Αθήνα, 14°C
Αθήνα
Ελαφρές νεφώσεις
14°C
14.2° 12.0°
4 BF
60%
Θεσσαλονίκη
Σποραδικές νεφώσεις
12°C
12.8° 10.5°
1 BF
70%
Πάτρα
Αίθριος καιρός
17°C
16.6° 16.0°
4 BF
54%
Ιωάννινα
Αραιές νεφώσεις
6°C
5.9° 5.9°
0 BF
87%
Αλεξανδρούπολη
Ελαφρές νεφώσεις
10°C
9.9° 9.9°
2 BF
62%
Βέροια
Αραιές νεφώσεις
11°C
11.5° 9.4°
1 BF
72%
Κοζάνη
Αραιές νεφώσεις
7°C
7.9° 7.0°
0 BF
78%
Αγρίνιο
Αίθριος καιρός
13°C
12.9° 12.9°
2 BF
69%
Ηράκλειο
Σποραδικές νεφώσεις
16°C
15.8° 14.9°
3 BF
71%
Μυτιλήνη
Αίθριος καιρός
13°C
13.3° 12.3°
3 BF
64%
Ερμούπολη
Αίθριος καιρός
16°C
15.6° 15.4°
6 BF
60%
Σκόπελος
Ελαφρές νεφώσεις
12°C
11.8° 11.8°
4 BF
52%
Κεφαλονιά
Αίθριος καιρός
14°C
14.2° 14.2°
3 BF
45%
Λάρισα
Αίθριος καιρός
8°C
9.6° 7.9°
0 BF
81%
Λαμία
Ελαφρές νεφώσεις
12°C
12.7° 10.6°
1 BF
74%
Ρόδος
Αίθριος καιρός
20°C
19.9° 19.8°
3 BF
64%
Χαλκίδα
Ελαφρές νεφώσεις
12°C
14.3° 11.4°
2 BF
58%
Καβάλα
Αίθριος καιρός
12°C
11.6° 11.6°
0 BF
49%
Κατερίνη
Ελαφρές νεφώσεις
11°C
12.2° 11.4°
2 BF
79%
Καστοριά
Αραιές νεφώσεις
7°C
7.4° 7.4°
1 BF
79%
ΜΕΝΟΥ
Τετάρτη, 06 Νοεμβρίου, 2024
Βιβλίο Lowy
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
Michael Löwy: Πολιτισμός και Επανάσταση - Δοκίμια μαρξιστικής κοινωνιολογίας, εκδόσεις Ενεκεν, 2020

Πολιτισμός και Επανάσταση

Ο Löwy καταπιάνεται με τον κοινό τόπο που ενδεχομένως μοιράζονται ο Βέμπερ και ο Μαρξ αναφορικά με την κριτική τους στον σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο.

Το βιβλίο του Michael Löwy «Πολιτισμός και Επανάσταση - Δοκίμια μαρξιστικής κοινωνιολογίας», σε μετάφραση του Γιώργου Γιαννόπουλου από τις εκδόσεις Ενεκεν (2020, 256 σελίδες), συνιστά μια σφαιρική σύνθεση του πολύπλευρου θεωρητικού έργου του σημαίνοντος Βραζιλιάνου μαρξιστή κοινωνιολόγου των ιδεών, του πολιτισμού και του οικοσοσιαλισμού.

Σε αυτό το βιβλίο ο Michael Löwy ασχολείται με τα ζητήματα του πολιτισμού, της επανάστασης και της έννοιας της προόδου, καθώς και με θεματικές λιγότερο μελετημένες, όπως οι σημειώσεις του νεαρού Μαρξ για το φαινόμενο της αυτοκτονίας («Ενας αναπάντεχος Μαρξ»). Για τον Μαρξ, σύμφωνα με τον Löwy, «η αυτοκτονία είναι πάνω από όλα το χαρακτηριστικό σύμπτωμα μίας κοινωνίας που νοσεί και χρειάζεται μία ριζοσπαστική αλλαγή», τουτέστιν της αστικής κοινωνίας. Αυτός ο κοινωνικός σχηματισμός σπρώχνει τα άτομα σε μία «κοινωνία της πάλης και του ανελέητου ανταγωνισμού, του πολέμου κατά πάντων», μετατρέποντάς τα είτε σε θύτες είτε σε θύματα.

Ο Löwy καταπιάνεται επίσης με τον κοινό τόπο που ενδεχομένως μοιράζονται –παρά τις σημαντικές αποκλίσεις τους– ο Βέμπερ και ο Μαρξ αναφορικά με την κριτική τους στον σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο, με τον αντικαπιταλιστικό ρομαντισμό του νεαρού Λούκατς ή με τη θέση του Αντόρνο για την έννοια της προόδου («Το παγκόσμιο πνεύμα σε πτερύγια πυραύλου - Η κριτικής της προόδου από τον Αντόρνο»).

Στο τελευταίο αυτό δοκίμιο, το οποίο είναι γραμμένο από κοινού με την Ελένη Βαρικά θα θέλαμε να επικεντρωθούμε. Εκεί η Βαρικά και ο Löwy ανατέμνουν με διαπεραστικό τρόπο τα εγκλήματα των κρατικών εξουσιών κατά τον 20ό αιώνα, εισάγοντας μια ποιοτική διάκριση μεταξύ της προνεωτερικής κρατικής βαρβαρότητας και βίας και της νεωτερικής κρατικής βαρβαρότητας. Εκκινώντας από τη διαπίστωση πως τον προηγούμενο αιώνα διαπράχθηκε πλήθος εγκλημάτων από τα «πολιτισμένα» έθνη, που μας αναγκάζουν να σκεφτούμε τη σχέση πολιτισμού και βαρβαρότητας.

Ο ιστορικός εφιάλτης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αφορούσε ως επί το πλείστον την εξόντωση άμαχων πληθυσμών με τους πλέον βίαιους τρόπους (στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης, πειράματα σε ανθρώπους, χρήση της πυρηνικής βόμβας, βομβαρδισμοί πόλεων) από τα πολιτισμένα έθνη, αποτελεί τη μεγαλύτερη απόδειξη. Οπως σημειώνουν για την εκδήλωση των «πολιτισμένων εθνών» κατά τον τελευταίο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και γενικότερα τον 20ό αιώνα: «Η σκοτεινή πλευρά της πολιτισμικής διαδικασίας και του κρατικού μονοπωλίου της βίας αποκαλύπτεται σε όλη την τρομερή της δύναμη. […] κανένας αιώνας στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν γνώρισε τόσο εκτεταμένες εκδηλώσεις βαρβαρότητας, τόσο μαζικές και τόσο συστηματικές όσο ο 20ός».

O Löwy και η Βαρικά ανακαλούν ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τον πρώτο τόμο του «Κεφαλαίου», και τις σελίδες που αφιερώνει ο Μαρξ για την πρωταρχική συσσώρευση και την αποικιοκρατική επέκταση των ευρωπαϊκών κρατών στο οποίο κρίνει τις βιαιότητές τους: «Οι βαρβαρότητες και οι ανόσιες φρικαλεότητες [...] που διέπραξαν οι λεγόμενες χριστιανικές φυλές σε όλες τις περιοχές του κόσμου κι ενάντια σε κάθε λαό που μπόρεσαν να υποδουλώσουν, δεν έχουν το όμοιό τους σε καμιά εποχή της παγκόσμιας ιστορίας και σε καμιά φυλή όσο άγρια και αμόρφωτη, όσο ανελέητη και ξετσίπωτη κι αν είναι».

Η Βαρικά και ο Löwy θεωρούν πως η σύγχρονη βαρβαρότητα διακρίνεται από πολλαπλά γνωρίσματα, τα οποία θα γενικευθούν με απάνθρωπο και πρωτοφανή τρόπο στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πρώτο είναι η «Βιομηχανοποίηση του θανάτου - Μαζικές εξολοθρεύσεις με τη συνδρομή τεχνολογιών αιχμής». Στη συνέχεια, είναι η αποπροσωποποίηση του θανάτου: «Ολόκληροι πληθυσμοί –άνδρες, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι– εξολοθρεύονται με τη λιγότερο δυνατή επαφή ανάμεσα σε αυτούς που λαμβάνουν τις αποφάσεις και τα θύματα».

Επιτέλεση πράξεων βαρβαρότητας από στρατιωτικές δυνάμεις με τη συμμετοχή της διοικητικής γραφειοκρατίας, η οποία εξορθολογικεύεται μέσα στη διαδικασία βιομηχανοποίησης του θανάτου, αποκτώντας αυξανόμενο ρόλο στην κυριαρχική δομή του κράτους. Οι τέσσερις σφαγές σύμφωνα με τον Löwy που συνδύασαν μέσα στον 20ό αιώνα με τον πιο εφιαλτικά ολοκληρωμένο τρόπο τη βαρβαρότητα και τη νεωτερικότητα ήταν «η ναζιστική γενοκτονία των Εβραίων και των Τσιγγάνων, η ατομική βόμβα στη Χιροσίμα, τα σταλινικά Γκούλαγκ, ο αμερικανικός πόλεμος στο Βιετνάμ». Ο Löwy και η Βαρικά κλείνουν αυτό το δοκίμιο υποστηρίζοντας πως στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το ναζιστικό κράτος αλλά και η αμερικανική δημοκρατία άσκησαν μία καινοφανή βία μέσα στην ανθρώπινη ιστορία, με τη διαμεσολάβηση της επιστημονικής προόδου, παράγοντας ένα διαφορετικό είδος βαρβαρότητας, ποιοτικά αλλά και ποσοτικά.

Ετσι, η Βαρικά και ο Löwy θα συνδέσουν στον επίλογο του κειμένου του το ζήτημα της βίας που στιγμάτισε τον 20ό αιώνα, με το ερώτημα της προόδου. Ακολουθώντας το ερμηνευτικό σχήμα της Διαλεκτικής του Διαφωτισμού των Αντόρνο και Χόρκχαϊμερ, σύμφωνα με το οποίο έχουμε μέσα στον πυρήνα της «πολιτισμένης» δυτικής ανθρωπότητας και παρά την εξέλιξη της τεχνικής και την πρόοδο των επιστημών σε έναν βαθμό άνευ προηγουμένου κατά τον 19ό και τον 20ό αιώνα, την επιθυμία άσκησης εξουσίας και βίας τόσο επί της φύσης όσο και επί των άλλων ανθρώπων.

Ο Löwy και η Βαρικά θα χρησιμοποιήσουν μια διαφωτιστική φράση για αυτό το πρόβλημα από τις προπαρασκευαστικές σημειώσεις του Αντόρνο για τα «Minima Moralia», σύμφωνα με την οποία στον σύγχρονο πολιτισμό έχουμε να κάνουμε με μια «οπισθοδρομική πρόοδο». Για τον Αντόρνο η αληθινή πρόοδος έγκειται στην «αντίσταση στον διαρκή κίνδυνο της οπισθοδρόμησης» όπως και στην «πιθανότητα αποφυγής της ολοκληρωτικής καταστροφής», φράση την οποία η Βαρικά και ο Löwy ασπάζονται πλήρως.

*Δρ Φιλοσοφίας και διδάσκων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Google News ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ GOOGLE NEWS
Πολιτισμός και Επανάσταση

ΣΧΕΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.

Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.

Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.

Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.

Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας