Ο Μαρξ παραμένει επίκαιρος

Εχει κάτι να πει, σε μια χώρα που παραδέρνει μεταξύ του κορονοϊού και μιας νέας οικονομικής κατάρρευσης, ένα βιβλίο με τίτλο «Ο Μαρξ, το Κεφάλαιο και η τρέλα του οικονομικού λόγου»;

Η Ελλάδα στη λήξη της πανδημίας, γιατί και αυτή θα έρθει κάποτε, θα είναι αγνώριστη. Αμείλικτες συγκρούσεις για πλούτο κι εξουσία κλιμακώνονται. Επίδικο σήμερα δεν είναι απλώς η κοινωνική μας ζωή, αλλά και η ιδιωτική, ως και οι πιο μύχιες όψεις της προσωπικής μας εμπειρίας. Η έκβασή της μάχης θα κρίνει το αν θα αλλάξουμε ρότα ή θα συνεχίσουμε την κατρακύλα προς κοινωνίες ολοένα πιο άνισες και άδικες. Σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές προβάλλουν ξανά τα βασικά ζητήματα, όπως ότι ο οικονομικός λόγος, στον οποίο ο φιλελευθερισμός ζητά να υποτάξει όλη μας τη ζωή, είναι κυριολεκτικά τρέλα. Λόγου χάρη ιδιωτικοποίηση των κοινών, αρπαγή των δημόσιων αγαθών και διάλυση του δημόσιου συστήματος υγείας σημαίνουν καταστροφή και όχι ανάπτυξη.

Ξαναγυρνάμε λοιπόν στα ουσιώδη. Δυο αιώνες τώρα η Αριστερά διεκδικεί ισότητα, ελευθερία και αλληλεγγύη, ώστε οι ανάγκες των πολλών, φτωχών και αδύναμων να κατισχύσουν παραμερίζοντας συμφέροντα των λίγων ισχυρών και πλούσιων. Ο κόσμος όμως σήμερα, ασύγκριτα πιο πλούσιος παρά τον καιρό των πρώτων αριστερών, δεν είναι πιο δίκαιος ούτε πιο ελεύθερος ή ίσος. Δεν ήταν μάταιοι οι αγώνες των γενεών που μεσολάβησαν, αλλά απέτυχαν να αλλάξουν την πορεία του καπιταλισμού.

Ο στοχαστής που ανέλυσε απαράμιλλα αυτή την πορεία, στο ξεκίνημά της, ήταν βεβαίως ο Καρλ Μαρξ. Οσο βαστά ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, μας είπε, το κεφάλαιο συσσωρεύεται και συγκεντρώνεται σε ολοένα λιγότερα χέρια. Ολοένα ισχυρότεροι καπιταλιστές διαφεντεύουν ολοένα πιο κολοσσιαίους όγκους ανθρώπινης εργασίας κρυσταλλωμένης και πακτωμένης σε κοινωνικές σχέσεις, αλλά και στο υλικό μας περιβάλλον και στην τεχνολογία. Παντού και κατεξοχήν στη μητρόπολη του καπιταλισμού, στις ΗΠΑ, ο Μαρξ επιστρέφει στο κέντρο της δημόσιας συζήτησης, καθώς η ίδια η ζωή αναδεικνύει την επικαιρότητα των ιδεών του.

Στο πλαίσιο της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης η συσσώρευση και συγκέντρωση του κεφαλαίου επιταχύνθηκε. Δεν την ανέκοψε η παγκόσμια κρίση που εκδηλώθηκε το 2007-2008, ακριβώς το αντίθετο συνέβη. Την επιτάχυναν μάλιστα κρατικές επιλογές ενίσχυσης των ολιγαρχών, που σε λίγες μόνο χώρες συνάντησαν αξιόλογη πολιτική αντίσταση – η Ελλάδα ήταν μια από αυτές. Παράχθηκαν τεράστιες ποσότητες νέου χρήματος που παραδόθηκαν σε πρακτικά αφορολόγητα στρώματα ισχυρών, ενώ ο λογαριασμός στάλθηκε σε όλους τους υπόλοιπους με τη μορφή του χρέους. Συνεχίζουν να παράγονται με ολοένα ταχύτερο ρυθμό.

