Ιάννη, όμως, το γράφουν σχεδόν όλες οι ελληνικές εφημερίδες κι εφέτος που γιορτάζονται τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του. Με εξαιρετικές εκδηλώσεις, καλλιτεχνικές και επιστημονικές. Στο Μέγαρο Μουσικής, στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση σύμπραξη με το Πάντειο Πανεπιστήμιο, στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), στο Φεστιβάλ Αθηνών σε σύμπραξη με την Ενωση Ελλήνων Μουσουργών, στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (στο Ναύπλιο) σε σύμπραξη με το Πανεπιστήμιο Ραris 8 και συνέδρους απ’ όλο τον κόσμο.
Ιάννη, φυσικά τον γράφουν και στις εκτός συνόρων εκδηλώσεις. Και στις καινούργιες κυκλοφορίες έργων του από μεγάλες δισκογραφικές εταιρείες, με τελευταία, το διαρκείας τεσσάρων ωρών Box από τη γερμανική Electroacoustic Works που περιλαμβάνει συνθέσεις του από το 1957 έως το 1994. Στο διεθνές φεστιβάλ Μeta-Xenakis στη Γαλλία, σε πολλές χώρες του κόσμου, στις ΗΠΑ, στην Ιαπωνία, στο Μεξικό και αλλού.
Ενώ νέοι μουσικοί πειραματίζονται μιξάροντας κομμάτια από το τεράστιο μουσικό του σύμπαν με μεγάλα κλασικά έργα.
Είχαμε συναντηθεί δύο φορές στο τέλος του μακρινού 1980. Ερχόταν στην Ελλάδα για τις μεγάλες συναυλίες του και για να διεκδικήσει τις απαραίτητες κρατικές επιδοτήσεις –που δεν ήσαν αρκετές– προκειμένου να λειτουργήσει το Κέντρο Μουσικής Ερευνας. Με συνεργάτες του τον Βασίλη Ριζιώτη, τον Στέφανο Βασιλειάδη, την Αλκηστη Σουλογιάννη, τον καθηγητή Μπακόπουλο, τον μουσικολόγο Γιάννη Παπαϊωάννου.
Η πρώτη μας συνάντηση έγινε σ’ ένα καφενείο της πλατείας Συντάγματος. Για μια συνέντευξη στην εφημερίδα «Τα Νέα». Η δεύτερη, στου «Φλόκα» της οδού Πανεπιστημίου. Είχε μόλις επιστρέψει από το Αλσος της Νέας Σμύρνης όπου είχε παίξει στο φεστιβάλ της εφημερίδας «Αυγή».
Ηταν ήδη διάσημος, στην κορυφή της διεθνούς μουσικής πρωτοπορίας. Συνθέτης της μαθηματικής μουσικής, δημιουργός του ηλεκτρονικού συστήματος Upic (ή πολυαγωγία) που, με βάση τη θεωρία των πιθανοτήτων, επέτρεπε στον καθένα να ζωγραφίζει συνθέσεις πάνω σε ένα πάνελ. Ξαφνιάζοντας τους μουσικούς κριτικούς, και στο Παρίσι τον δύσκολο Ζαν Λανσέν, ο οποίος έγραψε στην πρωτοσέλιδη Le Monde: «Βυθισμένος σε βαθιά οράματα ενός Ντάντε ή ενός Μοντεβέρντι, παρακολούθησα την καντάτα “Αΐς” που με αποκαλυπτική ποιητικότητα τραγούδησε ο βαρύτονος Σπύρος Σακκάς».
Ενώ στην Αθήνα, στο κατάμεστο Ηρώδειο, ο Μάνος Χατζιδάκις σταμάτησε να διευθύνει έργο του Ξενάκη για να απευθύνει αυστηρότατη παρατήρηση σε μέλη της βασιλικής οικογένειας που συνομιλούσαν. Ηταν θαυμαστής και φίλος του Ξενάκη ο Χατζιδάκις. Ελεγε: «Η μουσική του μάς θέλει ή πολύ αγνούς ή πολύ δυνατούς». Κι ακόμη: «Τίποτα στον Ξενάκη δεν είναι σκόνη, αλλά ύλη ζωντανή κάτω από σκέψη βαθιά μαθηματική και ευρύτητα ενός ποιητή».
