Ταξίδια στον χρόνο

«Στην πραγματικότητα το σώμα μας είναι από τη φύση του φιλεύσπλαχνο -στο τέλος έχεις λίγη αμνησία αντί για αναισθησία. Η μνήμη που μας εγκαταλείπει μάς επιτρέπει να παίξουμε λιγάκι για μια τελευταία φορά στα Ηλύσια Πεδία της παιδικής ηλικίας. Μερικούς με παρακαλετά, άντε, πέντε λεπτά ακόμα, όπως παλιά μπροστά από το σπίτι. Πριν μας φωνάξουν μέσα για τελευταία φορά»

Στο «Χρονοκαταφύγιο» μπορείτε να κρυφτείτε σε όποια δεκαετία της ζωής νιώσατε πιο ευτυχισμένοι. Μπορείτε επίσης να ζήσετε σε μια δεκαετία του παρελθόντος που δεν γνωρίσατε, αλλά φαντάζεστε ή πιστεύετε πως θα ζούσατε καλά. Και αυτό, γιατί σας ταιριάζει το πολιτικό καθεστώς, η οικονομία, η αισθητική, η Τέχνη. Ετσι, λοιπόν, το θέμα είναι η μνήμη. Και αυτή προσπαθεί να διασώσει ο Γκαουστίν -alter ego του βραβευμένου με Booker γι’ αυτό το βιβλίο, Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ.

Ο «άστεγος» στον χρόνο, Γκαουστίν, χρησιμοποιούσε το επάγγελμα του γεροντολόγου ψυχίατρου. Εκλεβε κρυφά ιστορίες των ασθενών του για να βρει στέγη σ’ αυτές και να εγκατασταθεί στο παρελθόν τους. Ετσι πείθει τον αφηγητή του βιβλίου, έναν συγγραφέα που αναζητά έμπνευση για το επόμενο μυθιστόρημά του, να μοιραστεί το όραμά του ώστε να δημιουργήσουν όσο περισσότερο παρελθόν χρειάζονται οι ασθενείς με άνοια ή Αλτσχάιμερ. Εφτανε μόνο, για να πειστεί, μια επίσκεψη σε ένα κλασικό παιδικό δωμάτιο της δεκαετίας του ’60: «Δυο γωνιακά κρεβάτια, σκεπασμένα με κίτρινα καλύμματα από κάποιο συνθετικό ύφασμα (το λέγαμε “λεντέκα”, σίγουρα κάποιου είδους συντομογραφία), με ένα καφέ κεφαλάρι ανάμεσά τους, τα δυο κρεβάτια συναντιόντουσαν κάθετα από τη μια και την άλλη πλευρά του κεφαλιού. Κοίταξα τον Γκαουστίν κι εκείνος κατάλαβε, κούνησε το κεφάλι του ενθαρρυντικά κι εγώ έπεσα στο κρεβάτι έτσι όπως ήμουν, με το σακάκι μου, τα παπούτσια μου, με το πενηντάχρονο κορμί μου, και προσγειώθηκα στο σώμα των 8 μου χρόνων πάνω στις ίνες του καλύμματος που με γαργαλούσε...» Ετσι, έφτιαξαν με τον Γκαουστίν την πρώτη κλινική για το παρελθόν.

Και ξαφνικά, ο αναγνώστης συνειδητοποιεί ότι το πολύ προσωπικό βίωμα, στα δωμάτια του Χρονοκαταφυγίου, γίνεται παγκόσμιο και οικουμενικό. Η Βουλγαρία του Γκοσποντίνοφ, τα Βαλκάνια των μεγάλων αντιθέσεων, ακουμπάνε πάνω στον δικό μας νόστο, και βέβαια πάνω στο δικό μας άλγος. Η Ιστορία, η Λογοτεχνία, η Πολιτική, η Παράδοση, μια εντυπωσιακή πραγματολογική έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο, γίνονται το όχημα του συγγραφέα για να διεισδύσει στο κέντρο της Γης, στο κέντρο της ύπαρξης του ανθρώπου που έζησε τον 20ό αιώνα και προσπαθεί να φανταστεί το μέλλον του 21ου.

Ανασυγκροτώντας τις δεκαετίες και τις εποχές, από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στον Β’, και από το Σιδηρούν Παραπέτασμα ώς την κατάρρευση των ιδεολογιών, ο αναγνώστης εγκλωβίζεται στο λογοτεχνικό αρχιτεκτόνημα του Γκοσποντίνοφ και σε ένα παρελθόν που απειλεί να καταπιεί το μέλλον καθώς η επιτυχία των χρονοκαταφυγίων μεταδίδεται παγκοσμίως σαν την ασιατική γρίπη.

Δεν αφορά μόνο ανθρώπους που πάσχουν από Αλτσχάιμερ. Είναι ακριβώς η στιγμή που το παρελθόν κίνησε να καταπιεί το μέλλον. Ολοι θέλουν να ξαναζήσουν αυτοκρατορίες, εθνικισμούς και... οπισθοδρόμηση. Και τότε η Ευρωπαϊκή Ενωση διεξάγει ένα δημοψήφισμα. Σε ποιο παρελθόν επιθυμούν να ζήσουν οι Γάλλοι; Ακρως επίκαιρο με τις τελευταίες εξελίξεις στη Γαλλία και την επικράτηση της ακροδεξιάς παράταξης της Λεπέν στις ευρωεκλογές. Τι θα αποφασίσουν οι Ιταλοί, οι Ισπανοί και τα άλλα έθνη;

Μπορεί και να τρομάξουμε εάν γίνει στ’ αλήθεια αυτό, μου εξομολογείται σε μια πρόσφατη συνάντησή μας ο Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ και πρόσθεσε με μεγάλο προβληματισμό «μόλις πέρυσι πίστευα πως η Ενωμένη Ευρώπη ήταν τόσο δυνατή, ακόμα και η πανδημία δεν κατάφερε να τη διαλύσει, τώρα όμως αυτό είναι κάτι που όλοι το βλέπουμε ως ένα πιθανό σενάριο».

Μέσα στο γενικό ζοφερό τοπίο το χιούμορ και ο σαρκασμός του Βούλγαρου συγγραφέα μάς μεταφέρει ανάγλυφα την ιδιοσυγκρασία του κάθε έθνους: «Σε αντίθεση με την Ισπανία και την Πορτογαλία, για τη Σουηδία, ας πούμε, ήταν μακράν δύσκολο να επιλέξει την ευτυχισμένη της εποχή για να επιστρέψει, λόγω των πολύ λίγων δυστυχισμένων δεκαετιών». «Το μεγάλο, το αποφασιστικό αίνιγμα παρέμενε η Γερμανία. Εκεί η ιστορία στήνει χορό για περισσότερο χρόνο απ’ οπουδήποτε και το Βερολίνο ήταν η σκηνή του, το καμπαρέ, το προπύργιο, η βιτρίνα και το τείχος συγχρόνως-τα πάντα».

Εντέλει πάντως, στο δημοψήφισμα οι άνθρωποι επέλεξαν τα χρόνια που ήταν νέοι. Η αυτοκρατορία της δεκαετίας του ’80 αναδείχτηκε σε μέγιστη και ισχυρότατη ραχοκοκαλιά στο κέντρο της Ευρώπης με τις πάλαι ποτέ Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία, Αυστρία, Πολωνία. Με αυτές θα συνενωνόταν και η Ελλάδα.

Το παρελθόν, σαν μολυσμένο σκουλήκι, μπορεί να μολύνει τα πάντα. Αν υπάρχει ένα βιβλίο που στην παρούσα πολιτική στιγμή θα έπρεπε να διαβάσουν οι Ευρωπαίοι -και όχι μόνο- πολίτες αυτό είναι το αριστουργηματικό «Χρονοκαταφύγιο» του Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ.