Το βιβλίο του Γιάννη Τόλιου παρεμβαίνει με τρόπο κριτικό, σφαιρικό και μετά λόγου γνώσης σε ένα πεδίο που ήδη ανατρέπει άρδην, εδώ και χρόνια, όλες τις σταθερές: στην οικονομία, την εργασία, την πολιτική, τον πολιτισμό και τις διεθνείς συμμαχίες.
Από τα πολλά προτερήματα του βιβλίου θα ξεχωρίσω δυο.
Το πρώτο προτέρημα του βιβλίου σχετίζεται με την οπτική της Πολιτικής Οικονομίας που υιοθετεί για να αναλύσει την ψηφιακή εποχή. Και το θεωρώ προτέρημα όχι λόγω συναδελφικής αλληλεγγύης, αλλά επειδή έτσι εξασφαλίζει στην έρευνά του συνοχή και βάθος. Κι η οικονομική του ανάλυση δεν ακολουθεί μηχανικά τα γεγονότα.
Ο συγγραφέας ξεκινάει από την παραγωγική και μη παραγωγική εργασία, για να ξεδιαλύνει τη σύγχυση που συνοδεύει τους όρους υλική και μη υλική παραγωγή. Η ανάγκη γι’ αυτή την οριοθέτηση είναι διπλή: από την μια η άυλη παραγωγή καταλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της συνολικής παραγωγής, ενώ από την άλλη εξακολουθεί να είναι «κακόφημη».
Στον καπιταλισμό, «παραγωγική» θεωρείται εκείνη η εργασία που παράγει υπεραξία. Κι αυτός είναι ένας ορισμός που δεν περιλαμβάνει μόνο, αλλά αποκλείει. Για παράδειγμα, εκείνη την κοινωνικά χρήσιμη εργασία η οποία όμως δεν συνεισφέρει στην αναπαραγωγή του κεφαλαίου.
Οι αντιφάσεις που διέπουν τον καπιταλισμό (κι όχι την ορολογία που χρησιμοποιούμε) έκαναν την εμφάνισή τους το καλοκαίρι κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών, όταν συνειδητοποιήσαμε ότι ένα καμένο δένδρο (που θα επιτρέψει την ανέγερση μιας μεζονέτας ή την κατασκευή μιας ανεμογεννήτριας) έχει μεγαλύτερη αξία από ένα ζωντανό δέντρο που προσφέρει οξυγόνο, συγκράτηση της θερμοκρασίας και των εδαφών, σκιά, καταφύγιο σε άγρια και ήμερα ζώα, αισθητική απόλαυση κ.λπ.
Στη βάση της διάκρισης που υιοθετεί και αναπαράγει ο Γιάννης Τόλιος (στα χνάρια άλλων σύγχρονων μαρξιστών οικονομολόγων όπως ο Απ. Δεδουσόπουλος και ο Γ. Σταμάτης) βρίσκεται η αντίθεση μεταξύ αξίας χρήσης και ανταλλακτικής αξίας.
Η εργασία στον καπιταλισμό για να είναι παραγωγική δεν είναι απαραίτητο να παράγει αξίες χρήσης. Πρωτίστως πρέπει να παράγει ανταλλακτικές αξίες, που εισέρχονται στη σφαίρα της εμπορευματοποίησης, επιταχύνοντας την κυκλοφορία του κεφαλαίου κι αυξάνοντας τα κέρδη του.
Για τον Γιάννη Τόλιο «η ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών εκφράζει την αντικειμενική δυνατότητα για μια βαθύτερη πολιτική και πολιτιστική επανάσταση της μισθωτής εργασίας (των εργατών δημιουργών) ώστε να περάσει η κοινωνία σε μια ανώτερη μορφή οργάνωσης και ευημερίας σε όφελος των μελών της».
Ενδειξη αυτής της δυνατότητας είναι η αντίθεση μεταξύ ανταλλακτικής αξίας και αξίας χρήσης. Το κενό μεταξύ τους το εντόπισε πρώτος ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια. Στον καπιταλισμό, η απόσταση έλαβε τη μορφή εγγενούς αντίθεσης, μιας διαρκούς πηγής συγκρούσεων.
Στον σύγχρονο καπιταλισμό η αντίθεση γίνεται εκρηκτική. Ας φέρουμε στο μυαλό μας περιγραφές του τύπου «κοινωνία του μηδενικού οριακού κόστους» που χρησιμοποιεί ο Τζέρεμι Ρίφκιν. Με άλλα λόγια, μια οικονομία στην οποία η ανταλλακτική αξία τείνει να μειώνεται όλο και ταχύτερα, αλλά αυτή η δυνατότητα ποτέ δεν υλοποιείται γιατί τότε θα τινάζονταν στον αέρα οι μηχανισμοί παραγωγής κέρδους.
Ετσι, η δυνατότητα παραγωγής και διανομής του κοινωνικού πλούτου θυσιάζεται στον βωμό ενός συστήματος που υπάρχει για το ατομικό κέρδος. Ας αναλογιστούμε τις δυνατότητες που προσφέρουν οι τρισδιάστατες εκτυπώσεις και τα κανάλια διαμοιρασμού μέσω του διαδικτύου, για κατάργηση της πατέντας και της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Η ανάδειξη λοιπόν του τρόπου, με τον οποίο η αντίθεση ανταλλακτικής αξίας και αξίας χρήσης διαμορφώνει και περιορίζει τις θεωρητικές δυνατότητες της τεχνολογικής επανάστασης, αποτελεί το πρώτο προτέρημα του βιβλίου.
Το δεύτερο προτέρημα σχετίζεται με την πολιτική του τόλμη. Ο Γιάννης Τόλιος, ασκεί πολιτική κριτική δείχνοντας αρχικά την τρομερή υστέρηση της Ελλάδας στην ψηφιακή μετάβαση. Στη χώρα μας και οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι της κυρίαρχης άποψης, έχουν την τάση να αναπαράγουν έναν μεγαλεπήβολο, προπαγανδιστικό στόχο, που ενώ ποτέ δεν υλοποιείται πάντα επαναλαμβάνεται πληκτικά και διαδίδεται εμμονικά σαν να είναι πραγματικότητα.
Ας ξεκινήσουμε από την «ισχυρή Ελλάδα» της δεκαετίας του ’90 για να φτάσουμε στον «ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους» που υλοποιεί σήμερα το αρμόδιο υπουργείο. Εφτασαν να δίνουν συνέντευξη Τύπου για μια εφαρμογή στα κινητά!
Ποια είναι η πραγματικότητα για την κατάσταση της Ελλάδας; Βάσει του δείκτη DESI (Digital Economy and Society Index), που είναι ο πλέον περιεκτικός και αξιόπιστος, η Ελλάδα βρίσκεται στην 27η θέση ανάμεσα στις 28 χώρες της Ε.Ε.
Στους σημαντικότερους επιμέρους δείκτες η Ελλάδα υπολείπεται σημαντικά του ευρωπαϊκού μέσου όρου, π.χ. στο ποσοστό ατόμων που διαθέτουν βασικό επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων ή στον αριθμό των απασχολουμένων στις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών.
Η πολιτική κριτική ωθείται στα άκρα όταν ο συγγραφέας προτάσσει το αίτημα της μείωσης των ωρών εργασίας, στο πλαίσιο ενός μεταβατικού προγράμματος, που ως πρώτο, αποφασιστικό βήμα περιλαμβάνει την αποδέσμευση από την ευρωζώνη και τη ρήξη με την Ε.Ε. «Το θεσμικό οικοδόμημα της Ε.Ε. με επικεφαλής τη Γερμανία και ιδιαίτερα με τους πυλώνες της ΟΝΕ αποτελούν πολυεθνική φυλακή για τους Ευρωπαίους.
Η όλη αρχιτεκτονική της στοχεύει στη θεσμική κατοχύρωση ενός αχαλίνωτου νεοφιλελευθερισμού», υποστηρίζει ο συγγραφέας, δίνοντας με όλο του το έργο σε ένα πολιτικό αίτημα την επιστημονική τεκμηρίωση που του αξίζει.
*Διδάκτωρ Οικονομικών
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας