Πολυκατοικίες σε πρώτο πλάνο

Κι εκεί εμπλέκεται η «φυσιογνωμία των ίδιων των ερευνητών και ερευνητριών», καθώς αυτοί (μεταπτυχιακοί φοιτητές, υποψήφιοι διδάκτορες, μεταδιδάκτορες) είτε ανήκουν στα ίδια κοινωνικά μεσοστρώματα με τους κατοίκους με τους οποίους έρχονται σε επαφή και συζητούν είτε είναι νεότεροί τους αλλά χωρίς ιδιόκτητη κατοικία. Εκτός από αυτή την ιδιομορφία, αναπόφευκτα, η έρευνα επηρεάζεται και από τις γενικότερες συνθήκες της πανδημίας. Οι επιμελητές τελικά επισημαίνουν ότι με την έρευνά τους προσφέρουν «μια μεσοστρωματική ματιά» σε ένα χτισμένο περιβάλλον που εξίσου προέκυψε από μεσαία στρώματα.

Πέρα από τα ζητήματα που αναφέρονται στο περιεχόμενο του τόμου, οφείλει κανείς να εκθειάσει τον ευφυή σχεδιασμό της έκδοσης από το γραφείο Bend Hyperstudio, που έπρεπε να συντονίσει και να προβάλει ένα ογκώδες, ασυνήθιστα σύνθετο υλικό πάνω στις αθηναϊκές πολυκατοικίες, αποφεύγοντας την αίσθηση ενός πληκτικού καταλόγου διανθισμένου με φωτογραφίες και σχέδια, που παρήγαγαν 22 συγγραφείς (συν τους 4 επιμελητές). Αν οι τελευταίοι, δηλαδή οι επιμελητές του περιεχομένου, αυτοδίκαια πρέπει να χρεωθούν με την επιτυχία οργάνωσης του βιβλίου σε επτά ενότητες (οι πράσινες Α ώς Ζ), που μπορούν να διαβαστούν με οποιαδήποτε σειρά, καθιστώντας το εύχρηστο κι ευέλικτο, άλλο τόσο πρέπει να επαινεθούν οι επιμελητές της μορφής του βιβλίου, που το απογείωσαν χρησιμοποιώντας τεχνικές και μέσα που κάνουν ευχάριστη την πρόσληψή του. Τίτλοι και σήμανση ενοτήτων, παρεμβολές επιμελητών (οι κίτρινες Ι ώς VII), παραπομπές, διάταξη εικόνων, όλα υπακούουν σ’ ένα φιλικό σύστημα αναφοράς που διευκολύνει τις ελεύθερες κινήσεις μέσα στο κείμενο. Επιτρέπεται έτσι στον αναγνώστη να διαχειρίζεται το ογκώδες αυτό βιβλίο με ευχέρεια.

Αλλά βέβαια αυτή η «ευχέρεια» δεν οφείλεται αποκλειστικά στην καλλιτεχνική επιμέλεια. Κυρίως πηγάζει από την ίδια τη σύσταση των κειμένων που αποπνέουν ηθελημένα μια αμεσότητα απαλλαγμένη από τα βαρίδια του κακώς εννοούμενου «επιστημονικού λόγου», στον οποίο συχνά υποκύπτουν ανάλογες έρευνες. Οπως σημειώνεται στην εισαγωγή των επιμελητών, «Οι ιστορίες των πολυκατοικιών που παρουσιάζονται εδώ είναι γραμμένες με τρόπο απλό, άμεσα συνδεδεμένο με τις αφηγήσεις των κατοίκων και των επαγγελματιών. Πολλές είναι γραμμένες σε τόνο προσωπικό…» Εδώ οι συγγραφείς φρόντισαν να απαλλάξουν τις 37 περιπτώσεις πολυκατοικιών που επιλέχτηκαν ανάμεσα σε 132 δείγματα της έρευνας, από φορτικές βιβλιογραφικές αναφορές και σημειώσεις, επιτρέποντας έτσι να διατηρηθεί η αμεσότητα του προφορικού λόγου, η αυθόρμητη καταγραφή εντυπώσεων και παρατηρήσεων που είχε συγκεντρωθεί σε συνολικά 430 συνεντεύξεις στη διάρκεια των 2,5 ετών.

Μπορούμε δειγματοληπτικά να θυμίσουμε μερικούς τίτλους ενοτήτων (όπως «η πολυκατοικία της διπλανής πόρτας» και «διαδρομές ζωής») ή υποκεφαλαίων (όπως «πολυκατοικία με 48 κουδούνια στους πρόποδες του Υμηττού» και «δυο τρία πράγματα που ξέρω για αυτές») που παραπέμπουν σε τίτλους ταινιών ή λογοτεχνίας αποπνέοντας μια απρόσμενη φρεσκάδα. Ενα είναι σίγουρο: πως ο αναγνώστης δεν πρόκειται ποτέ να βαρεθεί διαβάζοντας δύσπεπτα κείμενα με εξουθενωτικούς στατιστικούς πίνακες. Μεγάλο κέρδος αυτή η αμεσότητα της αφήγησης με βάση τις «βιωμένες εμπειρίες»!

Και βέβαια, έτσι έμμεσα διαπιστώνεται ότι η συζήτηση για πολυκατοικίες στην πραγματικότητα είναι συζήτηση για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, άμεση, πηγαία, αυθόρμητη. Και ότι η συζήτηση για την κοινωνική δομή καταλήγει αυτοβιογραφική αφήγηση όπου όλοι συμμετέχουν – κάτοικοι, ερευνητές, επιμελητές, στοιχισμένοι σε διαφορετικές αποστάσεις, ίσως με κάποιες αποκλίσεις, αλλά πάντα κομμάτια αυτού που προτίθενται να αναλύσουν και να «κατανοήσουν».