Σχεδιάζουν Silicon Valley πάνω σε υγρότοπο της Θεσσαλονίκης

Στο Παράκτιο Ελος Περαίας στον Δήμο Θερμαϊκού, σε έναν υγρότοπο που, εκτός του ότι φιλοξενεί μία σπάνια και πλούσια ορνιθοπανίδα, έχει χαρακτηριστεί ως περιοχή «Απαγόρευσης δόμησης» και ως φυσικό έλος, λειτουργεί ως χώρος εκτόνωσης των πλημμυρικών φαινομένων, ξεκίνησαν τύποις οι εργασίες για την κατασκευή του «Τεχνολογικού Πάρκου 4ης Γενιάς - Thess Intec». Πρόκειται για ένα έργο «όραμα» του ίδιου του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, και έχει προωθηθεί έντονα από τα μέσα ενημέρωσης, χαρακτηριζόμενο ως η ελληνική Silicon Valley και το «Ελληνικό» της Θεσσαλονίκης.

Τα Τσαΐρια, όπως ονομάζεται αλλιώς το Παράκτιο Ελος Περαίας (μια παλιά λέξη που σημαίνει «λιβάδια» ή «υγρολίβαδα»), είναι ένας υγρότοπος συνολικής έκτασης 1.869,59 στρεμμάτων που βρίσκεται στην παράκτια περιοχή μεταξύ του αεροδρομίου «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης και του οικισμού της Περαίας. Πρόκειται για μια πολύτιμη φυσική έκταση, που κατακλύζεται περιοδικά από νερό και φιλοξενεί πληθώρα ειδών, ανάμεσά τους τουλάχιστον 190 είδη πουλιών, μεταξύ των οποίων πολλά προστατευόμενα από την εθνική και ενωσιακή νομοθεσία, καθώς και άλλα προστατευόμενα είδη. Παρά το δίκτυο αποστραγγιστικών καναλιών (μήκους περίπου 4.300 μέτρων) που έγιναν το 1950 για να γίνουν οι εγκαταστάσεις της «Φωνής της Αμερικής» (μετέπειτα ΕΡΤ) και, παρά τις απόπειρες αποξήρανσής τους από το 1940, τα Τσαΐρια συνεχίζουν να καλύπτονται από υγροτοπική βλάστηση και επιμένουν να πλημμυρίζουν κάθε χειμώνα και άνοιξη.

Πρόκειται για μια βαλτώδη περιοχή που αποτελεί πλέον το μόνο διατηρημένο τμήμα τής άλλοτε πολύ εκτεταμένης εκβολής του ποταμού Ανθεμούντα στον μυχό του κόλπου της Θεσσαλονίκης όπου εκβάλλει ο μεγαλύτερος ποταμός της Χαλκιδικής. Η πεδιάδα του Δέλτα που σχηματιζόταν κάποτε ήταν πολύ μεγαλύτερη, αλλά καταλήφθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της από το αεροδρόμιο και άλλες εμπορικές χρήσεις προς τα δυτικά. Ετσι, τα Τσαΐρια έχουν πλέον απομείνει ως το μόνο αδιατάρακτο τμήμα ενός άλλοτε πολύ πιο εκτεταμένου υγρότοπου. Η θέση του υγρότοπου δίνει μια εντυπωσιακή, ανεμπόδιστη και πανοραμική θέα στην κορυφή του Χορτιάτη, στη θάλασσα και στην πόλη της Θεσσαλονίκης που βρίσκεται ακριβώς απέναντι.

Αν και ο υγροτοπικός χαρακτήρας της περιοχής έχει αναγνωριστεί και απογραφεί το 2020 από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων, τα Τσαΐρια δεν έχουν χαρακτηριστεί ως προστατευόμενος υγρότοπος, παρόλο που πληρούν τα κριτήρια ένταξής τους στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας του δικτύου Natura 2000.

