Δύο γυναίκες συνομιλούν

Στα τέλη του 2022 κυκλοφόρησε το δεύτερο βιβλίο του νέου εκδοτικού οίκου «η βαλίτσα». Τίτλος: «Καλημέρα σας, κυρία Παχλαβί». Συγγραφέας: Ουλρίκε Μαρί Μάινχοφ. Εισαγωγή - Μετάφραση - Επίμετρο: Αλέξανδρος Κυπριώτης. Το αγόρασα κι αυτό όπως και το πρώτο («Ο Μπλούμφελντ - Ενας γηραιός εργένης» του Φραντς Κάφκα) για την αίσθηση του «χειροποίητου» που δίνουν και οι δύο εκδόσεις.

Ωστόσο στις γιορτές το χρησιμοποίησα σαν στολίδι στη βιβλιοθήκη μου –παίζουν κι αυτόν τον ρόλο τα βιβλία όταν είναι όμορφα φτιαγμένα– κι ανέβαλλα να το αρχίσω καθώς πολλά δεν συνηγορούσαν υπέρ του: 1. Τίτλος πρωτοτύπου: Ανοιχτή επιστολή στη Φαράχ Ντιμπά, 1967 – ξεχασμένο πρόσωπο, μακρινό πλέον παρελθόν και ίσως παρωχημένο θέμα. 2. Ουλρίκε Μάινχοφ: «η διαβόητη καταδικασμένη τρομοκράτισσα» – πιθανόν μια τυπικά καταγγελτική επαναστατική προ-προκήρυξη. 3. Αφορμή της ανοιχτής επιστολής: η επίσκεψη του σάχη στη Γερμανία και οι επικρατούσες τότε συνθήκες ζωής στο Ιράν – τρέχα γύρευε. Συν μια απειλητική «προειδοποίηση» στο οπισθόφυλλο: «Δεν ξέρω αν υπάρχουν άνθρωποι που μετά την ανάγνωση αυτού του βιβλίου θα μπορούν να κοιμούνται τη νύχτα χωρίς να ντρέπονται»...

Η συγκυρία το ’φερε να το διαβάσω τη βδομάδα της κηδείας τού «τέως» και κάθε ενδόμυχη επιφύλαξη κατατροπώθηκε από την επικαιρότητα και τις τραγικές αναλογίες χρόνων, τόπων και ανθρώπων.

Να εξηγήσω τι μου μεγέθυνε με τον φακό του αυτό το βιβλιαράκι των 93 σελίδων (με στοιχεία εν μέρει από το κείμενο της Μάινχοφ, το οποίο δημοσιεύτηκε δημοσιογραφικά εγκαίρως στο πολιτικό περιοδικό konkret και τελικά πράγματι χρησιμοποιήθηκε ως προκήρυξη στις διαδηλώσεις ενάντια στον σάχη, και εν μέρει από το κατατοπιστικότατο επίμετρο του μεταφραστή - και εκδότη).

Η ανοιχτή επιστολή γράφτηκε από την 33χρονη τότε δημοσιογράφο Ουλρίκε Μάινχοφ, τρία χρόνια πριν περάσει στην παρανομία. Απευθύνεται στη Φαράχ Ντιμπά, την τρίτη σύζυγο του σάχη της Περσίας, αυτήν που θα του χάριζε τον διάδοχο που δεν πρόσφερε η «θλιμμένη πριγκίπισσα» Σοράγια.

Το αυτοκρατορικό ζεύγος που απασχολούσε επί χρόνια τις κοσμικές στήλες (σε σημείο που η... λάμψη του και τα κατοπινά... βάσανά του να φτάνουν μέχρι την αδαή κατά τα άλλα γιαγιά μου) είχε λάβει, μέσα στο τότε ψυχροπολεμικό κλίμα πολιτικών ελιγμών, επίσημη πρόσκληση επίσκεψης στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας από τον τότε πρόεδρο της χώρας, Καρλ Χάινριχ Λίμπκε, ενώ καγκελάριος του τότε Μεγάλου Συνασπισμού (Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών) ήταν ο Κουρτ Γκέοργκ Κίζινγκερ, πολιτικά πρόσωπα με διόλου άσπιλο παρελθόν κατά την τότε προηγηθείσα άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού – έτσι ονομαζόμενου τότε στη Γερμανία και αλλιώς αλλού τότε και τώρα.

Το γερμανικό έντυπο «Νέα Επιθεώρηση» στις 7&14/5/1967, δηλαδή λίγο πριν από την επίσημη επίσκεψη, όπως επιτάσσουν τα δημοσιογραφικά αντανακλαστικά που ακολουθούν τη... σωστή πλευρά της συγκυρίας, είχε επίσης εγκαίρως δημοσιεύσει συνέντευξη της Φαράχ Ντιμπά Παχλαβί.

