Ο συγχρονισμός ΟΗΕ - Ε.Ε. στο Κυπριακό

Η Μαρία Ανχελα Ολγκίν ανέλαβε (12/5) την εντολή από τον γ.γ. του ΟΗΕ να ενεργήσει εκ νέου ως προσωπική απεσταλμένη του στο Κυπριακό. Δύο ημέρες μετά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τον διορισμό ειδικού απεσταλμένου, του πρώην επίτροπου Διεύρυνσης, Γιοχάνες Χαν.

O συγχρονισμός ΟΗΕ - Ε.Ε. είναι προφανής. Θα εργαστούν χέρι με χέρι στη νέα προσπάθεια. Ο ΟΗΕ έχει την πρωτοκαθεδρία και η Ε.Ε. «συμβάλλει ενεργά στην υποστήριξη όλων των σταδίων της διαδικασίας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με όλα τα κατάλληλα μέσα που διαθέτει».

Η εξέλιξη είναι σημαντική, ασχέτως αν η Τουρκία έθεσε όρους για το πώς αντιλαμβάνεται την ευρωπαϊκή ανάμειξη στο Κυπριακό. Χαρακτήρισε τον διορισμό Χαν «εσωτερική υπόθεση» της Επιτροπής, αλλά δεν απέκλεισε ρητά τις επαφές μαζί του. Αρνητικός και έντονος ήταν ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ: «Η Ε.Ε. δεν μπορεί να εμπλακεί χωρίς τη συγκατάθεση της τουρκοκυπριακής πλευράς» (14/5).

Το κίνητρο

Ο Κύπριος πρόεδρος χαρακτήρισε (14/5) τον διορισμό Χαν «καρπό συντονισμένων διπλωματικών προσπαθειών». Ξέρει βέβαια ότι αυτό δεν συνάδει με προηγούμενες διακηρύξεις του, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η διπλή εξέλιξη –επαναδιορισμός Ολγκίν και διορισμός Χαν– δείχνει ταυτόσημη πρόθεση ΟΗΕ - Ε.Ε. να κινηθούν πιο δραστήρια τους προσεχείς μήνες. Βασικό κίνητρο είναι να μην αφεθεί το Κυπριακό στους κόλπους της Ε.Ε. στο έλεος του χρόνου, την ώρα που συντελούνται τεκτονικές αλλαγές στην ευρωπαϊκή σκηνή. Η αναζήτηση μιας ενισχυμένης σχέσης στρατηγικού χαρακτήρα ανάμεσα στην Ε.Ε. και την Τουρκία εξυπηρετεί όσο ποτέ προηγουμένως τα μείζονα ευρωπαϊκά συμφέροντα.

Η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη δείχνει να αντιλαμβάνεται τη συγκυρία των Ευρωτουρκικών, αλλά την «κόβει» επικοινωνιακά σε ένα δικό της αφήγημα: η Τουρκία ενδιαφέρεται να βελτιώσει τις σχέσεις της με την Ε.Ε. και γι’ αυτό θα πρέπει να ανταποκριθεί «με χειρονομίες προς την Κυπριακή Δημοκρατία». Ο Υπ.Εξ. Κ. Κόμπος εκτιμά ότι (η ενδυνάμωση των σχέσεων με την Ε.Ε.) «είναι προτεραιότητα της Τουρκίας και (μαζί η Ολγκίν και ο Χαν) θα μπορούν να έχουν τη δυνατότητα να κάνουν χρήση των ευρωτουρκικών…» (ΑΝΤ1, 15/5).

Μισή αλήθεια

Πρόκειται για μοτίβο «μισής αλήθειας», μόνο για το εσωτερικό ακροατήριο. Η κυπριακή διπλωματία παρασιωπά σκόπιμα ότι και ο Χριστοδουλίδης και ο Κόμπος έχουν υπογράψει σωρεία κειμένων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και στο Συμβούλιο για την αμοιβαιότητα των συμφερόντων Ε.Ε. - Τουρκίας. Σε αυτή μάλιστα τη συγκυρία, η σύγκλιση συμφερόντων επεκτείνεται σε ολοένα και περισσότερα πεδία: δεν είναι μόνο η οικονομία, το εμπόριο και το μεταναστευτικό, είναι τώρα οι μεγάλες επενδύσεις και, εσχάτως, η άμυνα και η ασφάλεια. Με πιο απλά λόγια, όσο η Αγκυρα ενδιαφέρεται, άλλο τόσο ενδιαφέρεται και η Ε.Ε. να προσεγγίσει την Τουρκία.

Η διάσταση αυτή, όμως, είναι η πλέον κρίσιμη αν θέλει η κυπριακή ηγεσία να βγάλει το νησί από τον φαύλο κύκλο του άλυτου προβλήματός του. Θα είναι τραγικό για την Κύπρο οι Χριστοδουλίδης και Κόμπος να κάνουν άστοχη διπλωματία με όρους επικοινωνιακούς, αντί να συγκεντρωθούν στην ουσία του Κυπριακού. Ζητούν, για παράδειγμα, αντάλλαγμα ένα τουρκικό λιμάνι για να επιτρέψουν την ελευθέρωση της βίζας για Τούρκους επιχειρηματίες. Αυτό πρότεινε στον Φιντάν ο Χριστοδουλίδης, κάνοντας λόγο για «μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης για να δούμε θετικές εξελίξεις στα ευρωτουρκικά»(Euronews, 20/3).

Απεσταλμένοι

Το 1994, ένας Γάλλος με αλγερινή καταγωγή, ο Σερζ Αμπού, διορίστηκε παρατηρητής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Κυπριακό. Ηταν μεσαίας ιεραρχίας υπηρεσιακός και ο Ντενκτάς και η Τουρκία αρνήθηκαν να τον συναντήσουν. Αλλά η έκθεση που κατέθεσε στο κολέγιο των Επιτρόπων υπό τον Ζακ Ντελόρ για τη στάση του Ντενκτάς στις άτυπες συνομιλίες με τον Κληρίδη ήταν χρήσιμη και υποστηρικτική για τον τότε υφ. Υπ.Εξ. Γιάννο Κρανιδιώτη, για να περάσει στο Συμβούλιο ομόφωνη απόφαση για έναρξη διαπραγματεύσεων ένταξης. Η διασύνδεση της σχετικής εξέλιξης προς όφελος της Κύπρου με τη συνομολόγηση Τελωνειακής Ενωσης με την Τουρκία ήταν ο «καταλύτης».

Την περίοδο 1997-2004, η Ε.Ε. δεν είχε ειδικό απεσταλμένο, αλλά μια πανίσχυρη προσωπικότητα ήταν στην καρδιά κάθε απόφασης, ο επίτροπος για τη Διεύρυνση, Γκίντερ Φερχόιγκεν. Ο Φερχόιγκεν συνέβαλε το 1999 στο πακέτο «Ελσίνκι» που πρότεινε η κυβέρνηση Σημίτη, τότε με αν. Υπ.Εξ. τον Κρανιδιώτη. Ο Γερμανός στήριξε την κυπριακή ένταξη, αλλά μετά βίωσε όλη την περιπέτεια του δημοψηφίσματος. Αποφάνθηκε στο τέλος ότι «εξαπατήθηκε» από την ελληνοκυπριακή – συγκεκριμένα τον Τάσσο Παπαδόπουλο.

Μέχρι το Κραν Μοντανά (2015-2017), ο τότε ειδικός σύμβουλος του ΟΗΕ, Εσπεν Μπαρθ Αϊντα, είχε δίπλα του στις πιο κρίσιμες συνόδους για την Κύπρο τον πρόεδρο της Κομισιόν, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, και τους δύο αντιπροέδρους του, τη Φεντερίκα Μογκερίνι και τον Φρανς Τίμερμανς. Με πρωτοβουλία του Τουρκοκύπριου ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί και, προφανώς, τη σύμφωνη γνώμη της Τουρκίας, τεχνοκράτες της Επιτροπής ενσωματώθηκαν στην ομάδα Αϊντα σε όλα τα στάδια των διαπραγματεύσεων και επιβεβαίωσαν τη συμβατότητα των συμφωνηθέντων με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Ο Γιούνκερ ετοίμασε χρηματοδοτικό πακέτο 3,2 δισ. ευρώ για την επανένωση της Κύπρου. Ολοι οι προαναφερόμενοι επέκριναν ανοιχτά τη στάση του Νίκου Αναστασιάδη. που τίναξε στον αέρα το Κραν Μοντανά. Ηταν κι αυτό «μια μορφή εξαπάτησης» με άλλο πρωταγωνιστή.

Η ευθύνη στα χέρια μας

Η προϊστορία της ευρωπαϊκής ανάμειξης της Ε.Ε., δίπλα στον ΟΗΕ, δείχνει καθαρά ότι η ελληνοκυπριακή ηγεσία έχει πρώτιστη ευθύνη να την αξιοποιήσει κατάλληλα για να γίνει «καταλύτης» για στρατηγική συμφωνία στο Κυπριακό. Η νέα προσπάθεια ξεκίνησε· και ζητήματα μπαίνουν στη θέση τους. Ανάμεσα σε αυτά είναι και η μορφή των συνομιλιών. Η Ολγκίν θα εργαστεί με βάση το σχήμα της άτυπης Πενταμερούς που ήδη προγραμματίστηκε να συνεχιστεί τον Ιούλιο. Οι διαπραγματεύσεις, άτυπες επί του παρόντος, είναι εστιασμένες στα 2 από τα 6 σημεία του Πλαισίου Γκουτέρες: τον διαμοιρασμό εξουσίας και τα ζητήματα εγγυήσεων. Η Ολγκίν αναζητεί ήδη παραλλαγές. Δεν πρόκειται να επιτρέψει ατέρμονες συναντήσεις μεταξύ των δύο Κυπρίων ηγετών. Ο Χριστοδουλίδης έχει πολύ σοβαρούς λόγους να μην το επιχειρήσει, αν θέλει να καταλήξει σε συμφωνία.

Ο Γιοχάνες Χαν θα συνεργαστεί με τον ΟΗΕ και σε ένα άλλο κεφάλαιο για το οποίο και πάλι οι Χριστοδουλίδης και Τατάρ δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία. Στην ανακοίνωση του διορισμού του, η Επιτροπή κάνει ειδική αναφορά στα ΜΟΕ, καθώς θεωρεί ότι η Ε.Ε. διαθέτει άφθονο υλικό, προτάσεις, προγράμματα και χρήματα για να αλλάξει δραστικά το αντιπαραγωγικό κλίμα στην Κύπρο.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου