Αποανάπτυξη-Τοπικοποίηση του ενεργειακού τομέα

Θεωρούμε ότι η απελευθέρωση από το σύστημα της κεντρικά διανεμόμενης ενέργειας, δυνητικά συνδέεται με τον αποκεντρωμένο χαρακτήρα των συστημάτων Ήπιων Μορφών Ενέργειας (ΗΜΕ)¹. Οι εφαρμογές και τα συστήματα των ΗΜΕ μπορούν να έχουν δύο βασικές κατευθύνσεις

 1) Σε μεγάλη κλίμακα, όπου μεγάλες εταιρείες επενδύουν σε μεγάλα βιομηχανικά συστήματα ΒΑΠΕ, με σκοπό τη μεγαλύτερη απόδοση και κέρδος.

 2) Σε μικρή κλίμακα, όπου οι μικρές ανεμογεννήτριες, για παράδειγμα, και όχι οι τεράστιες των εταιρειών, μπορούν να συνεισφέρουν στην αυτοδυναμία ενέργειας σε νοικοκυριά ή οικισμούς, χωρίς να πωλείται το ρεύμα πρώτα στον διαχειριστή του δικτύου και μετά, μέσω του δικτύου, να φτάνει στην πρίζα.

Η ενεργειακή αυτοδυναμία βέβαια παράγεται όχι στα στενά περιθώρια ενός νοικοκυριού, αλλά ενός δικτύου συλλογικοτήτων, κοινοτήτων, δήμων ή περιφερειών, που διαθέτουν συμπληρωματικά μεταξύ τους συστήματα παραγωγής ενέργειας από ΗΜΕ αλλά και το σύστημα διανομής της παραγόμενης ενέργειας, τα δίκτυα δηλαδή χαμηλής και μεσαίας τάσης με τα οποία γίνεται η διανομή σε έναν τόπο ή μια μεγαλύτερη περιοχή. Οι ΗΜΕ υπάρχουν μεν παντού στη διάθεσή μας, αλλά δυστυχώς όχι οπωσδήποτε την ίδια χρονική στιγμή ή περίοδο. Όταν δεν έχει ηλιοφάνεια ή αέρα ή υδατόπτωση σε μια συγκεκριμένη κοινότητα ή σ’ έναν δήμο, μπορεί να έχει σε κάποιον άλλο. Η βιομάζα, βέβαια, είναι πάντα διαθέσιμη, αρκεί ο καθένας που τη χρειάζεται να έχει εγκαίρως προγραμματίσει την εξασφάλισή της. Γι’ αυτές τις λύσεις, δεν απαιτούνται μεγάλες επενδύσεις, αρκεί η κατασκευή μικρών τέτοιων συστημάτων, αποκεντρωμένων και τοπικών. Όπως δεν απαιτούνται υψηλή τεχνολογία και μεγάλη εξειδίκευση.

Ο δυνητικά αποκεντρωμένος χαρακτήρας των συστημάτων ΗΜΕ είναι στην πράξη επαναστατικός, και θα έφτανε το απόλυτο αν οι πολίτες κατασκεύαζαν οι ίδιοι τα φωτοβολταϊκά στοιχεία ή τις ανεμογεννήτριες και δεν ήταν αναγκασμένοι να τις αγοράζουν από κατασκευάστριες εταιρείες. Απλοί τεχνίτες, με σχετικά απλά υλικά, θα μπορούσαν να φτιάξουν, π.χ., μια μικρή ανεμογεννήτρια. Για πλήρη όμως ενεργειακή αυτονομία, θα βοηθούσε να δημιουργηθούν σύλλογοι ή συνεταιρισμοί από ενδιαφερόμενους πολίτες, οι οποίοι θα συγκέντρωναν την οικονομική συνεισφορά των μελών τους, αλλά και άλλων που θα τους υποστήριζαν για οικολογικούς και πολιτικούς λόγους, και σε συνεργασία με κάποιους ειδικούς, θα αναλάμβαναν την κατασκευή των στοιχείων και την εγκατάσταση τέτοιων μικρών συστημάτων. Επομένως, δεν είναι αναγκαία η ύπαρξη μιας κατασκευαστικής ιδιωτικής εταιρείας, που θα λειτουργεί με βάση το κέρδος. Κατασκευαστής μπορεί να είναι και ένας συνεταιρισμός κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας ή μια δημοτική επιχείρηση, που θα λειτουργεί για κοινωνικούς και οικολογικούς σκοπούς. Αυτό που είναι αναγκαίο είναι η αυτοοργάνωση σε ανάλογες κινήσεις πολιτών, που θα κάνουν πραγματικότητα τέτοιους αυτόνομους δήμους και θα επιτυγχάνουν την τροφοδοσία με ρεύμα από αποκεντρωμένα μικρά συστήματα ΗΜΕ και με δέσμευση της ελεύθερης ενέργειας. Συνελεύσεις των τοπικών κοινοτήτων θα αποφασίζουν ποιες είναι οι ανάγκες σε ενέργεια, καθώς και το μέγεθος (μικρό ή μεσαίο) των συστημάτων που θα τις ικανοποιούν. Σε ένα χωριό, π.χ., οι ανάγκες θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν με φωτοβολταϊκά στις στέγες των σπιτιών ή των αγροτικών αποθηκών, μαζί με κάποιες μικρές ανεμογεννήτριες για τις περιόδους χωρίς ηλιοφάνεια αλλά με άνεμο, συνήθως, ή, συμπληρωματικά, με ένα μικρό υδροηλεκτρικό σύστημα, εκεί όπου υπάρχει υδατικό ρεύμα (π.χ., απότομο ποταμάκι, το οποίο το χειμώνα διαθέτει αρκετό νερό, όπως συμβαίνει στον Βελβεντό Κοζάνης, όπου λειτουργεί ήδη ο πρώτος αυτοδιαχειριζόμενος υδροηλεκτρικός σταθμός)2.

Από τη στιγμή που το ηλεκτρικό ρεύμα  είναι ακόμα απαραίτητο, θα χρειαστούν κάποιοι συμβιβασμοί, όσο γίνεται πιο ανώδυνοι για την τοπική κοινωνία και το τοπικό περιβάλλον. Με αυτό όμως που δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να συμβιβαστούμε είναι να περάσει ο ενεργειακός εφοδιασμός στα χέρια ιδιωτών, επενδυτών ή εταιρειών, καθώς και να εξακολουθεί η ΔΕΗ να παράγει την πιο «βρόμικη κιλοβατώρα στην Ευρώπη» με λιγνίτη, στην Κοζάνη ή τη Μεγαλόπολη, μετατρέποντας τις περιοχές σε κρανίου τόπο και σκορπώντας καρκίνο στον ντόπιο πληθυσμό. 

Η συνοπτική πρότασή μας 3

Οι ΟΤΑ είναι η πλέον κατάλληλη δομή, σήμερα, για τον ενεργειακό σχεδιασμό της περιοχής τους. Ο ενεργειακός εφοδιασμός μπορεί και αξίζει να γίνει το αποφασιστικό πεδίο επιχειρηματικής δράσης των δημοτικών-διαδημοτικών επιχειρήσεων. Με την προϋπόθεση, φυσικά, ότι η δημοτική-διαδημοτική επιχείρηση θα έχει ως στόχο την παροχή ικανοποιητικών υπηρεσιών στους πολίτες του δήμου και δεν θα μοιάζει στην επιχειρηματική της πολιτική με το ενεργειακό μονοπώλιο της ΔΕΗ ή των άλλων ιδιωτικών εταιρειών. Η λειτουργία των τοπικών ενεργειακών δικτύων μπορεί να εξασφαλίσει ένα, χαμηλό μεν, αλλά καθαρό οικονομικό όφελος για τους δήμους. Αυτό μπορεί να είναι λίγο για μια μεγάλη εταιρεία, αρκετό όμως για έναν δήμο. Υψηλότερες αποδόσεις θα  προέρχονται από τη λειτουργία ιδίων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής. Επιπλέον, ένα μεγαλύτερο μερίδιο συναφών οικονομικών δραστηριοτήτων και προστιθέμενης αξίας παραμένουν στην περιοχή.

Με την απελευθέρωση των αγορών, οι δήμοι και οι δημότες, χωρίς δικές τους μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, είναι εκτεθειμένοι στη διαμόρφωση των τιμών από τα ενεργειακά μονοπώλια. Με την ανάληψη της λειτουργίας των δικτύων από δημοτικές επιχειρήσεις αναμένονται πάντα φθηνότερες τιμές ρεύματος για τους δημότες. Επιπλέον, πόροι από τη λειτουργία των δικτύων μπορούν να καλύπτουν τα έξοδα σε άλλους τομείς παροχής υπηρεσιών εκ μέρους του δήμου που μπορεί να είναι ελλειμματικοί, όπως συνήθως συμβαίνει με τον τομέα της πρόνοιας κ.ά.

Ένας ΟΤΑ ο οποίος έχει στην κυριότητά του τα τοπικά ενεργειακά δίκτυα έχει πλέον αυξημένες δυνατότητες να σχεδιάσει και να ξεκινήσει τον ενεργειακό αναπροσανατολισμό στην περιοχή του, ο οποίος θα στηρίζεται στην αξιοποίηση των ΗΜΕ (τεράστιο δυναμικό με τις καιρικές συνθήκες της χώρας ), καθώς και στην αποτελεσματική χρήση και εξοικονόμηση ενέργειας με την οικοδόμηση αποκεντρωμένων ενεργειακών υποδομών. Δήμοι που δημοτικοποιούν τα τοπικά ενεργειακά δίκτυα καθώς και τον ενεργειακό εφοδιασμό με δικές τους ενεργειακές μονάδες παραγωγής, με δικές τους διαδημοτικές επιχειρήσεις, είναι η πλέον κατάλληλη βαθμίδα κοινωνικής οργάνωσης και δημόσιας διοίκησης, προκειμένου να επιτευχθεί η κοινωνικοποίηση της ενέργειας.

Συνοπτικά, η πρόταση για να περάσει στα χέρια της κοινωνίας η παραγωγή και διανομή ενέργειας είναι η εξής:

α) Προς τους πολίτες-δημότες: Εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων στις στέγες και ταράτσες των σπιτιών, στις στέγες των αγροτικών υπόστεγων και αποθηκών, σε μη παραγωγική γη. Εγκατάσταση μικρών ανεμογεννητριών σε ευνοϊκά σημεία μη παραγωγικής γης. Δημιουργία μη κερδοσκοπικών εταιρειών, εταιρειών λαϊκής βάσης, συνεταιρισμών κοινωνικής-αλληλέγγυας-συνεργατικής οικονομίας για την παραγωγή ενέργειας από μικρές εγκαταστάσεις ΗΜΕ και διάθεσή της στα τοπικά δημοτικά δίκτυα.

β) Προς τους ΟΤΑ: Επιδίωξη ενεργειακής αυτοδυναμίας μέσω ενεργειακού εφοδιασμού από δημοτικές-διαδημοτικές επιχειρήσεις, που παράγουν ηλεκτρική ενέργεια από ΗΜΕ, εξασφαλίζουν από τον διαχειριστή του Δικτύου Υψηλής Τάσης (ΥΤ) το ποσοστό της ενέργειας που ακόμα δεν παράγουν οι ίδιες, κατέχουν τα τοπικά δίκτυα ΜΤ-ΧΤ και διαχειρίζονται τη διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας στους τελικούς καταναλωτές της περιοχής τους.

γ) Προς τον διαχειριστή του δικτύου ΥΤ: Ένα αποκεντρωμένο, βασισμένο στα μικρής κλίμακας ενεργειακά συστήματα, κοινωνικά και κοινοτικά ελεγχόμενο μοντέλο ενέργειας από ήπιες πηγές πρέπει να είναι το επιδιωκόμενο. Ο ρόλος του κεντρικού κράτους θα αφορά τον συντονισμό των περιφερειακών, δημοτικών και συνεταιριστικών μορφών παραγωγής και διαχείρισης ενέργειας, τον εκσυγχρονισμό του δικτύου μεταφοράς, διανομής και εξαγωγής ενέργειας και την επίβλεψη της απο-εμπορευματικοποίησης της ενέργειας, για σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων (να μη θεωρεί και να μην επιδοτεί το φυσικό αέριο ως «πράσινη ενέργεια»), ώστε να είναι συνεπές στις δεσμεύσεις για την κλιματική αλλαγή και την προστασία του περιβάλλοντος, για την ανάπτυξη και την προώθηση της ηλιακής, αιολικής και, ίσως, γεωθερμικής ενέργειας, για τη στήριξη της ενεργειακής διαφοροποίησης και της εξοικονόμησης ενέργειας, για την επίτευξη ενεργειακής αυτάρκειας.

δ) Προς το Κίνημα Μετάβασης σε κοινωνίες αποανάπτυξης-κοινοτισμού και άμεσης δημοκρατίας : το υπάρχον σήμερα κίνημα για την προστασία του κλίματος και την ενεργειακή αυτονομία θα πρέπει να βρει απαντήσεις για το ποια μπορεί να είναι η ιδανική κατάσταση, για το ποιος είναι ο καλύτερος δρόμος για την ενεργειακή αυτοδυναμία με το μικρότερο δυνατό οικολογικό αποτύπωμα, όχι μόνο στο θέμα της ηλεκτρικής αλλά και στην ενέργεια που αφορά στους τομείς της μετακίνησης – κυκλοφορίας, των μεταφορών ή της θέρμανσης των κτιρίων: Το μέλλον θα ανήκει στην μπαταρία( μεγάλο πρόβλημα σπάνιων υλικών κατασκευής τους); Στην δέσμευση της ελεύθερης ενέργειας; Στην κυψέλη καυσίμου υδρογόνου ή ίσως και στη μηχανή καύσης με ανανεώσιμα παραγόμενο μεθάνιο από την ανακύκλωση της βιομάζας; Ή και στον συνδυασμό όλων αυτών; Η ηλεκτρόλυση του νερού-με ρεύμα από ΗΜΕ- για την παραγωγή καύσιμου υδρογόνου  δεν θα ήταν η ιδανική λύση αφού δεν θα είχαμε απόβλητα παρά μόνο νερό;