Πολιτικός μηχανικός, απόφοιτος του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με μια θανατική ποινή και μια καταδίκη για λιποταξία, το έσκασε με πλαστό διαβατήριο από την Ελλάδα το 1947. Εχοντας χάσει το αριστερό του μάτι και με βαθιές ουλές στο μισό του πρόσωπο που προκλήθηκαν από θραύσματα αγγλικής χειροβομβίδας. Σε μάχη στα Εξάρχεια με τον Φοιτητικό Λόχο «Λόρδος Βύρων», στον οποίο με επικεφαλής τον Γρηγόρη Φαράκο είχαν ενταχθεί και οι νεαροί Αλέξης Δαμιανός, Κώστας Αξελός, Νίκος Κούνδουρος. Κι είχαν απέναντί τους, ταμπουρωμένα στο Πολυτεχνείο, τα μέλη των ονομαζόμενων Εθνικιστικών Φοιτητικών Παρατάξεων. Με τον Ξενάκη να είναι ο εκλεγμένος γραμματέας της ΕΠΟΝ Πολυτεχνείου.
Φεύγοντας από την Ελλάδα, έφτασε στην Ιταλία απ’ όπου, με τη βοήθεια Ιταλών κομμουνιστών, πέρασε στη Γαλλία. Στο Παρίσι έζησε σε συνθήκες μεγάλης ένδειας. Ωσπου έπιασε δουλειά στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Λε Κορμπιζιέ. Μαζί με τον Στέλιο Μουσιόπουλο και τον Γιάννη Κανδύλη, επίσης αποφοίτους του Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Στο γραφείο τού Λε Κορμπιζιέ δούλεψε (όπως έγραψε αργότερα στον φίλο του Μουσιόπουλο) μόνον «αρχιτεκτονικώς», μια και τα μαθηματικά ήθελε να τα χρησιμοποιήσει μόνο στη μουσική του.
Εργάστηκε για την επαναστατική Πολυκατοικία της Μασσαλίας, για το κτίριο Φίλιπς στη διεθνή έκθεση των Βρυξελλών, για το συγκρότημα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, για το στάδιο της Βαγδάτης, για δημόσια κτίρια σε πολλές χώρες. Και για το μοναστήρι της Τουρέτ, έξω από τη Λιόν, στο οποίο διαμόρφωσε τα περίφημα κυματιστά υαλοστάσια των όψεων, στην ίδια αντίληψη με τα πρώτα μουσικά έργα «Πυθόπρακτα» και «Μεταστάσεις». Γιατί, για τον αρχιτέκτονα των ήχων Γιάννη Ξενάκη, Τέχνη και Χώρος ήσαν έννοιες συνυπάρχουσες, «με συμμετρίες ίδιες στη μουσική και στην αρχιτεκτονική».
Παράλληλα με τη δουλειά στον Λε Κορμπιζιέ, ρίχτηκε σε διαβάσματα φιλοσοφικά και σε εντατικές μουσικές σπουδές. Με δασκάλους αρχικά τον Χόνεγκερ και τον Μιγιό και στη σύνθεση με τον διάσημο συνθέτη και οργανίστα Ολιβιέ Μεσιάν. Ο οποίος τον ενθάρρυνε να χαράξει την εντελώς δική του πορεία, καταργώντας τα τείχη ανάμεσα στην επιστήμη, την τέχνη και την τεχνολογία. Ανάμεσα στη μουσική, τα μαθηματικά, στη φιλοσοφία και την αρχιτεκτονική. Να μετασχηματίσει τα μαθηματικά σε ήχους.
Στη γεμάτη μνήμες συνέντευξή του, όπου συγκινημένος μίλησε για το οδοιπορικό της ζωής του, μίλησε και για τις ρίζες της έμπνευσής του. «Πήρα μέρος –είπε– στην Εθνική Αντίσταση. Με συντάραξαν τα μεγάλα συλλαλητήρια εδώ, στην οδό Πανεπιστημίου. Οι ανθρώπινοι κατακλυσμοί, τα σύνολα μαζών, οι ήχοι που βγαίναν από τα συνθήματά μας και φεύγαν μακριά, ώς τα αντικρινά βουνά και ξαναγύριζαν». Ηχοι που σφράγισαν την «πολυκάναλη διάχυση ήχων» της μουσικής του.
Σε όλες του τις συνθέσεις έδωσε ονομασίες αρχαιοελληνικές. Ενώ ο ορθός λόγος υπήρξε η πυξίδα του. Πίστευε πως «είναι λάθος η άποψη που επιβλήθηκε εδώ στην Ελλάδα, ότι οι ρίζες του ελληνικού πολιτισμού είναι οι αποκαλούμενες ελληνοχριστιανικές. Οχι, ρίζα του είναι η ανθρωπιστική σκέψη. Ο ορθός λόγος που γεννήθηκε εδώ. Ο ελληνικός πολιτισμός δεν υπήρξε μεταφυσικός, αλλά ορθολογικός. Και πρέπει να το πούμε ότι η Εκκλησία στάθηκε αρνητική στην εξέλιξή του».
Γεννήθηκε τον Μάιο του 1921 στη Βράιλα της Ρουμανίας, όπου ο πατέρας του Κλέαρχος, με καταγωγή από την Εύβοια, ήταν έμπορος. Η μητέρα του Φωτεινή, γυναίκα εξαιρετικά καλλιεργημένη, πέθανε όταν ο Γιάννης ήταν πέντε χρόνων. Πρόλαβε, ωστόσο, όπως ο ίδιος θυμόταν, να τον καθίζει δίπλα της στο πιάνο και να του φανερώνει τη μαγεία της μουσικής.
Στην Ελλάδα ήρθε μικρός, μαζί με τους δυο αδελφούς του: τον Κοσμά, που έγινε ζωγράφος, και τον Ιάσονα που, αφού έγινε καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Λουιζιάνα, αυτοκτόνησε. Μπήκαν εσώκλειστοι στην Κοργιαλένειο Σχολή, στις Σπέτσες, όπου, αφοσιωμένος ο Γιάννης πήρε τα πρώτα του μαθήματα πιάνου και αρμονίας.
Τα χρόνια που έζησε έξω προσπαθούσε συνεχώς να ρίχνει γέφυρες με την πατρίδα. Δούλεψε πάνω σε ελληνικά μοιρολόγια και ήδη, το 1952, ένα έργο δωματίου που παίχτηκε στο ραδιόφωνο των Βρυξελλών ήταν βασισμένο στην ελληνική δημοτική μουσική. Παρακολουθούσε την ελληνική μουσική ζωή, αλληλογραφούσε με φίλους, έστελνε άρθρα του στο περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης».
Επέστρεψε στην Ελλάδα ύστερα από είκοσι επτά χρόνια, τον Νοέμβριο του 1974. Χάρη σε ειδική νομοθετική ρύθμιση. Ξαναβρήκε τους παλιούς φίλους και συντρόφους, έδωσε συγκλονιστικές συναυλίες, πήρε μέρος σε Φεστιβάλ Μουσικής, έδωσε διαλέξεις.
Πέθανε στο Παρίσι, τον Φεβρουάριο του 2001. Σύμφωνα με την επιθυμία του, το σώμα του αποτεφρώθηκε, χωρίς θρησκευτική τελετή. Τον είπαν «νεοπυθαγόρειο μουσικό», «αναγεννησιακό άνθρωπο», «διαχρονικό πρωτοπόρο». Για τον βοηθό του, Γιώργο Απέργη, ο οποίος έμεινε φίλος του ώς το τέλος, ο Ξενάκης υπήρξε «ένας άνθρωπος πολύ συγκινητικός και τραγικός» («Εφ.Συν.». 15.3.2022).
Η Γαλλίδα γυναίκα του, Φρανσουάζ, που τον λάτρεψε (ήταν συγγραφέας και δημοσιογράφος), πέθανε το 2018. Σε κάποιες από τις εκδηλώσεις, οι οποίες γίνονται φέτος στην Ελλάδα, μαθαίνουμε ότι θα είναι παρούσα η κόρη τους. Της είχε δώσει το ελληνικό όνομα Μάχη, τιμώντας την αγαπημένη του και συναγωνίστριά του Μάχη που σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας