Γενέθλια με μια εικαστική εγκατάσταση

Εβδομήντα χρόνια Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα, χιλιάδες σπουδαστές, εκατοντάδες εκδηλώσεις. Ενα πλούσιο αρχείο, που τώρα ξεκίνησε η ταξινόμησή του, μια πρόσκληση σε δυο εικαστικούς καλλιτέχνες και ερευνητές, την Ινώ Βαρβαρίτη και τον Γιάννη Δελαγραμμάτικα, οι οποίοι επί τέσσερις μήνες ξεψάχνισαν τις περισσότερες από 40 κούτες του για τις ανάγκες της εγκατάστασης «Τόπος εύρεσης: Γκαίτε, Ομήρου. Σημειακές αρχειακές συγκλίσεις».

Πέντε πάνελ, πέντε αρχειακά επεισόδια -χωρίς αυστηρή χρονολογική σειρά και με προσωπική οπτική- στήθηκαν σε διαφορετικά σημεία του πρόσφατα ανακαινισμένου Ινστιτούτου με τη λάουντζ ατμόσφαιρα, ανάμεσα στις βιβλιοθήκες, στην αίθουσα εκδηλώσεων, στο καφέ, στον χώρο που οδηγεί στο αίθριο. Φωτογραφίες, προγράμματα, φυλλάδια, εκδόσεις, κατάλογοι φέρνουν στο προσκήνιο σημαντικές πολιτιστικές δράσεις που οργάνωσε το Goethe-Institut Athen τις περασμένες δεκαετίες (από την ίδρυσή του μέχρι το 2001) και τις πιθανές διασταυρώσεις τους με την κοινωνία σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Οι δυο καλλιτέχνες μας ξενάγησαν και διαπιστώσαμε πως το δραστήριο Ινστιτούτο υπήρξε κυψέλη καλλιτεχνικής πρωτοπορίας και αντίστασης σε δύσκολους καιρούς, ενώ από την άλλη έγινε και στόχος του αντιγερμανικού αισθήματος.

Οι φωτογραφίες από τα εγκαίνια του κομψού κτιρίου στην οδό Ομήρου 14-16, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Χανς Βολφ-Γκρόμαν σε συνεργασία με τους Παύλο και Κώστα Μυλωνά, μας πάνε πίσω στο 1982, με τέσσερις χαμογελαστές εργαζόμενες να υποδέχονται τους επισκέπτες, αλλά και τη Μελίνα Μερκούρη να χαιρετάει την τότε αναπληρώτρια υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας, Χίλντεγκραντ Χαμ-Μπρίχερ.

Το πρώτο εκθεσιακό πάνελ μάς οδηγεί στο 1952, όταν ιδρύθηκε το Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα και ήταν το πρώτο παράρτημα του οργανισμού στο εξωτερικό, μόλις έληξε επίσημα ο πόλεμος μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας, ενώ αρχικά στεγαζόταν σε διαφορετικά κτίρια στο κέντρο της πρωτεύουσας.

Στο ίδιο πάνελ, αποκόμματα εφημερίδων και φωτογραφίες μάς θυμίζουν ότι λίγα χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου αρχίζει και ο αγώνας για τις αποζημιώσεις των θυμάτων των ναζιστικών εγκλημάτων. Τον Ιανουάριο του 1996 οι κάτοικοι του μαρτυρικού Διστόμου καταθέτουν αγωγές στα ελληνικά δικαστήρια και δικαιώνονται με αποζημίωση 10 εκατομμυρίων δραχμών, ενώ το Ινστιτούτο Γκαίτε βγαίνει σε πλειστηριασμό, ωστόσο το πολιτικό Εφετείο αναστέλλει την απόφαση το 2001.

Το δεύτερο πάνελ εστιάζει στον απόηχο του Μάη του 68 και την περίοδο της δικτατορίας, όταν το Γκαίτε γίνεται καταφύγιο προοδευτικών καλλιτεχνών και ασκεί με τις πολιτιστικές του δράσεις κριτική για την καταπάτηση των ατομικών ελευθεριών. Εκθεση-ορόσημο το 1972, αυτή των Νέων Ρεαλιστών με τους Γιάννη Βαλαβανίδη, Κλεοπάτρα Διγκα, Κυριάκο Κατζουράκη, Χρόνη Μπότσογλου και Γιάννη Ψυχοπαίδη, σε πνεύμα έντονης αμφισβήτησης της δικτατορίας.

Ακόμα, οι συναυλίες του Εργαστηρίου Σύγχρονης Μουσικής με τον Θεόδωρο Αντωνίου, οι εκθέσεις του Εργαστηρίου Σύγχρονης Τέχνης, η πρώτη δημόσια εμφάνιση στην Ελλάδα του Ιάννη Ξενάκη το 1974, η συνάντηση της Πίνα Μπάους με νέους χορευτές το 2001, τα πλούσια κινηματογραφικά αφιερώματα, οι θεατρικές παραστάσεις, οι αφίξεις διάσημων συγγραφέων όπως οι Γκίντερ Γκρας, Χάινριχ Μπελ δίνουν το στίγμα ενός οργανισμού που αγκαλιάζει όλες τις τέχνες. Με πλήθος κόσμου, όπως επιβεβαιώνουν οι φωτογραφίες που εκτίθενται στο τρίτο πάνελ, με ενθουσιώδη σχόλια τα οποία διαβάζουμε στα βιβλία των επισκεπτών, όπου φιγουράρουν διάσημες υπογραφές, όπως του Ακριθάκη και του Ηλία Πετρόπουλου -μάλιστα μαζί με χαρακτηριστικά σκίτσα.

Η πέμπτη και τελευταία ενότητα αναφέρεται στο μορφωτικό σκέλος του ιδρύματος με φωτογραφίες από τα πρώτα μαθήματα. Το Goethe-Institut Athen αριθμεί το 1958 περίπου 3.200 μαθητές, ενώ σήμερα κατά μέσον όρο αγγίζει ετησίως το ένα τρίτο του αριθμού αυτού. Οπως πληροφορούμαστε εκείνη την εποχή, «το 1960 υπογράφεται διμερής σύμβαση μεταξύ Δυτικής Γερμανίας και Ελλάδας που αφορά την επιλογή και τοποθέτηση Ελλήνων εργατών σε γερμανικές επιχειρήσεις».

Μέσα σε μια δεκαετία «615.000 άνδρες και γυναίκες “γκασταρμπάιτερ” έχουν πάει για να εργαστούν στη Δυτική Γερμανία. Σήμερα αποτελούν περίπου το 5% του ξένου πληθυσμού στη Γερμανία και την τέταρτη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα μεταναστών». Η έκθεση κλείνει με φωτογραφίες από την επίθεση του ΕΛΑ, το 1994, στο Ινστιτούτο, και με κατάλογο παρόμοιων ενεργειών «ενάντια στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις».

Με την εικαστική εγκατάστασή τους η Ινώ Βαρβαρίτη και ο Γιάννης Δελαγραμμάτικας επιχειρούν «να διερευνήσουν τις σημασιολογικές δυνατότητες και τους αφηγηματικούς μετασχηματισμούς του πολιτιστικού αρχείου του οργανισμού» και καλούν τους επισκέπτες να γίνουν ενεργοί συμμέτοχοι στο εγχείρημά τους και να συλλέξουν υλικό που θα βρουν εκεί, διαμορφώνοντας έτσι το δικό τους προσωπικό αρχείο.

📌 Πληροφορίες: Goethe-Institut Athen, Oμήρου 14-16, τηλ. 210 3661000/ www.goethe.de/athen. H έκθεση θα διαρκέσει μέχρι 22 Δεκεμβρίου. Ξεναγήσεις 3, 10, 22 Nοεμβρίου, 1, 15, 22 Δεκεμβρίου, στις 6 μ.μ. (ελληνικά, αγγλικά). Δηλώσεις συμμετοχής [email protected]