Η επιδημία έφερε στη Δύση ξέφρενη φυγή προς τα μπρος. Ρισκάροντας την αποσταθεροποίηση του όλου συστήματος πολιτική εξουσία και οικονομικοί πόροι παραδίδονται σε πρωτοφανή βαθμό στο κρατικοχρηματιστικό σύμπλεγμα, στα χέρια ολιγαρχών. Μπροστά στα μάτια μας σχηματίζεται μια κοινωνία δυο ταχυτήτων, όπου πλούσιοι και φτωχοί ζουν σε διαφορετικούς κόσμους. Ως πού θα φτάσει η πόλωση; Εξαρτάται από το πόσο έγκαιρα θα διακρίνουμε τη λογική της, και αν θα βρούμε τρόπο να αντιδράσουμε.

Ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ, δημόσιος διανοούμενος και παγκόσμιας αναγνώρισης κοινωνικός επιστήμονας, αφιέρωσε τη ζωή του σε αυτά ακριβώς τα ζητήματα. Μισόν αιώνα τώρα διδάσκει αδιάλειπτα το «Κεφάλαιο» σε κάθε λογής ακροατήρια, ακαδημαϊκά και μη, προσπαθώντας πάντοτε να δείξει πώς συνδέονται με τη δική μας καθημερινότητα οι έννοιες και ιδέες του Μαρξ.

Στο τελευταίο του βιβλίο παρουσιάζει γλαφυρά, με οξυδέρκεια και χιούμορ, τις βασικές ιδέες του Μαρξ, τη θεωρία της αξίας και τη λογική του «Κεφαλαίου», με αδιάκοπες αναφορές στη δική μας εμπειρία. Συνδέοντάς τες, μάλιστα, με σημερινές πολιτικές επιλογές και αποδίδοντας το περίγραμμα των σύγχρονων κοινωνικών και γεωπολιτικών συγκρούσεων.

Ενα ιδιαίτερα διαφωτιστικό κεφάλαιο εξηγεί την άνοδο της Κίνας και το πώς και γιατί ξαναφτιάχνεται ο Δρόμος του Μεταξιού, ενώ αλλού θίγεται η τραγωδία της χώρας μας, που ο Χάρβεϊ μελέτησε σε βάθος: «Τιμούμε την αρχαία Αθήνα σαν λίκνο της δημοκρατίας. Η σημερινή Αθήνα έγινε επιτομή της αντιδημοκρατικής δουλοπαροικίας του χρέους».

Μεστές ιδέες κατατίθενται και για την ανάκαμψη της Αριστεράς. Μόνον όταν προσέχουμε όλες τις στιγμές της καπιταλιστικής απομύζησης, και όχι μονάχα την παραγωγή, οικοδομούμε κοινωνικές συμμαχίες που απειλούν το σύστημα. Μόνον έτσι συσπειρώνουμε γύρω απ’ τον σκληρό πυρήνα της εργατικής τάξης ευρύτερα στρώματα που ο καπιταλισμός με μύριους τρόπους εκμεταλλεύεται και καταπιέζει. Οσο αφήνουμε αυτά τα στρώματα βορά στη Δεξιά ή στην ψευτοαριστερά, δεν είμαστε κίνδυνος για τους άρχοντες. Δίνοντας συγκεκριμένα παραδείγματα ο Χάρβεϊ εξηγεί πώς μπορούμε, με βάση τη συνολική του ανάλυση, να αρχίσουμε επιτέλους να τα συστρατεύουμε ώστε να χτυπήσουμε το σύστημα στο δοξαπατρί. Αξίζει να δούμε τι μας λέει και να το συζητήσουμε.