Από το άπειρο του εγκεφάλου στο άπειρο του πλανήτη

Ο Θίοντορ Μπερν, αστροβιολόγος με ακαδημαϊκές φιλοδοξίες, απομένει μόνος, ύστερα από τον θάνατο της γυναίκας του, στην ανατροφή του εννιάχρονου, στο αφηγηματικό παρόν, Ρόμπιν, για τον οποίο οι γνώμες των ειδικών ως προς την επακριβή γνωμάτευση είναι αντικρουόμενες, ενώ από τη διευθύντρια του σχολείου πιέζεται να καταφύγει στην εύκολη και προφανή λύση της φαρμακευτικής αγωγής. Καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να παράσχει στον γιο του την απαραίτητη υποστήριξη, καθώς η απώλεια της μητέρας του επέτεινε την εν γένει δυσκολία του στη συναισθηματική διαχείριση και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Ο Ρόμπιν έχει ανεπτυγμένη την οικολογική ανησυχία, ιδιαίτερα όσον αφορά τα υπό εξαφάνιση ζώα εξαιτίας της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Αντίθετα με το εμβληματικό Ο δρόμος του Κόρμακ ΜακΚάρθι, εδώ, πατέρας και γιος διασχίζουν τον κόσμο ενώ η καταστροφή του μαίνεται σε πραγματικό χρόνο, γεγονός που εντείνει την τελολογική συνθήκη καθώς καμία δράση για την αποφυγή του εγγύς και προδιαγεγραμμένου μέλλοντος δεν λαμβάνεται. Κάποτε, οι συγγραφείς κατέφευγαν σε ένα απώτερο ζοφερό μέλλον, πια κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο, η δυστοπία είναι πανταχού παρούσα, οι ειδικοί κρούουν απελπισμένα τον κώδωνα του κινδύνου, σήμα το οποίο η οικονομικοπολιτική ελίτ, αλλά και η πλειονότητα του κόσμου υποδέχονται με αδιαφορία, προτιμώντας να καταφεύγουν σε αντιεπιστημονικές θεωρίες συνωμοσίας και στον προσφιλή τους λαϊκισμό. Ο Πάουερς περιγράφει ένα γνώριμο παρόν παρότι δεν το κατονομάζει, δυστυχώς οικείο και με πορεία ευθεία προς την αυτοκαταστροφή του.

Θέματα όπως η νευρολογία (βλ. το Ο ποταμός της μνήμης), η οικολογία (βλ. το Οι κορυφές της ζωής) και τα επιτεύγματα στην υπεραιχμή της επιστήμης είναι ιδιαιτέρως γνώριμα στην εργογραφία του Ρίτσαρντ Πάουερς. Στην Αμηχανία, οι τρεις αυτές θεματικές συνυπάρχουν. Ο απτός φυσικός κόσμος από τον οποίο ο σύγχρονος άνθρωπος ολοένα και απομακρύνεται και η αναζήτηση ζωής σε άλλους πλανήτες, κάτι στο οποίο έγκειται η ειδικότητα του αστροβιολόγου, δημιουργούν ένα πολύ ενδιαφέρον δίπολο, τη στιγμή που η μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου βρίσκεται στην κορυφή του ερευνητικού ενδιαφέροντος, σε μια απόπειρα κατανόησης και ίσως ίασης διαφόρων παρεκκλίσεων από την καμπύλη αυτού που ορίζεται ως μέσος όρος. Και εμείς, αυτός ο μέσος όρος, σφυρίζουμε αδιάφορα και με περισσή ευκολία τοποθετούμε την ταμπέλα «προβληματικό» σε παιδιά όπως ο Ρόμπιν.

Κάποιος άλλος συγγραφέας πιθανότατα θα αδυνατούσε να υποστηρίξει λογοτεχνικά ένα τόσο ευρύ φάσμα εξειδικευμένων θεμάτων και να τα εντάξει με επιτυχία σε μια λειτουργική, απολαυστική και συγκινητική μυθιστορηματική πλοκή, χωρίς να εκβιάζει γεγονότα και καταστάσεις. Ο Ρίτσαρντ Πάουερς, ωστόσο, δεν είναι ένας τυχαίος συγγραφέας (βραβείο Pulitzer και Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας ΗΠΑ). Η αφηγηματική του άνεση και η πειστικότητα με την οποία αναμετράται με εξειδικευμένα επιστημονικά ζητήματα είναι υποδειγματικές, ενώ, για ακόμα μια φορά, αποδεικνύεται ικανότατος μάστορας της μεγάλης φόρμας, χωρίς να υποπίπτει σε κατασκευαστικές αστοχίες ή να παραμελεί τις αναγκαιότητες της απαιτητικής λογοτεχνίας.

Μια άλλη αρετή του μυθιστορήματος είναι η περίτεχνη ισορροπία ανάμεσα στην προσβασιμότητα και την αποφυγή της κακής εκλαΐκευσης. Ο συγγραφέας, ενώ απευθύνεται σε μεγάλο φάσμα του αναγνωστικού κοινού, δεν κάνει εκπτώσεις που θα υποτιμούσαν και θα καθιστούσαν δευτερεύουσα και απλώς συμπληρωματική την επιστημονική πλευρά του έργου του. Και αυτό είναι ένα σπουδαίο επίτευγμα, όπως τέτοιο είναι και η ισχυρή αντίστιξη ανάμεσα στη γοητευτική μορφή και το σκληρό περιεχόμενο. Ο Πάουερς γράφει ρεαλιστικά επιτρέποντας σε πλήθος θεμάτων να διεισδύσουν και να αναδυθούν, ενώ στο μείγμα δεν αμελεί να προσθέσει το απαραίτητο συναίσθημα, όπως και μια υποδόρια διάθεση πίστης στον άνθρωπο, αποφεύγοντας τη στείρα διδαχή και την απόμακρη επίκριση. Και ναι, ο Ρόμπιν είναι ίσως ο πιο πειστικός εννιάχρονος στην ιστορία της λογοτεχνίας.

Η Αμηχανία σε καμία περίπτωση δεν ανήκει ειδολογικά στο υποσύνολο της λογοτεχνίας επιστημονικής φαντασίας, αντίθετα, διαδραματίζεται στο εδώ και το τώρα και αυτό είναι κάτι διαρκώς παρόν στο μυθιστόρημα. Το επίθετο «προφητικό» αποδεικνύεται κενό περιεχομένου, όσο και αν μας στοιχίζει η επίγνωση πως όσα διαδραματίζονται στις σελίδες του ελκυστικού αυτού μυθιστορήματος δεν αφορούν κάποιους άλλους, σε άλλο τόπο και χρόνο, αλλά εμάς, εδώ και τώρα. Ούτε καν οξυδερκή θα μπορούσε κάποιος να χαρακτηρίσει τη συγγραφική ματιά στα πράγματα· απλή και καθαρή, γεμάτη από σκληρό και αμείλικτο ρεαλισμό, ναι.