Με ένα τάπερ στους δρόμους της αγριεμένης πόλης

Δεν έχει συνηθίσει αυτή η στήλη να βάζει δυο-δυο τις εντυπώσεις της από τις τρέχουσες παραστάσεις. Μα αυτή τη φορά μοιάζει να ζητούν τον χώρο τους δύο φωνές του θεάτρου μας, περιφερειακές με έναν τρόπο, όσο και το ίδιο αξιόλογες με τις υπόλοιπες, τις «μεγάλες».

Η πρώτη από αυτές αφορά το ανέβασμα στο θέατρο «Τρένο στο Ρουφ» του νέου έργου της Αγγελικής Δαρλάση με τον τίτλο «Η κρεατόπιτα». Πρόκειται για έργο για μια φωνή και παρουσία που αποδίδεται σκηνοθετικά από την ίδια τη συγγραφέα και ερμηνεύεται επί σκηνής από τη Φανή Γέμτου. Τη Δαρλάση τη γνωρίζουμε εδώ και χρόνια ως μία από τις πιο αξιόλογες φωνές της γενιάς της, με την παραγωγή της να στρέφεται άλλοτε στο θέατρο -όπως τώρα- κι άλλοτε στον κατεξοχήν χώρο της λογοτεχνίας. Είναι μάλιστα βραβευμένη πολλές φορές κι από πολλούς, καθέτως και οριζοντίως, με επαίνους της πολιτείας και με το ίσως ουσιαστικότερο εύσημο: της πλατιάς αποδοχής της από το κοινό.

Η επιλογή της να στραφεί τώρα σε ένα μονόδραμα περιορισμένου χώρου και έκτασης είναι νομίζω ενδεικτική της τελευταίας θέσης της. Που επιζητεί μια νέα ανατρεπτική ανάγνωση της «Ιστορίας», βάζοντας στο κέντρο κυρίως δύο στοιχεία: Από τη μια την οπτική στον αόρατο άνθρωπο, τον εκτός του εθνικού αφηγήματος λειτουργό και θεράποντα της μεγάλης Ιστορίας. Και από την άλλη, την επιστροφή σε μια θεώρηση κοινωνικών πεπραγμένων που ξεκινούν από το στοιχειώδες και καταλήγουν στην υπόγεια, και γι’ αυτό θεμελιώδη, καταγγελία του διεφθαρμένου συστήματος. Η Δαρλάση είναι μια κατ’ εξοχήν πολιτική συγγραφέας, ειδικά όταν το βλέμμα της αγγίζει ιστορικά ή κοινωνικά θέματα.

Η υπόθεση της «Κρεατόπιτας»: Μια ανώνυμη και ουσιαστικά ανύπαρκτη για το κράτος γυναίκα, γυρνώντας από την εργασία της εν μέσω επεισοδίων και διαδηλώσεων, ανακαλύπτει ότι η κόρη της δεν βρίσκεται στο σπίτι. Ετσι, κρατώντας το περίφημο μητρικό «τάπερ» με την κρεατόπιτα που θα έδινε κανονικά στο παιδί της, θα βγει στους δρόμους της αγριεμένης πόλης. Το ίδιο βράδυ θα περιπλανηθεί στους δρόμους και θα χτυπήσει στις γωνίες της. Το φαγητό που κρατάει θα δοθεί αντίδωρο και ευλογία για τους άμοιρους και καταφρονεμένους, για τους «άθλιους» της μεγαλούπολης, την ώρα που η ίδια θα πέσει ξανά και ξανά θύμα της κρατικής ή ιδιωτικής βίας.

Η «Κρεατόπιτα» αφορά τη σκοτεινή περιπλάνηση και συμβολική πορεία της μητέρας προς τη συνειδητοποίηση της θέσης της μέσα στην πόλη, όπως και της πόλης μέσα της. Γι’ αυτό επιστρέφοντας πίσω στο σπίτι τα ξημερώματα η μητέρα θα διαπιστώσει ότι η νυχτερινή οδύσσεια δεν την έφερε παρά στην αρχή μιας πολύ ωριμότερης διαδρομής αγώνα και διεκδίκησης.

Η «κρεατόπιτα» επιστρέφει στο σπίτι αμεταλάβητη μα όχι κι αλειτούργητη. Αυτό που η μητέρα κρατούσε στα χέρια σε όλη τη διαδρομή και πρόσφερε σε όποιον το επιθυμούσε δεν σήμαινε παρά ένα μυστικό που θα μπορούσε να σώσει τον κόσμο. Το φαγητό της είναι το σύμβολο του λαού που μοιράζεται, αγκαλιάζει και ζεσταίνει τον Αλλον με την αποδοχή του.

Το πολιτικό αυτό έργο με το απλωμένο σε όλο τον κόσμο μήνυμα χωράει εντούτοις στον μικρό χώρο του βαγονιού στο Ρουφ. Η Φανή Γέμτου γίνεται η μητέρα που πληθαίνει αναλωνόμενη και πολλαπλασιάζεται διαμοιραζόμενη στους Αλλους. Η ηθοποιός ξεκινά την ερμηνεία της από την άγνοια, για να καταλήξει στη συνειδητοποιημένη γυναίκα που θέλει όχι μόνο να γνωρίσει αλλά και να αλλάξει τον κόσμο. Μια αξιοσημείωτη προσφορά από τη Γέμτου στο πολιτικό θέατρο, καθώς το κάνει να ηχεί τρυφερό και απλό σαν κάθε τι το ανθρώπινο.

Ιδιαίτερη σημείωση αξίζει η μουσική του Χρήστου Αλεξόπουλου - όπως συνήθως στο πολιτικό θέατρο η αρχική παρουσία της στοχεύει στο να αποτινάξει τον υπερβάλλοντα συναισθηματισμό. Μα καταφέρνει και κάτι άλλο μαζί: να μεταδώσει την κοινή και ομοούσια γλώσσα της ευαισθησίας. Απλά και λειτουργικά τα σκηνικά και κοστούμια του Κωνσταντίνου Ζαμάνη.

«Μαθήματα οικιακής οικονομίας» στη Θεατρική Σκηνή

Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η νέα κατάθεση της Μιχαέλας Αντωνίου με τον τίτλο «Μαθήματα οικιακής οικονομίας» που ανεβαίνει στο ιστορικό θέατρο της Κυψέλης σε σκηνοθεσία Θανάση Χαλκιά, με την ίδια τη συγγραφέα και την Ινώ Μενεγάκη στους δύο ρόλους.

Πρόκειται για έργο που κινείται σε δύο επίπεδα. Το πρώτο αφορά τη μάλλον κοινή σε πολλά σπίτια αναμόχλευση ιστοριών και αφηγήσεων μεταξύ μιας μητέρας και της κόρης της. Είναι επομένως ό,τι θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «τα εν οίκω» μυστικά μιας κάποιας οικογένειας που φανερώνουν τη ρίζα της στο παρελθόν. Σε αυτό το επίπεδο τρεις γενιές γυναικών παρουσιάζονται να διαβαίνουν το κατώφλι του χρόνου με τις μικρές «ασήμαντες» ιστορίες τους, με τις επιλογές και τα λάθη τους, με τις αμφιταλαντεύσεις και τις υποχωρήσεις τους.

Εκείνο όμως που κάνει εδώ τα πράγματα ενδιαφέροντα είναι ο τρόπος με τον οποίο η Αντωνίου φανερώνει εκτός από το ορατό και το αόρατο μέρος της «οικιακής ιστορίας», μέσω της γυναίκας (της όποιας γενιάς) που οφείλει να κρατά τα μυστικά της, τους φόβους και τις αμφιβολίες της, που οφείλει να καταπίνει τις αλήθειες και να αναιρεί το σώμα της. Γι’ αυτό συμβαίνει το εξής: Οταν περνάμε τις εποχές και φτάνουμε πια στην τελευταία γενιά, που εκπροσωπείται από τις προσωπικές αναμνήσεις της κόρης, μας αποκαλύπτεται η μορφή μιας γυναίκας πολύ πιο σύνθετης, αυθόρμητης και «ακανόνιστης» από τις προηγούμενες. Είναι λοιπόν αυτό το πρώτο μας μάθημα; Η φωνή της γυναίκας δεν ακούστηκε ποτέ ακέραιη στις ιστορίες παρά μόνο σαν αντίλαλος των άλλων και σαν αντήχηση στους τοίχους του σπιτιού της.

Προχωρούμε έτσι -ή μάλλον βαθαίνουμε- στο δεύτερο επίπεδο της ιστορίας μας. Είναι το επίπεδο όπου θα συναντήσουμε πίσω από την «οικιακή», τη δημόσια ιστορία. Αυτό μας το επιφυλάσσει η Αντωνίου για το τέλος, όταν έχουμε πεισθεί πως βλέπουμε μια ενδιαφέρουσα αλλά μάλλον κοινή οικογενειακή υπόθεση, κι ας ακούμε να παρεμβάλλεται η πρώτη διακήρυξη περί έμφυλης αξιοπρέπειας της Ντε Γκουζ στην αφετηρία κιόλας της νεωτερικότητας κι ας χαμογελάμε με την παλιά διδαχή του Τσελεμεντέ για την οφειλόμενη στάση των συζύγων εντός του γάμου τους. Μόνο όταν φτάσουμε στο τέλος θα κατανοήσουμε ότι αυτό το οποίο αφορούσε το έργο στο βάθος του δεν ήταν άλλο παρά η διαχρονική εκτροφή του τέρατος της πατριαρχίας. Ενας δυσάρεστος μα αναγκαίος αιφνιδιασμός μας που οδηγεί στην αφύπνισή μας για το θέμα της γυναικείας κακοποίησης και που κατατάσσει τα «Μαθήματα» της Αντωνίου στον χώρο του προσανατολισμένου στα έμφυλα ζητήματα πολιτικού θεάτρου.

Είναι άριστα παρουσιασμένο από τον Θανάση Χαλκιά και σοφά ερμηνευμένο από τις δύο ηθοποιούς. Ο σκηνοθέτης φρόντισε να δώσει στην παράσταση διαρκή ρυθμό και να κάνει σαφή τα κατώφλια των γενεαλογικών περασμάτων και της μετάβασης από τη μια πραγματικότητα στην άλλη. Η ίδια η ερμηνεία των ηθοποιών δεν αφορά τόσο «ρόλους», όσο μια ρευστή υποκριτική μεταξύ χαρακτήρα και αφήγησης, ικανή να εξέρχεται του ρόλου και να ακουμπά στο προφίλ της κάθε ηθοποιού. Η Μιχαέλα Αντωνίου παρουσιάζει μια γυναίκα διάφανη και γενναία, που ζητά το αυτεξούσιο και την ελευθερία της με τραγικά αποτελέσματα. Η Ινώ Μενεγάκη, από την άλλη, δείχνει παλιότερες γενιές γυναικών που πέρασαν από την πλήρη σιωπή στην έστω και μερική διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους - όχι όμως χωρίς προσωπικές απώλειες ή ήττες. Ουσιώδη τα σκηνικά και κοστούμια του Νίκου Κασαπάκη, καίρια η μουσική παρέμβαση του Κώστα Βόμβολου.