Σιμωνίδεια αφηγήματα προς τη μεριά του αφρισμένου πελάγου

Ο Χάρι γύρισε πάλι τη φωτογραφία από την καλή κι είδε πως η μορφή του Ντάμπλντορ είχε εξαφανιστεί. “Χάθηκε!” είπε κατάπληκτος. “Ε, τι περιμένεις; Εχει πολλές ασχολίες, δεν μπορεί να περάσει εδώ ολόκληρη τη μέρα του”, αποκρίθηκε ο Ρον. […] “Ξέρεις κάτι, όμως; Στον κόσμο των Μαγκλ οι άνθρωποι μένουν για πάντα στις φωτογραφίες τους”. “Αλήθεια;” ρώτησε κατάπληκτος ο Ρον. “Δηλαδή δεν κουνιούνται καθόλου; Απίστευτο!”».

Αν και οι δύο προσδιορισμοί στο κύριο όνομα του τίτλου της ανά χείρας νουβέλας συνδέονται μεταξύ τους με στενή σημασιολογική συγγένεια, αυτή η ηθελημένη αναδίπλωση της έννοιας της «διαμονής σε ξένη χώρα» στρέφει, αναπόφευκτα ίσως, την προσοχή της αναγνώστριας/του αναγνώστη (οπωσδήποτε μετά την ολοκλήρωση μιας πρώτης ανάγνωσης) στην περιοχή πέραν του υλικού κόσμου τούτου, εκεί όπου ακόμα και άνθρωποι απαθανατισμένοι σε «χειροπιαστές» φωτογραφίες («δίπλα σ’ ένα γερμένο αρμυρίκι προς τη μεριά του αφρισμένου πελάγου») δύνανται να παρατείνουν τη διαμονή τους στην ξένη πλέον για την ψυχή τους γη (το θέμα της «ξενότητας» εμφανίζεται ήδη από την αρχή της συγγραφικής πορείας του Δ. Νόλλα, στη συλλογή αφηγημάτων «Πολυξένη», δεδομένης της πολυσημίας με την οποία έχει ο ίδιος επενδύσει τον τίτλο του) και μετά τον θάνατό τους, ως φάσματα ή φαντάσματα, όπως εκείνα που κυκλοφορούν στις συναρπαστικές σελίδες των έργων της J. K. Rowling.

Ετσι, παρόλο που το κείμενο της νουβέλας οριοθετείται σαφώς από ένα ιστορικό πλαίσιο με εκκίνηση το 1918 και τερματισμό το 1967 (ή, σε ό,τι αφορά τον αφηγητή, «μισόν αιώνα αργότερα»), διάστημα το οποίο αναμφισβήτητα βρίθει «ευκαιριών» προκειμένου για αναφορές σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, πολέμους και εξορίες, τα βασανιστικά «γιατί και πώς» του εγκιβωτισμένου ήρωα που εμφανίζεται στις τελευταίες σελίδες δεν είναι «πολιτικά» και καθόλου δεν μοιάζουν με τον αντίστοιχο απέλπιδα βασανισμό του Ουίνστον Σμιθ στο «1984» του Τζορτζ Οργουελ (η ανάγνωση, δε, της νουβέλας μπορεί να επιβεβαιώσει ότι η αναφορά μου στο «1984» δεν είναι τυχαία). Διότι, στα προκείμενα «πώς και γιατί» δεν είναι απαραίτητο να δοθεί λογική εξήγηση, χωρίς, μάλιστα, εξαιτίας αυτού να μειώνεται η χαρά ή/και η γαλήνη που μπορεί να προσφέρει ένα συγκεκριμένο συμβάν.

Η «ομιχλώδης υφή» (ας μην ξεχνάμε ότι η γραφή του Δ. Νόλλα αγαπά την αμφισημία), η οποία, από τα μέχρι τώρα λεχθέντα, φαίνεται, αν όχι να καλύπτει, τουλάχιστον να θολώνει αρκετές από τις σελίδες, ενισχύεται και από το αντικείμενο του ενδιαφέροντος του Εγγλέζου δημοσιογράφου Μάικλ Στιούαρτ (ερωτευμένου, παρεμπιπτόντως, με την ηρωίδα του τίτλου, μια «αέρινη ύπαρξη», σκουρόξανθη και λυγερή, «που πηγαινοερχόταν όπως πλανάρουν τα πέταλα μιας παπαρούνας στις πρωινές ηλιαχτίδες»), στο οποίο εισαγόμαστε άμα τη ενάρξει σχεδόν του βιβλίου: τον Στιούαρτ έχει γοητεύσει η «μυστηριώδης» προσωπικότητα του Κωνσταντίνου Σιμωνίδη, διαβόητου παραχαράκτη και πλαστογράφου του 19ου αιώνα, δημιουργού κίβδηλων κειμένων της αρχαίας ελληνικής και της εκκλησιαστικής γραμματείας και θείου του συνεπώνυμου Ροδόλφου/Ρούντι, εργοδότη της Ματούλας/Ματίλντε.