Τις γραφικές απαντήσεις της αντιπαραβάλλει η Μάινχοφ στην ανοιχτή επιστολή της σε αντίστιξη με τα ανατριχιαστικά στοιχεία για την τότε καθημερινότητα στο Ιράν από το βιβλίο «Περσία, μοντέλο αναπτυσσόμενης χώρας ή Η δικτατορία του ελεύθερου κόσμου», που είχε κυκλοφορήσει πρόσφατα από έναν Ιρανό αυτοεξόριστο στη Δυτική Γερμανία, τον Μπαχμάν Νιρουμάντ, και το οποίο είχε προλογίσει ο ήδη διακεκριμένος Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ γράφοντας και το εξής: «Από την ανατροπή του Μοσαντέγ και μετά, το Ιράν δεν προσφέρεται πια για πηχυαίους τίτλους. Γεμίζει μόνο με τις κουτσομπολίστικες στήλες. Εκεί, αν μας ρωτήσει κανείς, δεν έχει πια κρίση, παρά μόνο παραμύθια στον θρόνο του παγονιού. Διότι από το γεγονός ότι το Ιράν αργοπεθαίνει έχουμε διπλό όφελος εμείς: αφενός κερδίζουμε χρήματα και αφετέρου ψυχαγωγούμαστε».

Ο Μοσαντέγ ήταν ο τελευταίος δημοκρατικά εκλεγμένος πρωθυπουργός του Ιράν, τόλμησε μεταξύ άλλων να εθνικοποιήσει το πετρέλαιο, τότε και τώρα τον κύριο πλουτοπαραγωγικό πόρο της χώρας του, και ανατράπηκε το 1953 λόγω «κομμουνιστικού κινδύνου» με πραξικόπημα που οργάνωσαν η CIA και η αντίστοιχη βρετανική υπηρεσία σε μια παγκόσμια πρώτη επιτυχημένη ανάμιξη σε διακυβέρνηση τρίτης χώρας.

Είχε προηγηθεί μια ολιγοήμερη παραίτηση του Μοσαντέγ το 1952 καθώς ήθελε εκτός από πρωθυπουργός να είναι και υπουργός Πολέμου και ο σάχης δεν το δεχόταν (παραλληλισμοί με τα καθ’ ημάς προσφάτως ανακινηθέντα ή αποσιωπηθέντα, στην ευχέρεια του κάθε αναγνώστη). Η παραίτηση ανακλήθηκε λόγω λαϊκών κινητοποιήσεων υπέρ του, τις οποίες δεν σταμάτησαν ούτε τα πυρά του στρατού.

Οι Ιρανοί φοιτητές στη Γερμανία, εκπροσωπώντας μια αντικαθεστωτική φωνή αδύνατη στη χώρα τους, ζητούν την ανάκληση της επίσημης πρόσκλησης που ισοδυναμούσε με αναγνώριση ενός δολοφόνου και, όταν δεν το πετυχαίνουν, οργανώνουν μαζικές διαδηλώσεις.

Ομως δεν ζούσαν μόνο αντικαθεστωτικοί Ιρανοί στη Γερμανία. Οπως αποκάλυψε το Spiegel στις 15/10/1967, στη χώρα δρούσε η περσική μυστική αστυνομία μαζί με τουλάχιστον άλλες τρεις (της Νότιας Κορέας, της Ισπανίας και της Ελλάδας), για να φέρνει «υπό πίεση» στον σωστό δρόμο τους αντιφρονούντες.

Οι εικόνες λιγοστών χειροκροτητών του σάχη που παρεκτρέπονται με την ανοχή πρωτοφανών αστυνομικών δυνάμεων εναντίον των διαδηλωτών ή της συγκέντρωσης δύο χιλιάδων ανθρώπων έξω από την Οπερα του Βερολίνου όπου το βασιλικό ζεύγος και οι οικοδεσπότες του απολαμβάνουν γερμανικό πολιτισμό, ενώ η αστυνομική βία κορυφώνεται κι ένας φοιτητής στην πρώτη του διαδήλωση, ο Μπένο Ονεζοργκ (επώνυμο που σημαίνει κάτι σαν Ξέγνοιαστος!), πέφτει νεκρός από αστυνομικά πυρά, από όργανο της τάξης που δίνει τρεις αντιφατικές εκδοχές για τα γεγονότα, που οι συνάδελφοί του τον καλύπτουν, που δεν καταδικάστηκε ποτέ και που δεκαετίες αργότερα αποκαλύπτεται ότι ήταν πράκτορας της Στάζι, είναι πρόσφορες σε πολλαπλούς συνειρμούς...

Τελικά η απειλητική «προειδοποίηση» του οπισθόφυλλου είχε γραφεί από τη Μάινχοφ για το βιβλίο του Νιρουμάντ. Προφανώς τη συγκλόνισε. Η ίδια ίσως δεν ξανακοιμήθηκε τα επόμενα εννιά χρόνια. Δεν βλάπτει να θυμόμαστε ή να νιώθουμε για πρώτη φορά τι σημαίνει το ρήμα «συγκλονίζομαι». Κι αν υποκύπτουμε τη νύχτα, τουλάχιστον ας μην κοιμόμαστε χωρίς ντροπή και τη μέρα.

ΥΓ. Το Ιράν ήταν πάλι πρόσφατα «πρωτοσέλιδο» με τις γενναίες και αιματοβαμμένες διαδηλώσεις του λαού του. Αραγε τι μέρα ξημερώνει αύριο στο Ιράν; Και στο κάθε Ιράν;