όπως της Τατιάνας Στεφανίδου. Ολα αυτά καταλήγουν στο τραγικό γεγονός της αυτοκτονίας ενός από τους συλληφθέντες στο κελί του. 

Τα γεγονότα αυτά σηματοδοτούν το τέλος μιας περιόδου σχετικής ησυχίας στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, όπως και της πλασματικής αίσθησης ασφάλειας που υπήρχε. Δημιουργείται έδαφος ουσιαστικής συνεργασίας οργανώσεων και ομάδων, που οδήγησε στη δημιουργία του Πολύχρωμου Φόρουμ και σε ακόμα πιο στενή συνεργασία με άλλες ομάδες και κινήματα (Φεμινιστικό Κίνημα, Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ κ.λπ.), που αποδεικνύονται πολύτιμοι σύμμαχοι στον αγώνα για την κοινωνική ισότητα.

Ενας σημαντικός αριθμός ανθρώπων που ήταν έως τότε έξω από τον κινηματικό χώρο, ενεργοποιείται και συσπειρώνεται. Το Πολύχρωμο Φόρουμ στέκεται αφορμή να δημιουργηθεί η Πρωτοβουλία Ομοφυλόφιλων Πολιτών (ΠΟΠ) που μετεξελίχθηκε στην Ομοφυλοφιλική και Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδας (ΟΛΚΕ).

Παράλληλα, το 2003 δημιουργείται και το Σωματείο Αλληλεγγύης Τραβεστί - Τρανσέξουαλ (ΣΑΤΤΕ). Το σωματείο εκδίδει κάθε 4-5 μήνες το περιοδικό «Transexual Βήμα». Το 2000 εμφανίζεται άλλη μια ομάδα, η Πρωτοβουλία Ομοφυλόφιλων Ενάντια στη Καταπίεση (ΠΟΕΚ), η οποία ξεκίνησε από λεσβίες και ομοφυλόφιλους του αριστερού χώρου και το 2004 εξέδωσε την τρίμηνη εφημερίδα «Απελευθέρωση».

Εκδίδονται μόνο τρία τεύχη, ενώ η δράση της ΠΟΕΚ είναι πλούσια σε συμμετοχές σε αντιρατσιστικές και αντιπολεμικές διαδηλώσεις, στο Athens Pride κ.λπ. Η συνολική διάρκεια ζωής του Πολύχρωμου Φόρουμ ήταν μόνο περίπου δύο χρόνια, από το 2003 μέχρι το 2005, ωστόσο έδειξε ότι οι συλλογικότητες μπορούν να ασκήσουν πολύ πιο έντονες πιέσεις μέσα από μια κοινή γραμμή. Το επόμενο βήμα συνεργασίας είναι το 2005 με το Athens Pride - Φεστιβάλ Υπερηφάνειας. 

Το 2003 ζητήσαμε να μάθουμε επίσημα πόσες κρατικές υπηρεσίες και φορείς (υπουργείο Παιδείας, ΕΣΗΕΑ, Γενική Γραμματεία Ισότητας, άλλοι φορείς που χρηματοδοτούνται για την υποστήριξη θεμάτων ισότητας) γνωρίζουν τα βασικά δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+. Ακόμα περιμένουμε απάντηση. 

Τα κόμματα απαντούν στα ερωτήματα σχετικά με την κατοχύρωση νομικών δικαιωμάτων επικαλούμενα πάντα την εύκολη δικαιολογία του «πολιτικού κόστους» και τη μη ετοιμότητα της ελληνικής κοινωνίας, δείχνοντας ουσιαστικά αδιαφορία για θέματα δικαιωμάτων. Φυσικά, το κράτος φερόταν πάντα σαν να είχε να ασχοληθεί με πολύ πιο σοβαρά ζητήματα και όχι με τα αιτήματα μιας «μειοψηφίας». 

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος «Αόρατη Ιστορία: Διαδρομές, βιώματα, πολιτικές των ΛΟΑΤΚΙ+ στην Ελλάδα», που κυκλοφόρησε με την «Εφ.Συν.» -  Σαββατοκύριακο στις 8 Ιουνίου 2019. Μπορείτε να διαβάσετε τα κείμενα σε ηλεκτρονική μορφή επιλέγοντας το αντίστοιχο λινκ από τον κατάλογο περιεχομένων που ακολουθεί ή να ξεφυλλίσετε και να διαβάσετε ολόκληρο το τεύχος στην εφαρμογή issuu μετά τον κατάλογο περιεχομένων. 

Περιεχόμενα Τεύχους

● Εισαγωγή, σελ. 2

● Νίκος Μυλωνάς (συνέντευξη στο Θεοδόση Γκελτή), Ένας «φίλος της Ντόροθυ» στην Ελλάδα, σελ. 3

● Σόνια, Λεσβίωμα, σελ. 4

● Ι.Κ., Το ζητούμενο είναι το τέλος της ντροπής, σελ. 4

● Αρης Μπατσιούλας, 20th Century Boy, σελ. 5

● Ρηνιώ Συμεωνίδου, Το υπέροχα ποικιλόμορφο φάσμα του βιολογικού φύλου: Ιντερσεξ παιδιά και άνευ όρων αγάπη, σελ. 6

● Ελενα – Ολγα Χρηστίδη, Μεγαλώνοντας σε μια κουίρ οικογένεια τη δεκαετία του ‘90, σελ. 7

● Αννα Κουρουπού, Συγγρού… σελ. 8

● PASSPORT, Καμία ομοφοβική στολή, καμία τρανσφοβική εντολή, καμία ρατσιστική εξουσία, σελ. 9

● Μπέττυ Βακαλίδου, Το τρανς κίνημα όπως το έζησα, σελ. 10

● Θωμάς Ξωμερίτης, Ηρωική έξοδος, δύσκολη ελευθερία, σελ. 11

● Δήμητρα Τζανάκη, Από το 1871 μέχρι το 1950: Γενεαλογία φύλου και σεξουαλικότητας, σελ. 12-13

● Κώστας Γιαννακόπουλος, Μια διάχυτη ομοφυλοφιλία στη μεταπολεμική Ελλάδα, σελ. 14-15

● Θεοδόσης Γκελτής, Από το 1976 μέχρι το 1990, Το κίνημα για την απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας, σελ. 16-18

● Πάολα Ρεβενιώτη (συνέντευξη στο Θεοδόση Γκελτή), Όταν βάζεις τη φούστα δεν την ξαναβγάζεις, σελ. 18

● Χρήστος Ρούσος (συνέντευξη στο Θεοδόση Γκελτή), Στη φυλακή γνώρισα έρωτες που τους λέω κινηματογραφικούς, σελ. 19

● Ειρήνη Πετροπούλου, Από το 1990 μέχρι το 2004: Δράσεις, ορατότητα, συνεργασίες, σελ. 20 – 21

● Νέλη Καούνη, Από το 2005 μέχρι σήμερα: Εκρηξη ακτιβιστικής δραστηριότητας και ενδοσκόπηση, σελ. 22-25

● Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας, 18 χρόνια, 700 συναντήσεις, σελ. 26

● Φίλιππος Παγάνης, Σπάζοντας το καλούπι, σελ. 27

● Γιώργος – Κυβέλη, Εξω από το δίπολο, σελ. 27

● Μενέλας, Επιζώντες της ετεροκανονικότητας: η πορνογραφία και εγώ, σελ. 28

● ΕΜΑΝΤΕΣ, ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες: Μειονότητα μέσα στη μειονότητα, σελ. 29

● Νάνσυ Παπαθανασίου, Ελενα-Ολγα Χρηστίδη, Αμφισβητώντας την αυθεντία: τα κινήματα απέναντι στην «επιστήμη», σελ. 30-31

● Γιώργος Παπαδοπετράκης, Αντώνης Πούλιος, Το HIV/AIDS και η μετάδοση του στίγματος, σελ. 32-33

● Δέσποινα Χρονάκη, Κατασκευάζοντας τη μη ετεροκανονική συνθήκη στη δημοφιλή κουλτούρα, σελ. 34

● Γιώργος Σαμπατακάκης, Κουίρ σαν χώρα ή βγαίνοντας με κέφι από την ντουλάπα της Μεταπολίτευσης, σελ. 35

● Κωνσταντίνος Κυριακός, Για την ερωτική διαφορά στην ελληνική σκηνή: παραστάσεις με σημασία, σελ. 36-37

● Αν Πελεγκρίνι, Fuck Stonewall, σελ. 38-39

● Αλεξάνδρα Χαλκιά, Εχουν πράγματι αλλάξει τα πάντα;, σελ. 39

● Ελενα – Ολγα Χρηστίδη, Νάνσυ Παπαθανασίου, Ο δρόμος έχει τη δική σου ιστορία, σελ. 40