Η περίπτωση του Ιταλού Αλμπέρτο Μοράβια (1907-1990), ενός συγγραφέα από τους πιο παραγωγικούς και πολυπράγμονες του 20ού αιώνα, προσφέρεται άριστα για τη μελέτη του τρόπου με τον οποίο ένας μυθιστοριογράφος καλλιεργεί την ποίηση – άρα και για τη μελέτη της ίδιας της ποίησης ως παράπλευρου και συγκοινωνούντος δοχείου με την αφηγηματική πεζογραφία.
Η έκδοση τριάντα τριών ποιημάτων από το σύνολο της ποιητικής του παραγωγής, σε μετάφραση Εφης Ζερβού και επιμέλεια Διώνης Δημητριάδου (δίγλωσση έκδοση από τις εκδόσεις ΑΩ), έρχεται για να φωτίσει μια ποιητική τέχνη από τις πιο ενδιαφέρουσες, από τις πιο επιδραστικές, από τις πιο άμεσες και πρόθυμες στην πρόσβασή της. Ενα σύμπαν ανοιχτό που διδάσκει, πάνω απ’ όλα, πως η ποίηση είναι η τέχνη της σκέψης και της αποτύπωσής της, με την πρώτη να προηγείται της δεύτερης η οποία έρχεται κατόπιν ως επικύρωση και επιστέγασμα μαζί. Στα ποιήματα του Μοράβια, ωστόσο, αυτή η συνέχεια μοιάζει να διαταράσσεται. Ο λόγος εδώ φαίνεται πως μορφοποιεί τη σκέψη με την ιδιότητα που έχει να τοποθετεί τις έννοιες μέσα σε ασφαλή περιγράμματα, μέσα σε χώρους ιδιωτικούς που δύσκολα παραβιάζονται και ακόμη πιο δύσκολα παρερμηνεύονται.
Η θητεία του Μοράβια στην πεζογραφία φαίνεται πως λειτούργησε προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο δημιουργός ασκήθηκε τόσο καλά στην τέχνη της λεκτικής αναπαράστασης, όπως την απαιτεί ο πεζός λόγος, της δημιουργίας ενός κόσμου με συγκεκριμένο όνομα και σχήμα, έτσι που η ποίησή του δεν μπορούσε παρά να αναπαράγει αυτόν τον ίδιο σχηματισμό. Γι’ αυτό και τα ποιήματά του έχουν αυτή τη σταθερότητα και τη στέρεα υφή που ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται από την πρώτη κιόλας ανάγνωση. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Είναι πολύ περισσότερο η ποιητική του δημιουργού, ο τρόπος του δηλαδή να τοποθετεί τις λέξεις μέσα στον χώρο που οριοθετεί το ποίημα. Και ο τρόπος αυτός παρ’ όλο που είναι εύκολος στην περιγραφή, δεν είναι τόσο εύκολος στην κατανόηση και την ερμηνεία του. Τα ποιήματα του Μοράβια αποτελούνται από εξαιρετικά ολιγοσύλλαβους στίχους -τις περισσότερες φορές ένας στίχος αποτελείται από μία μόνο λέξη- οι οποίοι άλλοτε είναι εξαιρετικά λίγοι και άλλοτε πολλοί, εξελισσόμενοι σε μάκρος και εντασσόμενοι στη λογική χάραξης μιας πορείας που μοιάζει σχεδόν «μυθιστορηματική».
Εδώ αξίζει να σταθεί κανείς και να διερευνήσει βαθύτερα το θέμα. Γιατί η αρχική εντύπωση ότι είναι η πεζογραφία που φωτίζει την ποίηση ανατρέπεται για να δημιουργηθεί ένα αντίστροφο σκηνικό. Η ίδια η κατασκευή των ποιημάτων, αυτό που θα περιέγραφε κανείς ως βήμα βήμα σύνθεσή τους, παραπέμπει στην πεζογραφία ως αποτέλεσμα του βαδίσματος μέσα στη γλώσσα. Ετσι οι συνθέσεις του Μοράβια είναι ουσιαστικά «πεζογραφήματα» δοσμένα με τη μέγιστη δυνατή αφαιρετικότητα. Ακόμα και τα θέματα ή οι προβληματισμοί που εμπεριέχουν το πιστοποιούν. Γιατί προέρχονται απευθείας από την αναστροφή του ποιητή με τη ζωή, από τις εικόνες, τις σκέψεις, τις στιγμές και τα στιγμιότυπα του βίου ενός ανθρώπου που είναι κυρίως παρατηρητής. Από αυτό ακριβώς το στοιχείο πηγάζει η διαφαινόμενη εγγύτητα της ποίησης του Μοράβια στον ρεαλισμό. Τον ρεαλισμό που συναντά κανείς και στα πεζογραφήματά του. Και αυτό είναι που την καθιστά τόσο ευανάγνωστη, τόσο οικεία, τόσο προσωπική – με την έννοια ότι αφορά τον καθέναν από εμάς.
Ο Μοράβια, χωρίς να είναι λοιπόν αυστηρά και κατ’ αποκλειστικότητα ποιητής, κατορθώνει με το μικρό σχετικά σε έκταση ποιητικό του έργο να διαμορφώσει μια ποιητική πρόταση που έχει στο κέντρο της αυτό που θα ορίζαμε «βεληνεκές» του ποιήματος τόσο σε επίπεδο μορφής όσο και περιεχομένου. Γιατί οι συνθέσεις του έτσι όπως εξελίσσονται ευθύγραμμα προσομοιάζουν σε βέλη που έρχονται από τον ορίζοντα της ζωής για να προσγειωθούν στο έδαφος της τέχνης και να παραμείνουν εκεί ως αποστάγματα εμπειριών, κυρίως όμως σαν καλούπια μέσα στα οποία μπορεί να εισέλθει κάθε άνθρωπος και να βρει εκεί το καταφύγιο και το εφαλτήριό του, τη διαφυγή και την επάνοδό του: Αποσύρομαι/ από τη ζωή/ ή μπαίνω μέσα της;/ Είναι να είσαι μόνος/ πάντα/ και να σε γνωρίζουν/ εκατομμύρια/ ή να είσαι με παρέα/ και όλοι/ να σε αγνοούν;/ Είναι η χυδαιότητα/ της ευφυΐας/ ή μήπως η αβρότητα/ της ανοησίας;/ Αγάπησα τη λογική/ αλλά ανακάλυψα/ πως δεν έχει μαστούς/ κι έτσι δεν μπορεί κανείς/ να ρουφήξει/ τίποτα. («Ερωτήματα»)
*Ποιήτρια, συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας
♦ Τη σελίδα αυτή δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας