Ενας εθνογράφος σχεδιαστής

Και όμως. Ο Σ. Στρατής, καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου με την ομάδα του, όχι μόνο διαψεύδουν τις προβλέψεις αλλά μας προσφέρουν ένα συναρπαστικό χρονικό επέμβασης στον αστικό χώρο που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από μια διαχρονική περιπέτεια ενάντια σε κάθε είδους αντιξοότητες. Γιατί εκείνο που κρύβεται πίσω από τον τίτλο «Αστικός Σχεδιασμός εν Κινήσει» είναι βασικά ένα ανεξιχνίαστο αστυνομικό θρίλερ, με πολλούς ύποπτους να συμμετέχουν και αβέβαιη έκβαση, όπου απίστευτα πολύπλοκοι μηχανισμοί κοινωνικής αλληλεξάρτησης σε δυναμική συσχέτιση μεταξύ τους μέσα σ’ ένα παιχνίδι εξουσίας μπορούν ανά πάσα στιγμή να ανατρέψουν την πορεία των γεγονότων, να επηρεάσουν κρίσιμα πρόσωπα στη διαπραγμάτευση και να αναιρέσουν αποφάσεις.

Το βιβλίο μοιράζεται σε δύο Μέρη. Ανάμεσα στα τέσσερα τμήματα του Πρώτου Μέρους, το δεύτερο είναι το πιο κρίσιμο, με την παρουσίαση των πέντε επιμέρους «αντιφατικών ιστοριών» στις οποίες υποδιαιρείται το έργο έτσι ώστε ν’ αποκτήσει την απαραίτητη ευλυγισία για αλλαγές και προσαρμογές. Αυτή η επιθυμητή ρευστότητα αποτελεί και τη βάση της πολεοδομικής επέμβασης, που ποτέ δεν αιχμαλωτίζεται σε ένα προαποφασισμένο «σχήμα» αλλά μένει συνεχώς ανοιχτή σε αλλαγές, αποτέλεσμα των αέναων διαπραγματεύσεων ανάμεσα σε «φορείς», «κοινό» και «σχεδιαστές». Αυτή η συνειδητή άρνηση μιας οποιασδήποτε παγιωμένης λύσης που επιβάλλεται εκ των άνω (η τόσο συνηθισμένη αν και ατελέσφορη πρακτική) στηρίζεται σε στέρεες θεωρητικές βάσεις, που καθοδηγούν νοερά κάθε βήμα της σχεδιαστικής ομάδας. Τα μέλη της δεν βαδίζουν στα τυφλά αλλά ακολουθούν μια συνειδητή πορεία, που συνεχώς προσαρμόζεται στα δεδομένα που διαμορφώνονται καθώς προχωρούν.

Συνάμα αποφεύγεται σχολαστικά η αναφορά ονομάτων στα κείμενα του βιβλίου. Τα πρόσωπα χαρακτηρίζονται από τους ρόλους τους, άρα διατηρούν μια «ανωνυμία» που διευκολύνει την εξαγωγή γενικών συμπερασμάτων. Πουθενά δεν προσφέρεται η φωτογραφία κάποιου Δημάρχου ή κάποιου Συμβουλίου. Αυτό δεν εμποδίζει σε τίποτα την ευκρίνεια του κειμένου, πάντα γνωρίζουμε ποιος μιλάει ή ποιος αποφασίζει και πώς διαμορφώνεται η δυναμική ανάμεσα σε άτομα-εκπροσώπους των κοινών, άτομα-εκπροσώπους της τοπικής κοινωνίας, άτομα-μέλη της ομάδας σχεδίασης. Ολα είναι ένα «παιχνίδι» στρατηγικής, με προσεκτικά επιλεγμένες θέσεις, με προαποφασισμένες γραμμές υποχώρησης ή πίεσης, με αναζήτηση ερεισμάτων μέσα στην κοινωνία. Η σχηματοποίηση της παρουσίασης αναδεικνύει την τυπικότητα μιας τέτοιας διαδικασίας αστικού σχεδιασμού, μας κάνει να συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στις διαδικασίες και όχι στα πρόσωπα καθαυτό.

Κι έτσι στήνεται μια υπόθεση μυθοπλασίας με άφθονο χιούμορ που διατρέχει όλο το βιβλίο. Οδηγός μας κι εμπνευστής σ’ αυτή την πορεία είναι ένα φανταστικό πρόσωπο, ο Hercules, δανεισμένος από τον περίφημο Hercules Poirot της Αγκάθα Κρίστι, αλλά και από τον κ. Παλομάρ του Ιταλο Καλβίνο, ως προσωποποίηση του διαμεσολαβητή της υπόθεσης. Ο Hercules «προτιμά για τον εαυτό του τον τίτλο του “Ανακριτή της Διαπραγματευτικής Σχεδιαστικής Διαδικασίας” μια και είναι οπαδός της αρχιτεκτονικής που προκύπτει μέσα από διαπραγματεύσεις». Δηλαδή, εξηγεί ο Στρατής, είναι ένας «εθνογράφος σχεδιαστής». Ενα ωραίο μάθημα για τους δικούς μας παροικούντες εν Ιερουσαλήμ.

Η εμφάνιση τέλος του βιβλίου αξίζει ειδική αναφορά. Ηδη, από τα εισαγωγικά κείμενα που περιέχονται στο πρώτο τμήμα, ο αναγνώστης έχει γευθεί την ιδιαίτερα ευρηματική ατμόσφαιρα της εικονογράφησης του βιβλίου, γραφιστικά προσεγμένης, που απολαμβάνει το μάτι καθώς συνδυάζεται με εξίσου ερεθιστικούς τίτλους και αποσπάσματα κειμένων.