Μύθοι της Οκτωβριανής Επανάστασης

Στο άρθρο του «Ο μύθος της Οκτωβριανής Επανάστασης», που δημοσιεύτηκε στην «Εφ.Συν.» (1.6.2019), ο Γιώργος Οικονόμου μάλλον κατασκευάζει έναν δικό του μικρό μύθο, αντί να ανασκευάσει κάποιον μεγαλύτερο.

Για να αποδείξει τη θέση του ότι τον Οκτώβρη του 1917 έγινε πραξικόπημα και όχι επανάσταση, παρουσιάζει ένα ελλιπές αφήγημα, με το οποίο πιάνει το χέρι των αναγνωστών και τους περνάει απευθείας από τον Ιούνη του 1917, όπου στο Πρώτο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ οι Μπολσεβίκοι αποτελούσαν μειοψηφία, στον Οκτώβρη του 1917 και στην εκ μέρους τους «μονομερή κίνηση, “πραξικόπημα”, για την κατάληψη της εξουσίας».

Τι παραλείπει να αναφέρει ο αρθρογράφος; «Τον Σεπτέμβρη [του 1917] οι Μπολσεβίκοι είχαν κερδίσει την πλειοψηφία στα σοβιέτ της Πετρούπολης και της Μόσχας […]. Στις 25 Οκτώβρη […] το πραξικόπημα είχε σχεδιαστεί έτσι ώστε να συμπέσει με το Δεύτερο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ των Εκπροσώπων των Εργατών και Στρατιωτών, που ξεκίνησε το επόμενο απόγευμα. Οι Μπολσεβίκοι είχαν την πλειοψηφία – 399 από συνολικά 649 εκπροσώπους […]» (E.H. Carr, «The Russian Revolution – From Lenin to Stalin», 1917-29, σ. 5-6, δική μου μετάφραση).

Οχι μόνο οι Μπολσεβίκοι είχαν την πλειοψηφία στους νέους επαναστατικούς και δημοκρατικούς θεσμούς των σοβιέτ στα μεγάλα αστικά κέντρα τον Σεπτέμβρη, και σε όλη τη Ρωσία τον Οκτώβρη, αλλά επιπλέον σχημάτισαν συγκυβέρνηση ακόμα μεγαλύτερης πλειοψηφίας αμέσως μετά, καθώς «από τον Νοέμβριο του 1917 μέχρι τις 6 Ιουλίου του 1918, οι αριστεροί σοσιαλεπαναστάτες συμμετείχαν στην κυβέρνηση» (Βικτόρ Σερζ, «Αναμνήσεις ενός επαναστάτη», σ. 596, μτφρ. Ρεβέκκα Πέσσαχ).

Το αν τα παραπάνω στοιχεία είναι ή δεν είναι σημαντικά για την αποτίμηση της επανάστασης του Οκτώβρη, είναι στο χέρι των αναγνωστών να το αποφασίσουν. Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορούμε εμείς να προαποφασίσουμε πατερναλιστικά για τους αναγνώστες την ασημαντότητά τους, αποφεύγοντας να προσθέσουμε 2-3 επιπλέον σειρές που θα εξασφάλιζαν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα σε σχέση με την καρικατούρα μιας μειοψηφίας Μπολσεβίκων τον Ιούνη του 1917 που διοργανώνει ως τέτοια ένα πραξικόπημα τον Οκτώβρη του 1917.

Θα εστιάσω σε δύο ακόμα σημεία που συμβάλλουν, μεταξύ άλλων, στην απλοϊκή και μανιχαϊστική εικόνα που παρουσιάζει στους αναγνώστες της «Εφ.Συν.» το συγκεκριμένο άρθρο. Ο Οικονόμου επικαλείται αρκετές φορές τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, προς επίρρωση των επιχειρημάτων του που σκοπεύουν να αποδείξουν ότι «τον Οκτώβριο 1917 δεν έγινε καμία επανάσταση, αλλά μια μονομερής κίνηση των Μπολσεβίκων για την κατάληψη της εξουσίας, ένα πραξικόπημα με πολλές φάσεις, που ανέτρεψε τη δημοκρατική επαναστατική πορεία η οποία είχε ξεκινήσει τον Φεβρουάριο 1917».

Ακόμα όμως και στη γνωστή της μπροσούρα όπου ασκεί κριτική στους Μπολσεβίκους, την οποία έγραψε όσο ήταν στη φυλακή και δεν εξέδωσε η ίδια όσο ζούσε, ιδού τι γράφει η Λούξεμπουργκ για τους Μπολσεβίκους και τον Οκτώβρη:

«Οσο μπορεί ένα κόμμα σε μια ιστορική στιγμή να δώσει παράδειγμα θάρρους, δύναμης για δράση, επανα­στατικής οξυδέρκειας και λογικής, ο Λένιν, ο Τρότσκυ και οι σύντροφοί τους το δώσανε σ’ όλο του το μέγε­θος. Ολη η επαναστατική τιμή και η ικανότητα δρά­σης που έλειπε από τη δυτική σοσιαλδημοκρατία βρέ­θηκε στους Μπολσεβίκους. Η εξέγερσή τους τον Οκτώβρη, πραγματικά, δεν έσωσε μόνο τη Ρωσική Επανάσταση, άλλα έσωσε και την τιμή του διεθνούς σοσια­λισμού» (Ρόζα Λούξεμπουργκ, «Ρωσική Επανάσταση», σ. 38, μτφρ. Αγις Στίνας).

Θα πρέπει συνεπώς να μας προβληματίζει η επίκληση της Λούξεμπουργκ όταν θέλουμε να καταδικάσουμε τους Μπολσεβίκους ως πραξικοπηματίες. Η ίδια, μας αρέσει-δεν μας αρέσει, άσκησε αυστηρή αλλά συντροφική κριτική στους Μπολσεβίκους, κριτική επαναστάτριας προς επαναστάτες.

Τέλος, ο Οικονόμου αναφέρει τη διάλυση της Συντακτικής Συνέλευσης από τους Μπολσεβίκους ως θανατική ποινή της επανάστασης. Ο Βικτόρ Σερζ πάντως γράφει ότι «η διάλυση της Συντακτικής προκάλεσε αίσθηση στο εξωτερικό. Στην ίδια τη Ρωσία πέρασε σχεδόν απαρατήρητη» («Ετος Ενα της Ρωσικής Επανάστασης», σ. 145, μτφρ. Φοίβος Αρβανίτης). Παραθέτει μάλιστα επιδοκιμαστικά τον Radkey: «Ενώ τα δημοκρατικά κόμματα ελεεινολογούσαν μαζικά τον Λένιν γι’ αυτή την πράξη αυταρχισμού, οι οπαδοί τους δεν φάνηκαν εξίσου πρόθυμοι να υπερασπιστούν έναν θεσμό που ο ρωσικός λαός δεν θεωρούσε πλέον αναγκαίο για την εκπλήρωση των πόθων του. Η Συντακτική Συνέλευση είχε πάψει να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον και την εμπιστοσύνη της μεγάλης μάζας του πληθυσμού, που μόνο αυτός θα μπορούσε να αποτρέψει τον βίαιο θάνατό της» (ό.π.).

Δεν αρκεί εδώ ο χώρος για να συζητηθεί η διαφορά των Σοβιέτ από τη Συντακτική Συνέλευση και η πολιτικά ανταγωνιστική μεταξύ τους σχέση, όσο και ο χαρακτήρας του εθνικού αστικού κοινοβουλευτισμού εν γένει απέναντι σε κάθε νέο ταξικό επαναστατικό θεσμό. Θα υπενθυμίσω μόνο την αυστηρή παρατήρηση περί κοινοβουλευτικού φετιχισμού, όχι ενός λενινιστή, αλλά ενός αμείλικτου επικριτή των Μπολσεβίκων: «Οι κοινοβουλευτικοί φετιχιστές της Σοσιαλδημοκρατίας βλέπουν την “αποτυχία του Μπολσεβικισμού” στην “αντιδημοκρατική πρακτική του”. Κατά τη γνώμη τους, το προπατορικό αμάρτημα ήταν η διάλυση της Συντακτικής Συνέλευσης» (Maurice Brinton, «Οι Μπολσεβίκοι και ο Εργατικός Ελεγχος», σ. 12, μτφρ. Θέμης Μιχαήλ).

Ο σκοπός αυτού του σημειώματος δεν είναι η καθοσίωση του Λένιν και των Μπολσεβίκων και η θωράκισή τους έναντι κάθε κριτικής, αλλά η έκφραση της ανησυχίας μου για την ασύνειδη μυθολογία που παρουσιάζεται ως αντιμυθολογία και των άκαμπτων ταμπού της σκέψης, τόσο από λενινιστική όσο και από αντιλενινιστική σκοπιά, που παρουσιάζονται ως κριτική. Τα ταμπού αυτά μπορούν να παραλύουν τη σκέψη και την πράξη μας και να μας καθιστούν ολοένα περισσότερο ανίκανους να ξεπεράσουμε προς χειραφετητική κατεύθυνση το βάρος της κληρονομιάς του 1917, καταδικάζοντάς μας αντιθέτως να υπολειπόμαστε μονίμως και να αποδεικνυόμαστε κατώτεροι αυτού. Ηταν ο Αντόρνο που προειδοποίησε για τον «κοινό τόπο που θέλει να καταργήσει ως πεπαλαιωμένο αυτό που ως ματαιωμένο εξακολουθεί να πονάει» («Αρνητική Διαλεκτική», σ. 178, μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου).

*μεταπτυχιούχος Φιλοσοφίας