Η έννοια της παραποίησης και της επισφάλειας βρίσκεται, λοιπόν, στον θεματικό πυρήνα της νουβέλας και εξακτινώνεται και στα τέσσερα (επίσης ασαφώς παρουσιαζόμενα ως προς τα όριά τους) χρονικά επίπεδα που την αρθρώνουν: στο τότε του προγόνου Σιμωνίδη, στο τότε του απογόνου του Ροδόλφου, της Ματούλας Μυλλέρου και του Αγγλου δημοσιογράφου, όπως και στο (μεταγενέστερο κατά «40τόσα χρόνια», τοποθετημένο στη δεκαετία του ’60) τότε του αφηγητή και του φίλου του Αντωνάκη, γιου του τέως αρραβωνιαστικού της Ματούλας, Κλεάνθη Παπαντινόπουλου, γραμματέα, παλαιότερα, του Ρούντι Σιμωνίδη, αλλά και στο τώρα του δραματοποιημένου αφηγητή, τοποθετημένο κάπου στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, σε μια, για πολλοστή φορά, τραγικά αντίστοιχη συγκυρία πολέμων και προσφύγων.

Και όμως. Παρ’ όλη την «ομιχλώδη» διήγηση, παρ’ όλη τη χωρική μετατόπιση των ηρωίδων και των ηρώων (στα εκτενέστερα από τα κείμενα του Δ. Νόλλα η περιπλάνηση στον έξω χώρο αλλά και στον έσω εαυτό είναι συνήθης), που χρειάστηκε να ταξιδέψουν πρώτα από την Αθήνα στο Αιάκιο της Κορσικής του 1918, μαζί με τους υπόλοιπους εξορίστους (κατά πλειοψηφία αντιφρονούντες φιλοβασιλικούς) και από εκεί στη Λουκέρνη και στη Βαυαρία, τόπο καταγωγής του πατέρα της Ματούλας, για να γυρίσουν στη Μηχανιώνα της Θεσσαλονίκης, μαζί με τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής (οι φροντίδες της για τους οποίους ενέπλεξαν τη Ματούλα, στις αρχές της δεκαετίας του ’30, στη δίκη των παράνομων σχολείων), και να καταλήξουν πάλι στην Αθήνα – παρ’ όλα αυτά, ο ηθικός στόχος παραμένει ευκρινής για όσες και όσους ακολουθήσουν την κατευθυντήρια γραμμή της (δημοσιοποιούμενης πλην ιδιωτικής) Αφιέρωσης του βιβλίου, με την οποία συμπλέει και το πρώτο από τα δύο μότο (το δεύτερο, μια απρόσμενη επιλογή, προσιδιάζουσα, ίσως, στη σκληρά ειρωνική στάση του συγγραφέα, αφορά την πολιτικοκοινωνική πλευρά του συγκειμένου), εκείνο που έχει αντληθεί από τη «Νοσταλγό» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, η πνευματική προσωπικότητα του οποίου αποτελεί πάγια αναφορά του Δημήτρη Νόλλα.

Επιπλέον, αν η προερχόμενη από το ως άνω διήγημα φράση: «από καταβολής κόσμου, ποτέ δεν έπαυσε να είναι γυναικοκρατία» συνδυαστεί και με τα λόγια του Αντωνάκη (για τον οποίο η Ματούλα είχε σταθεί μια δεύτερη μάνα): «οι γυναίκες μπορεί να ανήκουν σε ένα διαφορετικό, εκλεκτό είδος ανθρώπου…», είναι πιθανόν να υποδεικνύει την ξενότητα ή/και τον παραγκωνισμό ως τις πάγιες αντιξοότητες απέναντι στις οποίες καλείται να ορθώσει το ανάστημά της η γυναίκα, όλων των εποχών. Η «Ματούλα Μυλλέρου» κλείνει έναν συγγραφικό κύκλο, καθώς συναντά τα αφηγήματα της «Πολυξένης» του 1974 και επιπροσθέτως «προσωποποιεί», μέσω της Αφιέρωσης του βιβλίου, ένα χάρτινο/διηνεκές «αντίο».