Αριστερά: Γιατί, ποιος, πώς;

Διαβάζοντας κείμενα και σχόλια αριστερών στελεχών καθώς πλησίαζαν τα συνέδρια των θραυσμάτων του παλιού ΣΥΡΙΖΑ έχω την εντύπωση ότι δεν κατανοούν τους λόγους για την αριστερή υποχώρηση. Συνέδρια που ασχολούνται κυρίως με τον τρόπο εκλογής του αρχηγού και τις φράξιες ή τις εκλογικές συνεργασίες δεν καταλαβαίνουν την υπαρξιακή κρίση της Αριστεράς. Δίπλα στην έλλειψη «γείωσης» σε δήμους, συνδικάτα, συλλόγους και επιμελητήρια που μετατρέπει το κόμμα σε αιωρούμενο εκλογικό μηχανισμό βρίσκουμε ένα μόνιμο διαχρονικό πρόβλημα: την εγκατάλειψη της θεωρητικής μελέτης και ανάλυσης του κοινωνικού γίγνεσθαι, των ταξικών και επαγγελματικών διαστρωματώσεων, την αδιαφορία και απουσία από την πάλη των ιδεών, την αντικατάσταση της επιστημονικής κατανόησης από μια επιδερμική επικοινωνιακή στρατηγική. Με μια λέξη η Αριστερά εγκατέλειψε το πιο μεγάλο της κεφάλαιο: τη δύναμή της να λειτουργεί ως θεωρία και επιστήμη στην πράξη, να αποφασίζει προγράμματα και πολιτικές μπολιάζοντας τις αξίες της με την επιστημονική τεκμηρίωση και την κατανόηση του εκάστοτε συσχετισμού δυνάμεων.

Αυτή η καταστατική ολιγωρία επηρεάζει όλες τις πλευρές της αριστερής λειτουργίας. Τι σημαίνει αριστερά τον 21ο αιώνα; Ποια η σχέση της με τον σοσιαλισμό και τη σοσιαλδημοκρατία; Επιδιώκει απλώς μια θέση στο Κοινοβούλιο; Οι επιφυλάξεις, η απόσταση καλόπιστων πολιτών μπορούν να σχηματοποιηθούν σε τρία ερωτήματα: Γιατί Αριστερά; Ποιος και με ποιους; Πώς, με ποια στρατηγική;

Το όραμα. H Αριστερά πάντοτε προέτασσε ένα ριζικά διαφορετικό σχέδιο, ένα στοίχημα με την Ιστορία. Το όραμα ενός άλλου, καλύτερου και δίκαιου κόσμου που δεν υπάρχει ακόμα. Το αριστερό όραμα έχει κάπως θολώσει για τους παλιότερους και είναι άγνωστο για πολλούς καινούργιους. Αν δεν συγκρουόμαστε για τις ιδέες, τις αρχές, τις αξίες, τα εναλλακτικά στρατηγικά σχέδια αλλά μόνον για τη διαχειριστική αποτελεσματικότητα, τότε παίζουμε στο γήπεδο του αντιπάλου. Πρέπει να σκεφτούμε τολμηρά, να γυρίσουμε στη δική μας κανονικότητα, να προγραμματίσουμε τα δύσκολα για να πετύχουμε τα δυνατά. Μόνο αυτό θα μπορούσε να εμπνεύσει όσους κοιτάνε την Αριστερά με συμπάθεια αλλά επιφύλαξη. Η Αριστερά πρέπει να ξαναπιάσει το νήμα μιας πολιτικής και ριζικής αλλαγής και να κάνει τις αριστερές αξίες μέρος της καθημερινής πολιτικής και συζήτησης. Σαν τα ζευγάρια προτεσταντών που μετά δεκαετίες συζυγικής ζωής ξαναδίνουν όρκους αφοσίωσης και αγάπης μ’ έναν δεύτερο γάμο πρέπει και η Αριστερά να επαναλάβει τη θεμελιακή της δέσμευση στον δημοκρατικό σοσιαλισμό.