Το 2016, σε μια προσπάθεια «εξωραϊσμού» του υγρότοπου, εμφανίστηκαν σχέδια εγκατάστασης οικισμού προσφύγων που προϋπέθεταν την αποξήρανση, ισοπέδωση και συνεπώς την ολοκληρωτική εξαφάνισή του. Επειτα από παρεμβάσεις πέντε περιβαλλοντικών οργανώσεων, εγκαταλείφθηκε το σχέδιο για τον οικισμό, που εκτός από καταστροφικός για το φυσικό περιβάλλον ήταν και εντελώς ακατάλληλος για αξιοπρεπή φιλοξενία προσφύγων. Ωστόσο, τα σχέδια για την εξαφάνιση του υγρότοπου επανήλθαν δριμύτερα το 2020 όταν παραχωρήθηκε από το ΤΑΙΠΕΔ η προνομιακή έκταση 760 στρεμμάτων στα Τσαΐρια, δίπλα στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης, που αποτελεί το ανατολικό παράκτιο τμήμα του υγρότοπου.

Η κυριότητα της έκτασης παραχωρήθηκε ατελώς και με απαλλαγή φόρων και επιβαρύνσεων στον φορέα Αλεξάνδρεια Ζώνη Καινοτομίας Α.Ε. (ΑΖΚ) με σκοπό τη μεταβίβαση, την ίδρυση και τη λειτουργία «Διεθνούς Τεχνολογικού Πάρκου 4ης γενιάς». Στη συνέχεια η ΑΖΚ παραχώρησε το αποκλειστικό δικαίωμα της επιφάνειας για 99 έτη στη Thess INTEC Α.Ε. που συστάθηκε αποκλειστικά για την ανάπτυξη, διοίκηση και διαχείριση του Επιχειρηματικού Πάρκου. Πρόκειται για μια εταιρεία όπου ο ιδιωτικός τομέας κατέχει το 58% των μετοχών της (7 μέλη του Δ.Σ.), ενώ ο δημόσιος τομέας συμμετέχει με 42% (4 μέλη του Δ.Σ.) με πρόεδρο τον Νίκο Ευθυμιάδη που έχει διατελέσει και πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος.

Σύμφωνα με την ΑΖΚ, η σχεδιαζόμενη εγκατάσταση φιλοδοξεί να αποτελέσει «ένα από τα μεγαλύτερα Κέντρα Καινοτομίας και Τεχνολογίας στην Ευρώπη, όπου στα επόμενα 5-10 χρόνια θα προσελκύσει επενδύσεις από επιχειρήσεις τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό με συνολικό οικονομικό αποτέλεσμα πάνω από 500 εκατομμύρια ευρώ και θα δημιουργήσει σταδιακά 7.000 θέσεις εργασίας».

Η δόμηση θα περιλαμβάνει κτίρια γραφείων και εργαστηρίων, συνεδριακά κέντρα, ένα ξενοδοχείο 4 αστέρων, εγκαταστάσεις αθλητισμού και αναψυχής, κατοικίες, ενώ οι χώροι πρασίνου θα καλύπτουν 350 στρέμματα. Στο πλαίσιο της διαδικασίας αδειοδότησης, στη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του έργου που κατέθεσε η Thess INTEC και τέθηκε σε διαβούλευση τον Οκτώβριο 2021 έγινε μια συντονισμένη προσπάθεια απόκρυψης του υγροτοπικού χαρακτήρα της περιοχής. Οπως αναφερόταν σε αυτήν, «Εντός της περιοχής παρέμβασης, επί του παρόντος δεν υπάρχει λειτουργούσα χρήση, καθώς το σύνολο της έκτασης είναι χέρσο και εντελώς αναξιοποίητο».

Εντούτοις, στο 4ο κεφάλαιο της ΣΜΠΕ που αφορά τη διερεύνηση γεωλογικής καταλληλότητας, τεκμηριώνεται αναλυτικά η ακαταλληλότητα του τέλματος για δόμηση. Οπως αναφέρεται, «Το μεγαλύτερο τμήμα (κεντρικό και βόρειο) της περιοχής παρέμβασης κατατάσσεται στις περιοχές “Απαγόρευσης δόμησης”, στις οποίες η απαγόρευση δόμησης είναι προσωρινή έως την εκτέλεση των απαραίτητων έργων αποστράγγισης και αποτροπής μελλοντικών συγκεντρώσεων υδάτων, με διαμορφώσεις και επιχώσεις των χαμηλών τμημάτων με κατάλληλα συμπυκνωμένα κοκκώδη υλικά». Βέβαια, εφόσον γίνει άρση της απαγόρευσης, η δόμηση θα επιτρέπεται με την εκπόνηση γεωλογικής-γεωτεχνικής μελέτης. Επιπλέον, στη ΣΜΠΕ διαπιστώνεται και ότι η στενή ζώνη κατά μήκος του ρέματος στη βορειοανατολική πλευρά του ακινήτου της επένδυσης εντάσσεται στις περιοχές «Ακατάλληλες για δόμηση» σε ρέματα.

Κι όλα αυτά, δίχως να υπολογίζεται ότι οι πλημμύρες (Οκτώβριος 2021) στην περιοχή της εκβολής του ποταμού Ανθεμούντα ανέδειξαν μια πολύτιμη οικοσυστημική υπηρεσία που παρέχει η υγροτοπική έκταση που έχει διατηρηθεί στα Τσαΐρια. Οπως αποδείχθηκε, τα Τσαΐρια λειτουργούν ως χώρος εκτόνωσης και απορρόφησης των πλημμυρικών παροχών που προέρχονται από καταρρακτώδεις ή παρατεταμένες βροχές και προστατεύουν τις γύρω δομημένες περιοχές καθώς και το αεροδρόμιο, συγκρατώντας μεγάλες ποσότητες νερού και φερτών υλών που, διαφορετικά, θα είχαν κατακλύσει κτίρια και υποδομές, προκαλώντας μεγάλες υλικές ζημιές.

Να σημειωθεί ότι η αντιπλημμυρική προστασία της ευρύτερης περιοχής είναι ελλιπής, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται μια συνεχιζόμενη παράκτια διάβρωση.

Συν τοις άλλοις, θα πρέπει να συνυπολογιστεί ότι η περιοχή της εκβολής του Ανθεμούντα έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις δέκα «Ζώνες Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας» στην Κεντρική Μακεδονία, με βάση το Σχέδιο Διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας λεκανών απορροής ποταμών υδατικού διαμερίσματος της Κεντρικής Μακεδονίας, που συντάχθηκε από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας το 2017.

Εξάλλου, στη ΣΜΠΕ δεν αναφέρονταν η σπάνια ορνιθοπανίδα, ούτε η αναγκαιότητα αποστράγγισης του υγροτόπου προκειμένου να υλοποιηθεί το έργο. Για την ακρίβεια, αναφερόταν ότι «τόσο στη ζώνη άμεσης επιρροής του έργου όσο και στην ίδια την περιοχή επέμβασης δεν περιλαμβάνονται δασικές εκτάσεις, ζώνες φυσικής προστασίας, κηρυγμένοι βιότοποι-οικότοποι, ευαίσθητα οικοσυστήματα ή άλλες περιοχές με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που πρέπει να ληφθούν υπόψη στον σχεδιασμό». Ετσι, τον Δεκέμβριο του 2021, ο τότε Φορέας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Θερμαϊκού Κόλπου γνωμοδότησε αρνητικά για την ΣΜΠΕ, όπως και η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και η Ελληνική Οικολογική Εταιρεία.

Το Συμβούλιο της Επικρατείας γνωμοδότησε επίσης αρνητικά για την ΣΜΠΕ του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου για την ίδρυση του τεχνολογικού πάρκου στην Περαία στις 20 Οκτωβρίου 2022, αποτρέποντας προσωρινά την κατασκευή του Thess Intec. Στο σκεπτικό της γνωμοδότησης τονιζόταν ότι τόσο το Σύνταγμα όσο και οι ισχύοντες νόμοι και συμβάσεις προστατεύουν τους υγρότοπους, ανεξάρτητα εάν αυτοί έχουν υπαχθεί σε ειδικά θεσμοθετημένο προστατευτικό καθεστώς, και άρα η απόφαση του ΣτΕ άνοιγε τον δρόμο για τη διατήρηση όλων των υγροτόπων που δεν έχουν ενταχθεί σε κάποιο καθεστώς προστασίας.

Στις 5 Απριλίου 2023 τέθηκε εκ νέου προς δημόσια διαβούλευση η αναθεωρημένη ΣΜΠΕ με σκοπό να εξετασθεί αν συμπεριλαμβάνεται η πρόβλεψη για τον υγρότοπο και η ελάχιστη παρέμβαση σε μία υψίστης περιβαλλοντικής σημασίας περιοχή. Για τη δεύτερη έκδοση της μελέτης τοποθετήθηκε αρνητικά η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, επισημαίνοντας ότι «τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει είναι ανακόλουθα με τις πληροφορίες και τα δεδομένα που έχουν προηγουμένως επισυναφθεί από τους ίδιους τους μελετητές», αφού από τη μια αναφέρουν ότι «τα σχεδιαζόμενα έργα ισοδυναμούν με τεράστια καταστροφή των ενδιαιτημάτων αναπαραγωγής και διατροφής των ειδών που χρησιμοποιούν τις υγροτοπικές αυτές εκτάσεις» και από την άλλη ότι «σε όλα τα είδη άγριας πανίδας συμπεριλαμβανομένης και της ορνιθοπανίδας που έχουν καταγραφεί, οι ενδεχόμενες επιπτώσεις από την υλοποίηση του έργου, όπως αναλύθηκε, είναι από αμελητέες ως χαμηλές». Αρνητικά τοποθετήθηκε και η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης που, μεταξύ άλλων, ανέφερε ότι «Τα συμπεράσματα της ΣΜΠΕ ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα είναι από “ασήμαντες” έως “χαμηλές” δεν μπορούμε να αντιληφθούμε πώς τεκμηριώνονται».

Επειτα από την έγκρισή της από το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Θερμαϊκού, η δεύτερη έκδοση της ΣΜΠΕ επέστρεψε τον περασμένο Μάιο στο ΣτΕ προκειμένου να γνωμοδοτήσει εκ νέου. Το βέβαιο είναι ότι τυχόν υπαναχώρηση της προηγούμενης διατυπωμένης θέσης του ΣτΕ για την προστασία των υγροτόπων θα θέσει σε κίνδυνο όλους τους υγροτόπους της Ελλάδας που δεν προστατεύονται από εξειδικευμένο καθεστώς προστασίας. Ωστόσο, αν και η νέα γνωμοδότηση του ΣτΕ δεν έχει εκδοθεί ακόμη, τόσο σε τοπικά όσο και πανελλαδικά μέσα ενημέρωσης διαδίδεται ότι θα υπάρξει θετική εισήγηση από το ανώτατο δικαστήριο και έτσι, υπό αυτήν την περιρρέουσα φημολογία, στις 19 Δεκεμβρίου ξεκίνησαν εργασίες για την κατεδάφιση κάποιων κτιρίων που βρίσκονται στον συγκεκριμένο χώρο, γεγονός που προβλήθηκε εκτενώς από τα μέσα ενημέρωσης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρώτη φάση του έργου, που αφορά την υλοποίηση των βασικών υποδομών για το σύνολο της παραχωρημένης έκτασης και το αρχικό 10% των κτιριακών εγκαταστάσεων, είναι προϋπολογισμού 70 εκατομμυρίων ευρώ, ένα ποσό που έχει εξασφαλιστεί, αλλά απέχει πολύ από τα περισσότερα από 500 εκατομμύρια ευρώ που αναζητούνται από ιδιωτικές επενδύσεις.

Το «όραμα» του πρωθυπουργού για τη δημιουργία του «Thess Intec» είχε αρχικά εξαγγελθεί από τον ίδιο πριν από 4 χρόνια στην 58η Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης και τη μεγάλη σημασία που του αποδίδει την επανέλαβε τον περασμένο Αύγουστο κατά την επίσκεψή του στο υπουργείο Μακεδονίας - Θράκης. Ομως, όσο κι αν ο πρωθυπουργός και επιφανή στελέχη της κυβέρνησης πανηγυρίζουν εξαγγέλλοντας περιχαρείς τη δημιουργία του «Thess Intec» σε μια περιοχή «φιλέτο» στο παράκτιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης, με μια λειψή χρηματοδότηση που δεν εξασφαλίζει την υλοποίησή του, το πιθανότερο είναι ότι αυτή θα κατευθυνθεί σε έργα μπαζώματος και καταστροφής του υγρότοπου, ώστε να ξεπεραστεί το μεγάλο εμπόδιο στην επένδυση, η ακαταλληλότητα της περιοχής για οποιαδήποτε δόμηση.

* Με πληροφορίες για τα Τσαΐρια από δημοσιεύσεις των Μαρίας Παναγιωτοπούλου, δασολόγου - ορνιθολόγου, προέδρου του σωματείου «Οικοτοπία», και Δημήτρη Μπούσμπουρα, βιολόγου - ορνιθολόγου, στο περιοδικό «ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ».