Συμμορίες της μετανεωτερικότητας

Αλλη μια είδηση περνά στα ψιλά πριν από μερικές ημέρες. Μέλη συμμορίας ανηλίκων ληστεύουν άλλους ανηλίκους. Συγκεκριμένα τρεις έφηβοι, δύο 16χρονοι και ένας 15χρονος, κατηγορούνται για σύσταση συμμορίας, απόπειρα ληστείας κατά συναυτουργία, επικίνδυνη σωματική βλάβη και παράβαση της νομοθεσίας περί όπλων.

Προσεγγίζουν δύο 17χρονους και με την απειλή όπλου και τη χρήση σωματικής βίας αποπειρώνται να τους αφαιρέσουν τα κινητά τους τηλέφωνα. Κατά τη δράση τους τραυματίζουν τον έναν από τους δύο 17χρονους στο πρόσωπο, με αποτέλεσμα τη μεταφορά του στο νοσοκομείο. Είναι μία από τις πολλές ιστορίες με πρωταγωνιστές ανηλίκους που διολισθαίνουν στην παραβατικότητα και τη βία είτε με μικροκλοπές και ομαδικές επιθέσεις σε συνομηλίκους είτε με εκφοβισμούς πολιτών είτε με σπασμένες βιτρίνες, κατεστραμμένα ATM, καμένα αυτοκίνητα.

Τι σημαίνουν οι επιθέσεις νέων σε κυρίαρχα είδωλα του σύγχρονου Δυτικού ανθρώπου όπως επιθέσεις σε τράπεζες ή πολιτικά πρόσωπα, με πρόσφατο παράδειγμα την επίθεση στον Γιάνη Βαρουφάκη; Γιατί ολοένα και περισσότερα παιδιά, που δεν προέρχονται ούτε από φτωχές οικογένειες ούτε από υποβαθμισμένες περιοχές ούτε από διαλυμένες οικογένειες, εντάσσονται σε νεανικές συμμορίες;

Η νεανική εγκληματικότητα σχετίζεται, λένε, με τη δυσμενή κοινωνικο-οικονομική κατάσταση και με τη λειτουργικότητα ή μη της οικογένειας. Μόνο που, πλέον, καταγράφεται ολοένα και μεγαλύτερη συμμετοχή παιδιών από εύπορες οικογένειες και πλούσιες περιοχές σε νεανικές συμμορίες.

Αν δεν αντιμετωπίσουμε τις νεανικές συμμορίες ως σύμπτωμα της υποκειμενικής αλλά και κοινωνικής -βιοπολιτικής- δυσφορίας, δεν θα μπορέσουμε να δούμε ποτέ πέρα από τα προφανή.

Αν ακολουθήσουμε τον φροϋδικό συλλογισμό, θα αντιμετωπίσουμε τις νεανικές συμμορίες σαν ορδές χωρίς πατέρα, καταδικασμένες σε μια αέναη επαναληπτικότητα, δηλωτική της επικράτησης της ενόρμησης του θανάτου. Το δίκαιο θεμελιώνεται από τον πατέρα, εφόσον καταστεί νεκρός, δηλαδή θεμελιώνεται από τον συμβολικό πατέρα. Η κληρονομιά του πατέρα είναι, λοιπόν, η εγγραφή μας στον νόμο. Ζούμε άραγε σε κοινωνίες δίχως πατέρα με τη συμβολική έννοια; Το βέβαιο είναι πως υπάρχει ένα είδος ψυχικής ορφάνιας ακόμα και σε θεσμικό επίπεδο, η οποία πυροδοτεί το αίσθημα ακυβερνησίας σε έναν κόσμο σκληρό.

Αν ακολουθήσουμε τον συλλογισμό του Αντόρνο θα αναλογιστούμε πως ίσως να υπάρχει κοινωνία δίχως συμμορίες, εάν και εφόσον μιλάμε για ένα πρότυπο κοινωνίας που διαφέρει από το πρότυπο της συμμορίας. Σε αυτή την περίπτωση η βία παράγεται ως απάντηση σε μια κενότητα, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας ανεύρεσης νοήματος, δημιουργίας μιας νέας θέσης στον κόσμο.

Βάσει των τελευταίων στοιχείων έχουν διερευνηθεί 171 υποθέσεις για το 2021 και 169 για το 2022. Πλατείες και προαύλια σχολείων γίνονται συχνά πεδία μάχης. Ρόπαλα, μαχαίρια και κουκούλες. Οι ελληνικές συμμορίες είναι αντίγραφα των μορφών βίας που εξαπλώνονται μέσα στον χώρο. Τα ρεύματα της βίας ήρθαν από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη με καθυστέρηση, υποστηρίζουν οι ειδικοί, συμφωνώντας πως συχνά οι νεανικές συμμορίες έχουν στόχο την ανάδειξη ηγετικών φυσιογνωμιών και πως συχνά τα παιδιά θεωρούν πολύ φυσιολογική τη βία γιατί εκτίθενται σε αυτήν από μωρουδιακή ηλικία. Εξάλλου η επιθετικότητα -σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία- δομεί τον ψυχισμό μας. Είναι δηλαδή εγγεγραμμένη βαθιά στο είναι του υποκειμένου.

Πώς μπορεί μια πολιτεία να προλάβει την έκφραση βίας; Αν δεν την αναγνωρίσει, δεν μπορεί να την προλάβει. Και η ελληνική πολιτεία δεν αναγνωρίζει το πάρκο ή την πλατεία που έχουν λάβει τη θέση της οικογενειακής εστίας ή του σχολείου και πως οι ηγετικές φιγούρες έχουν λάβει έναν ρόλο προστάτη, δηλαδή ενσαρκώνουν μια πατρική φιγούρα.

Η βία των νέων εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σύνολο ορδαλικών πρακτικών, από παραβατικότητα μέχρι σύγκρουση με ισχυρούς μηχανισμούς καταστολής, που τροφοδοτούνται από ενορμητικές και φαντασιωσικές διεργασίες. Η εφηβική ηλικία εμπεριέχει, εξάλλου, μια ερωτοτροπία με τον θάνατο και τον κίνδυνο.

Το στοίχημα για μια πολιτεία είναι η διαχείριση αυτής της ενόρμησης καταστροφής, έτσι ώστε ο έφηβος να συμμορφωθεί με τον κοινωνικό δεσμό. Διαφορετικά θα καταφεύγει πάντα σε παραβατικές ομάδες προκειμένου να αναπληρώσει αυτό που του «λείπει». Ιδίως όταν το κύριο σημαίνον που ενσαρκώνεται στο κράτος δεν είναι αξιόπιστο. Πώς μπορεί συνεπώς ένας νέος να μην πιστέψει σήμερα πως νομιμοποιείται να εξαιρείται από τον νόμο;

Η παραβατικότητα δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι ασύνδετη με την κοινωνικοπολιτική δυσφορία και τη μετάλλαξη του κοινωνικού δεσμού. Αν δεν αναζητήσουμε τις ρίζες της παραβατικότητας στην κυρίαρχη κουλτούρα ανομίας και στον τρόπο που αναπλάθεται ο κοινωνικός δεσμός, δεν θα τις εντοπίσουμε ποτέ και κατ’ επέκταση δεν θα λύσουμε ποτέ το ζήτημα των νεανικών συμμοριών.