Η ιδιοποίηση του κοινού μας κόσμου

Ο υπότιτλος («Δοκίμιο για την επανάσταση στον 21ο αιώνα») υποδηλώνει ότι το πολιτικό σχέδιο των συγγραφέων κατατείνει στον ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Η επανάσταση, όπως την αντιλαμβάνονται οι Νταρντό και Λαβάλ, δεν προϋποθέτει εμφύλιες συγκρούσεις και αιματοχυσία ή κατάληψη κάποιων «Χειμερινών Ανακτόρων» από μια μειοψηφική πρωτοπορία.

Η ιδέα της επανάστασης συνδέεται με την έννοια της «αυτοθέσμισης της κοινωνίας» που πρότεινε ο Καστοριάδης. Σημαίνει δηλαδή την αλλαγή κεντρικών θεσμών και τελικά της συνολικής δομής της κοινωνίας μέσα από την αυτόνομη δραστηριότητα της ίδιας της κοινωνίας. Η ακόλουθη συνέντευξη των Πιερ Νταρντό και Κριστιάν Λαβάλ δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό Télérama.

• Γιατί ενδιαφέρεστε για το «κοινό»;

ΚΡΙΣΤΙΑΝ ΛΑΒΑΛ: Εργαζόμαστε εδώ και πολλά χρόνια για την κριτική στον νεοφιλελευθερισμό και για την αναγκαιότητα να φανταστούμε μια άλλη κοινωνική λογική. Μας εντυπωσίασαν πολλά ταυτόχρονα κινήματα που αναπτύχθηκαν στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990. Από τη μια μεριά, ένας έντονος θεωρητικός στοχασμός για τον έλεγχο των πόρων (του νερού μας, της βιοποικιλότητάς μας, της υγείας μας, της εκπαίδευσής μας…), που αντιτίθεται στην ιδιωτική ή κρατική ιδιοποίησή τους. Από την άλλη μεριά, μια αφθονία συνεργατικών πρακτικών στο διαδίκτυο και κοινωνικών κινημάτων. Το κίνημα για μια άλλη παγκοσμιοποίηση συνένωσε τους αγώνες εναντίον της ιδιωτικοποίησης των δημόσιων υπηρεσιών.

Οι οικολογικές ανησυχίες ενισχύονται και στρέφονται εναντίον της λεηλασίας των φυσικών πόρων. Το κίνημα του «ελεύθερου λογισμικού» θεμελιώνει τα «κοινά της γνώσης», επιστημονικής, φιλοσοφικής, καλλιτεχνικής… Ολες αυτές οι πρωτοβουλίες βασίζονται στην ίδια διεκδίκηση: στο «κοινό» που τις συμπυκνώνει και τις αρθρώνει. Δεν πρόκειται μόνο για «διαφορετικές» ή «τοπικές» πρακτικές, είτε αυτές αναφέρονται στην κατανάλωση είτε αναφέρονται στην παραγωγή. Αυτές οι πρωτοβουλίες προτείνουν μια πολιτική αρχή η οποία αμφισβητεί ριζικά το μοντέλο του γενικευμένου ανταγωνισμού και της ιδιοποίησης του κόσμου. Θρηνολογούν συχνά επειδή δεν υπάρχουν άλλες επιλογές εκτός από εκείνη του φιλελευθερισμού. Το «κοινό» έχει αρχίσει να τις επινοεί.

ΠΙΕΡ ΝΤΑΡΝΤΟ: Μας επηρέασε το «κίνημα των πλατειών» παντού στον κόσμο και ιδιαίτερα εκείνο του πάρκου Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη. Οι πολίτες ήθελαν να διασώσουν χώρους ζωής στις πόλεις για την κοινή χρήση και εναντιώνονταν στα κυβερνητικά σχέδια δήμευσης προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων –στην οικοδόμηση μιας υπεραγοράς ή ενός τζαμιού. Ταυτόχρονα αυτοί αναφέρονταν στην εμπειρία της Κομμούνας, δηλαδή στην «τοπική αυτοκυβέρνηση». Νομίζουμε ότι αυτή η σύνδεση είναι θεμελιώδης.

• Πώς μπορούμε να ορίσουμε το «κοινό»;

Π. ΝΤΑΡΝΤΟ: Αυτή η αρχή μας προσκαλεί να επιστρέψουμε στα θεμέλια της πολιτικής υποχρέωσης. Η μόνη νόμιμη πολιτική υποχρέωση θα έπρεπε να βασίζεται στη συμμετοχή όλων στη διαβούλευση και στη λήψη των αποφάσεων. Από αυτή την άποψη, το «κοινό» απορρίπτει ορισμένα μοντέλα που σήμερα κλονίζονται σοβαρά, όπως η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, στην οποία ένας μικρός αριθμός προσώπων σφετερίζεται το δικαίωμα να αποφασίζει στο όνομα όλων.

ΚΡ. ΛΑΒΑΛ: Ολα σήμερα θεμελιώνονται γύρω από μια μοναδική πολιτική αρχή, η οποία αρνείται να εμφανιστεί ως τέτοια, εκείνη της ιδιοκτησίας· της ιδιοκτησίας της εξουσίας, των αγαθών, των μέσων παραγωγής… Σήμερα αυτή η τυραννία της ιδιοκτησίας δεν παύει να επεκτείνεται. Μια αληθινή δημοκρατία όμως δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς να την αμφισβητεί. Το «κοινό» αντιτίθεται επομένως σε αυτή τη λογική και συμβάλλει στο να επικρατήσει η χρήση εναντίον της ιδιοκτησίας.

• Η μεγάλη άνθηση πρακτικών συνεργασίας και ανταλλαγής αποτελεί ένα στοιχείο αυτής της προόδου του «κοινού»;

ΚΡ. ΛΑΒΑΛ: Ορισμένες μορφές συνεργασίας στο διαδίκτυο, όπως το «ελεύθερο λογισμικό» ή πιο πρόσφατα οι «makers», που μοιράζονται εργαλεία, γνώσεις και τεχνογνωσία, μετέχουν στην ανάδυση του «κοινού». Αυτές οι πρωτοβουλίες εκφράζουν και τις προσδοκίες για νέες κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις, ακόμη και αν οι πρωταγωνιστές της «συνεργασίας» δεν έχουν πάντα επίγνωση αυτού του αιτήματος. Δεν είναι όμως όλες οι συνεργατικές πρακτικές αυθεντικά «κοινά».

Πολλές από αυτές αξιοποιούνται από τις επιχειρηματικές στρατηγικές, που εκμεταλλεύονται καλοπροαίρετους καταναλωτές προσφέροντάς τους την αυταπάτη ότι συμμετέχουν σε μια κοινότητα, σε πιο «ευχάριστους» τρόπους ζωής (ας σκεφτούμε την άνθηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τύπου Facebook, που κυριαρχούνται από εμπορευματικές λογικές). Αποτέλεσμα: μια μυριάδα μικρών εμπειριών από τις οποίες έχει αφαιρεθεί κάθε συνολικό νόημα και κάθε κριτική δυναμική.

• Οι συνεργατικές πρακτικές επιμένουν κυρίως στο μοίρασμα και όχι υποχρεωτικά στην πολιτική διάσταση…

ΚΡ. ΛΑΒΑΛ: Το ζητούμενο δεν είναι μόνο να μοιραζόμαστε τις χρήσεις ή τα αγαθά, αλλά να αποφασίζουμε συλλογικά για τον τρόπο οργάνωσής τους. Ιδού γιατί η πολιτική αρχή του «κοινού» αφορά όλους τους τομείς -τις δημόσιες υπηρεσίες, τον κόσμο των εθελοντικών ενώσεων, τις ιδιωτικές επιχειρήσεις- και δεν είναι απλώς η τελευταία τροποποίηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, του τύπου «συνεργατική οικονομία».

Ο κυρίαρχος τομέας είναι σήμερα ο καπιταλιστικός τομέας, που βρίσκεται σε στενή διασύνδεση με τον κρατικό μηχανισμό. Και είναι ακριβώς αυτοί οι θεσμοί -οι καπιταλιστικοί και οι κρατικοί- που πρέπει να μετασχηματιστούν ριζικά προκειμένου να θεσπιστούν νέες αξίες.

• Το «κοινό» μάς υποχρεώνει να υπερβούμε την αντίθεση ανάμεσα σε κράτος και αγορά;

ΚΡ. ΛΑΒΑΛ: Πρόκειται για μια μείζονα διακύβευση, ιδίως για τη γαλλική Αριστερά, η οποία παριστάνει ότι πιστεύει πως το κράτος μάς προστατεύει από την αγορά και από τη μεγάλη ιδιοποίηση του κόσμου. Το κράτος είναι σήμερα ένας κομβικός παράγοντας της αγοράς. Ορίζει τους κανόνες του ανταγωνισμού από κοινού με τις πολυεθνικές και τους διεθνείς θεσμούς.

Στην πραγματικότητα το «κοινό» προτείνει μια λύση εναλλακτική τόσο προς την ατομική όσο και προς την κρατική ιδιοκτησία. Στρέφει επομένως την πλάτη του στον κομμουνισμό και σε όλες τις μορφές κρατισμού που έχουν κατακυριεύσει τη σκέψη της Αριστεράς. Μας δίνει τη δυνατότητα να επανασυνδεθούμε με τις σοσιαλιστικές παραδόσεις του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, όταν η Αριστερά (είτε επρόκειτο για τον Προυντόν είτε για την Κομμούνα του Παρισιού είτε για το συνεταιριστικό κίνημα) δεν υποβάθμιζε την πολιτική σε κρατική παρέμβαση.

Π. ΝΤΑΡΝΤΟ: Ολη η διακύβευση είναι να σκεφτούμε αυτή τη νέα έννοια του «μη κρατικού δημόσιου», ιδίως στο νομικό επίπεδο, διασώζοντας στο «δημόσιο» αυτό που αξίζει να είναι: την ιδέα δηλαδή ότι αυτό πρέπει να ωφελεί όλους και να είναι προσιτό σε όλους.

• Η Γαλλία φαίνεται να έχει κακές σχέσεις με το «κοινό»…

Π. ΝΤΑΡΝΤΟ: Ενα από τα βαθύτερα ελαττώματα της κρατικής ιδιοκτησίας α λα γαλλικά είναι το ότι έχει οργανώσει, από τη μια μεριά, ένα μονοπώλιο της κρατικής διοίκησης και το ότι, από την άλλη μεριά, έχει περιορίσει όλους όσοι δεν αποτελούν μέρος του σε μια θέση παθητικών χρηστών, εξωτερικών καταναλωτών-θεατών. Οι χρήστες έχουν το δικαίωμα να εκφράζονται και να συμμετέχουν στη διαβούλευση και στην απόφαση. […]