Αλλά πώς μοιάζει το όραμα; Είναι απλά η παράθεση αφηρημένων ιδεών που ακούμε τελευταία όπως δικαιοσύνη, ανθεκτικότητα (!), ασφάλεια; Κανένας πολιτικός δεν υποστηρίζει ότι βασική του επιδίωξη είναι η αδικία, ακόμη και αν αυτό φαίνεται καθαρά από τα έργα του. Είναι λοιπόν σημαντικό να εξηγήσουμε και να επιμείνουμε επειδή αυτά δεν ακούγονται πια γιατί θεωρούνται γνωστά, τετριμμένα ή αδιάφορα σήμερα. Σε μια δίκαιη κοινωνία όλοι έχουν ίση πρόσβαση στους υλικούς, κοινωνικούς και συμβολικούς πόρους που απαιτούνται για μια ζωή ίσης ελευθερίας και ευημερίας. Η φερεγγυότητα της Αριστεράς εξαρτάται από τη διαχρονική της ένταξη στο σχέδιο της ριζικής αλλαγής, του κοινωνικού μετασχηματισμού. Αυτό ήταν που την έκανε φόβητρο της Δεξιάς και του κεφαλαίου, αυτό οδήγησε στο αντιΣΥΡΙΖΑ μέτωπο. Αν η καθαρότητα του οράματος θολώσει, αν υποχωρήσει στις απαιτήσεις μιας αποπνικτικής κανονικότητας, τότε υποχωρεί το ηθικό, πολιτικό και φαντασιακό της πλεονέκτημα και μαζί το τεράστιο συμβολικό της κεφάλαιο.

Το κοινωνικό υποκείμενο. Ποιες είναι οι κοινωνικές τάξεις ή ομάδες που αποτελούν τον κορμό της Αριστεράς; Ο ύστερος καπιταλισμός έχει οδηγήσει σε ριζικές αλλαγές στην εργασία και την κοινωνική αναπαραγωγή. Εχουμε μεγάλη μείωση της βιομηχανικής εργατικής τάξης, αύξηση της επισφαλούς και μερικής εργασίας, πέρασμα στη μεταφορντική κοινωνία των υπηρεσιών και της άυλης εργασίας. Οι αλλαγές στην παραγωγή και την εργασία έχουν οδηγήσει σε οριζόντια ταξική και επαγγελματική κατάτμηση. Η κοινωνία διατρέχεται από διαφορές, εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ τάξεων, κλάδων, επαγγελμάτων και ιδεολογιών που δεν ακολουθούν την κλασική μαρξιστική ανάλυση και έχουν, επιφανειακά τουλάχιστον, αντιτιθέμενα συμφέροντα: δημόσιοι εναντίον ιδιωτικών υπαλλήλων, υψηλόμισθοι εναντίον χαμηλόμισθων, αυτο-απασχολούμενοι και μικρο-επιχειρηματίες εναντίον υπαλλήλων, άνεργοι εναντίον εργαζόμενων, Ελληνες εναντίον μεταναστών και πάνω από όλους το μεγάλο κεφάλαιο που συντονίζει το πολιτικό καθεστώς. Αυτή η πολυδιάσπαση δεν επιτρέπει την παλαιότερη αντιστοίχιση τάξης, ιδεολογίας και κόμματος και έχει συνεισφέρει στην κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης. Η Αριστερά απευθύνεται λοιπόν στα πολυδιασπασμένα κοινωνικά στρώματα συνομιλώντας με τα διαφορετικά τους χαρακτηριστικά και ανάγκες: τους νέους, τις γυναίκες, τους φοιτητές, το πρεκαριάτο, τις κοινωνικά αποκλεισμένες μειονότητες που συμπληρώνουν το μεγάλο εργαζόμενο πλήθος της άυλης παραγωγής. Αυτό βέβαια οδηγεί σε ουσιαστική μεταμόρφωση του κόμματος, του πολιτικού υποκειμένου.

Στρατηγική. Οπως υποστηρίξαμε στο προηγούμενο, το κόμμα δεν αντιπροσωπεύει αλλά πρέπει να δημιουργήσει κοινωνικά και να εκφράσει πολιτικά τη μεγαλύτερη δυνατή συμμαχία, με τη σύγκλιση πολλών κοινωνικών μερών στον «λαϊκό» πόλο. Η νέα Αριστερά συντονίζεται με τις αλλαγές του κοινωνικού υποκειμένου ακολουθώντας τρεις άξονες πολιτικού ανταγωνισμού και τις ανάλογες στρατηγικές: τον ταξικό, τον κινηματικό και ταυτοτικό και, τέλος, τον λαϊκό. H ταξική πολιτική πήρε αμυντική μορφή για την προστασία των φτωχότερων τμημάτων του πληθυσμού την περίοδο της διακυβέρνησης. Η ακρίβεια που χτύπησε τους εργαζόμενους συνεχίζει την ταξική επίθεση των μνημονίων. Η ακρίβεια και η αύξηση των ανισοτήτων είναι αποτέλεσμα πολιτικών που επιδεινώθηκαν αλλά δεν ξεκίνησαν με τους πολέμους. Σήμερα η απαραίτητη ταξική μεροληψία γίνεται, από αρνητική και αμυντική, θετική και επιθετική, μεγαλώνοντας τον χώρο αναφοράς στους μικρομεσαίους, στη μικρή επιχειρηματικότητα, στους νέους επαγγελματίες. Ο αριστερός σχεδιασμός αναφέρεται στην αναδιανομή του πλούτου με συνεχείς και κλιμακούμενες μεταφορές πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία και με πρωτοβουλίες για την επανεκκίνηση του κοινωνικού κράτους. Αλλά όπως μας υπενθύμισε ο Πικετί, αυτό γίνεται κυρίως με τη φορολόγηση της περιουσίας, το εισόδημα δεν αρκεί ούτε είναι η σημαντικότερη αιτία των ανισοτήτων. Ο σοσιαλισμός δεν διαχωρίζεται από τον καπιταλισμό με κάθετη ρήξη αλλά σταδιακά με μέτρα που «διαβρώνουν» την ταξική και ιδεολογική του εξουσία.

Αυτό που χωρίζει την Αριστερά από τη σοσιαλδημοκρατία βρίσκεται στο είδος των μεταρρυθμίσεων. Οι σοσιαλδημοκράτες επιδίωκαν, όταν αποτελούσαν πραγματική δύναμη, τη συνεχή μεγέθυνση του ΑΕΠ ανεξάρτητα από τους τρόπους που γίνεται αυτό ή από τα αποτελέσματα στο περιβάλλον. Αυτή η μεγέθυνση οδηγούσε σε αύξηση των φορολογικών εσόδων και του δημοσιονομικού χώρου που επέτρεπε μια περιορισμένη αναδιανομή. Η κλασική σοσιαλδημοκρατία αποδέχεται επομένως το αναπόδραστο του καπιταλισμού και στηρίζει τον προγραμματισμό της στη διαρκή κερδοφορία του κεφαλαίου. Αυτός ήταν και ο λόγος που σοσιαλδημοκράτες ηγέτες, ο Κλίντον, ο Μπλερ, ο Σρέντερ, σε μας ο Σημίτης, ήταν οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές του νεοφιλελευθερισμού. Αλλά οι περιορισμένες προοδευτικές και φιλεργατικές μεταρρυθμίσεις των σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων ήταν ευάλωτες στη δομική ισχύ του κεφαλαίου και την ιδεολογική ηγεμονία της Δεξιάς. Οι αριστερές δομικές μεταρρυθμίσεις είναι διαφορετικές και στα μέσα και στους σκοπούς. Δεν αποτελούν απλά ένα «δίχτυ ασφαλείας» για τα πιο ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού, μια μετάφραση της φιλανθρωπίας στη γλώσσα της αλληλεγγύης. Αποβλέπουν στη συνεχή σταδιακή μεταφορά πόρων από το κεφάλαιο στους εργαζόμενους και ισχύος από το κράτος στους πολίτες. Συνεχίζουμε.

Καθηγητής Πανεπιστημίου Λονδίνου