Το Πολυτεχνείο στη Μεταπολίτευση

Απόσπασμα από το βιβλίο «Στης Μεταπολίτευσης τα χρόνια», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τόπος

Η πτώση της δικτατορίας και η αποκατάσταση της δημοκρατίας έφεραν στο προσκήνιο τη νεολαία η οποία είχε ήδη παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στις μεγάλες κινητοποιήσεις του φοιτητικού κινήματος που κλόνισαν τη χούντα: κατάληψη Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973, εξέγερση Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς.

Ο εορτασμός του Πολυτεχνείου συγκέντρωνε τεράστια πλήθη. Πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι τίμησαν την πρώτη επέτειο της εξέγερσης με πορεία προς το ΕΑΤ-ΕΣΑ και την αμερικανική πρεσβεία. Οχι τυχαία ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επέλεξε ως ημερομηνία για τις εκλογές τη 17η Νοεμβρίου 1974, φοβούμενος τον προεκλογικό χαρακτήρα που θα έπαιρναν οι εκδηλώσεις μνήμης. Ο τριήμερος εορτασμός της πρώτης επετείου μετατέθηκε μία εβδομάδα μετά (22-24/11).

Με προίκα τις κινητοποιήσεις αυτές, άνθησε ένα ριζοσπαστικό φοιτητικό κίνημα, με αφορμή και τις προσπάθειες της κυβέρνησης Καραμανλή να περάσει τις πρώτες μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία. Δεν ήταν μόνο οι φοιτητές. Στη Μεταπολίτευση αναπτύχθηκε ένα ευρύτερο κίνημα νεολαίας που περιλάμβανε και τους μαθητές, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό επιχειρούσαν να μιμηθούν τους φοιτητές.

Οι μαθητές αναπτύσσουν σημαντική δράση στη Μεταπολίτευση όταν πρώτη φορά επιτράπηκε ο μαθητικός συνδικαλισμός, με την ανακοίνωση του κανονισμού για τις μαθητικές κοινότητες. Ενας από τους πρώτους νεκρούς της Μεταπολίτευσης ήταν ο μαθητής Σιδέρης Ισιδωρόπουλος1 που δολοφονήθηκε την παραμονή της Πρωτομαγιάς του 1976 από αστυνομικούς, οι οποίοι τον καταδίωκαν ενώ κολλούσε αφίσες για την Κομμουνιστική Οργάνωση Μαχητής.

Οι νεολαίοι, ιδίως της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και του αναρχικού χώρου, που κολλούσαν αφίσες ή μοίραζαν πολιτικό υλικό, βρίσκονταν συχνά στο στόχαστρο της αστυνομίας, με έλεγχο ταυτοτήτων, προσαγωγές κ.λπ., σε μια προσπάθεια εκφοβισμού και τρομοκράτησης.

Ας μου επιτραπεί εδώ να αναφερθώ σε μια προσωπική εμπειρία. Ως νεαρός έφηβος μετείχα σε συνεργείο που αποτελούνταν από άτομα όλων των ηλικιών το οποίο κολλούσε αφίσες του ΚΚΕ Εσωτερικού στα Κάτω Πετράλωνα για τις εκλογές του 1977. Η αστυνομία έδειχνε σχετική ανοχή στους αφισοκολλητές των κομμάτων της κοινοβουλευτικής Αριστεράς, όχι όμως και της εξωκοινοβουλευτικής ή του αναρχικού χώρου.

Μαζί με εμάς κολλούσε αφίσες λίγο παρακάτω και μια ομάδα αναρχικών που, στο άκουσμα της αστυνομίας, έτρεξε να κρυφτεί. Οι «πιτσιρικάδες» κρυφτήκαμε πίσω από ένα αυτοκίνητο μαζί με τις αφίσες μας, με τους «μεγάλους» να βγαίνουν μπροστά και να καλύπτουν τους νεαρούς αναρχικούς, που, αν θυμάμαι καλά, είχαν και αυτοί κρυφτεί πίσω από ένα αυτοκίνητο έως ότου φύγει η αστυνομία… Η περιγραφή αυτή είναι ενδεικτική για να κατανοήσει κανείς το κλίμα που επικρατούσε στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο Σιδέρης Ισιδωρόπουλος έχασε τη ζωή του, περιστατικό το οποίο σόκαρε όλους τους νεαρούς εφήβους που τότε κάναμε τα πρώτα βήματα πολιτικοποίησης.

Οι πολιτικές νεολαίες των κομμάτων, κοινοβουλευτικών και μη, είχαν ιδρύσει, αντίστοιχες με τις φοιτητικές, μαθητικές παρατάξεις, πολλές από τις οποίες είχαν ακόμη και τίτλο σχεδόν πανομοιότυπο, αντικαθιστώντας τη λέξη «σπουδαστική» με τη λέξη «μαθητική». Η ελληνική Μεταπολίτευση συνέπεσε με τον απόηχο των μεγάλων κινητοποιήσεων της νεολαίας στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ (Πόλεμος του Βιετνάμ, Μάης του ’68), αλλά και της γενικότερης αμφισβήτησης του κατεστημένου, όπως αυτή εκφράστηκε μέσα από ποικιλόμορφες εκδηλώσεις, στην τέχνη, τη μουσική και την εμφάνιση.

Η ελληνική νεολαία, βγαίνοντας από την καταπίεση της χούντας, αρχίζει να αμφισβητεί τον συντηρητισμό των μεγαλύτερων σε ηλικία και της ελληνικής κοινωνίας γενικότερα. Η στράτευση σε κάποια από τις νεολαίες των κομμάτων της ευρύτερης Αριστεράς ήταν χαρακτηριστική εκδήλωση αμφισβήτησης και προσπάθειας να βρεθούν εναλλακτικοί τρόποι ζωής και δράσης. Με δεδομένη την περιρρέουσα αμφισβήτηση, πολλές από τις νεολαίες άρχισαν να συζητούν και άλλα μεγάλα ζητήματα πέραν των άμεσων πολιτικών εξελίξεων, όπως τις σχέσεις των δύο φύλων, τον ρόλο του σχολείου μέχρι το… ποδόσφαιρο και τη μουσική.

Η ένταξη σε κάποια από τις δεκάδες πολιτικές νεολαίες ήταν μια από τις σημαντικότερες διεξόδους για πολλούς νεολαίους, μαθητές, φοιτητές ή απλά εργαζόμενους. Οι νέοι της Μεταπολίτευσης συμμετείχαν κατά χιλιάδες στις πορείες του Πολυτεχνείου ή στις μεγάλες διαδηλώσεις του φοιτητικού κινήματος.

Οταν συνεδρίαζαν οι φοιτητικοί σύλλογοι, στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα επικρατούσε το αδιαχώρητο. Πάμπολλα μέλη παρευρίσκονταν στις συνεδριάσεις των μαθητικών και φοιτητικών οργανώσεων και γενικά η ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας της εποχής αντικατοπτριζόταν σε όλες τις εκφάνσεις του μαζικού κινήματος: σε φοιτητικούς συλλόγους, Μαθητικές Κοινότητες, εργατικά σωματεία και σε γενικότερες πολιτικές και κοινωνικές δράσεις. […]

Οι αναζητήσεις των νέων αποτυπώνονταν και στα φυλλάδια και τις προκηρύξεις των οργανώσεων, που είτε προπαγάνδιζαν κάποια σχετική εκδήλωση, είτε εξέφραζαν θέσεις πάνω σε ζητήματα που έκαιγαν τη νεολαία (σχολείο, πανεπιστήμιο, στρατός). Μέρος του άφθονου αυτού υλικού που κυκλοφορούσε στις γειτονιές της Αθήνας βρέθηκε στα χέρια μου καθώς, όπως προανέφερα, όντας έφηβος εκείνη την εποχή, επηρεάστηκα άμεσα, όπως και πάμπολλα άλλα παιδιά, από τις ριζοσπαστικές εξελίξεις και την έντονη αμφισβήτηση που γέννησε η Μεταπολίτευση.

Εν αρχή ήταν, ωστόσο, το Πολυτεχνείο και ο μαζικός φόρος τιμής στη μεγάλη εξέγερση της νεολαίας.