Μεγάλοι «Ηρωες»

Είναι γνωστό στη σκηνή μας το έργο του Γάλλου συγγραφέα Ζεράλντ Σιμπλεϊράς, που θέλει τρεις παροπλισμένους βετεράνους των μεγάλων πολέμων του περασμένου αιώνα να διάγουν πια τα τελευταία χρόνια της ζωής τους ξεχασμένοι σε κάποιο άσυλο για τους απόμαχους της «σειράς τους». Είναι χαρακτηριστικό δείγμα της γαλλικής σχολής κωμικού βουλεβάρτου που στηρίζεται στην τρυφερή και μελαγχολική διαπίστωση της αδυναμίας να κατακτήσουμε όσα η καρδιά επιθυμεί – και τα γηρατειά των τριών φίλων είναι σε αυτή την περίπτωση ο βασικός όρος της αδυναμίας. Οι Γάλλοι είναι γενικά εξαιρετικοί στο να αποδίδουν την ηλικιακή κατάσταση του ανθρώπου όχι μόνο σαν βιολογική αλλά και σαν υπαρξιακή συνθήκη.

Για να πούμε την αλήθεια ωστόσο έργα σαν τους «Ηρωες» δίνουν μαζί και κάτι άλλο: την ευκαιρία σύμπραξης μεγάλων ηθοποιών που έχουν γενικά υπερβεί το ηλικιακό φάσμα εντός του οποίου οι ρόλοι υπάρχουν σε αφθονία. Κατά βάθος πρόκειται για έργο αναστοχασμού και απόδοσης τιμής από το θέατρο προς τους βετεράνους των δικών του, εντός της σκηνής, μαχών. Και δίνουν έτσι και σε εμάς μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να διαπιστώσουμε ότι στο κέντρο του κάθε σημαντικού ηθοποιού υπάρχει μια μαγική ουσία που όσο «παλαιώνει» τόσο περισσότερο συμπυκνώνει τα αρώματα ενός ακριβού ανθρωπισμού. Είναι γεγονός πως έχουμε συνδέσει τον σύγχρονο ηθοποιό με το «σώμα» και την ενέργειά του, τα νιάτα με τη μορφή της υπερχείλισης του ενθουσιασμού τους. Αν θεωρούμε τον ηθοποιό σαν κάποιο είδος αθλητή, επόμενο είναι να πιστεύουμε ότι υπάρχει κάποιο όριο ηλικίας πέραν του οποίου η κόπωση της μνήμης, η ανελαστικότητα των αρθρώσεων όπως και η κάμψη της άρθρωσής του σημαίνουν πως η ώρα της τιμητικής απόσυρσης πλησιάζει…

Μα ο ηθοποιός δεν είναι «αθλητής» με αυτή την έννοια. Διαθέτει στον πυρήνα του ένα όργανο εκφραστικότητας το οποίο -όπως είπαμε- με τα χρόνια γίνεται ολοένα και περισσότερο ικανό να πυκνώνει νοήματα, να μεταδίδει σκέψεις, να εκλύει τρυφερότητα και ευαισθησία. Εργα επομένως σαν τους «Ηρωες» θυμίζουν πριν από όλα ότι το θέατρο έχει ανάγκη, αν δεν έχει και χρέος κιόλας, να φέρνει κοντά μας ηθοποιούς παλαιότερων γενεών.

Κοντά σε αυτά το έργο του Σιμπλεϊράς φανερώνει ακόμα και πολλά άλλα: Οπως ότι η τρίτη ηλικία αφορά μόνο ορισμένες πλευρές του ανθρώπου, αφήνοντας άλλες πλευρές να πλέουν μέσα στη λαχτάρα μιας ανυποχώρητης νεότητας... Ή ότι οι τρεις αυτοί φίλοι ανήκουν σε μια γενιά χαμένη στους πολέμους που άνοιξαν και έκλεισαν τον περασμένο «σύντομο» αιώνα. Εμελλε κιόλας η γενιά αυτή να ζήσει εκτός από τον διαρκή πόλεμο και τη ριζική απόρριψη από τους νεότερους, τους «μπούμερ», που μεταξύ άλλων διακήρυξαν ότι ο κόσμος μετά το ’60 ανήκει σε αυτούς οριστικά και αμετάκλητα, δικαιωματικά και επαναστατικά. Διόλου τυχαία το έργο διαδραματίζεται στα 1959, όταν «πέθανε η μουσική», σηματοδοτείται το τέλος μιας εποχής και η αρχή της επόμενης, και έρχεται στο προσκήνιο μιας νεολαίας που σύντομα θα φροντίσει να ξεχάσει τους φορείς της τραυματικής μνήμης της.

Με αυτόν τον τρόπο οι απόμαχοι ήρωες του Σιμπλεϊράς έφτασαν να θεωρούνται εκτός από ηλικιωμένοι και απαξιωμένοι… Πληγωμένοι από όλα τα συσσωρευμένα τραύματα μιας νεότητας που άνθισε αντί για τα πεδία του έρωτα στα πεδία των μαχών, δεν κάνουν άλλο από ό,τι έμαθαν στην προηγούμενη ζωή τους: φοβούνται και ελπίζουν. Φοβούνται τους ανθρώπους, το ίδρυμα και τους τροφίμους του, φοβούνται το παρελθόν και τα τραύματά τους, φοβούνται μέχρι και την τωρινή ζωή που περνάει ακίνητη σε μια ταράτσα δίπλα στον θάνατο που καιροφυλακτεί. Ελπίζουν από την άλλη να βγουν κάποτε από το ίδρυμα για να περπατήσουν ελεύθεροι στα «πράσινα λιβάδια» που απλώνονται μέχρι τις λεύκες απέναντι. Ελπίζουν με άλλα λόγια να δραπετεύσουν στα γεράματα όπου δεν τους επιτράπηκε να φτάσουν όταν ήταν νέοι.

Τέλος, η ίδια η παράσταση του «Από Μηχανής» διαθέτει από κοντά ακόμη ένα, πολύ δικό της στοιχείο, καθώς την ευθύνη των ρόλων αναλαμβάνουν ο Χρήστος Βαλαβανίδης (που επιστρέφει κατά κάποιον τρόπο στο θέατρό του), ο Κώστας Αρζόγλου και ο Πάνος Σκουρολιάκος - στη σκηνή του «Από Μηχανής» βλέπουμε τους εκπρόσωπους στο θέατρό μας της γενιάς εκείνης που διαδέχτηκε τη γενιά των «ηρώων» του έργου... Η παρουσία τους κρύβει λοιπόν ένα μυστικό: τη συμφιλίωση της επαναστατικής νεότητας του ’60 με εκείνους που η ίδια κάποτε πολέμησε, τώρα που η ηλικία τους φέρνει εγγύτερα στον πυρήνα του ανθρώπου τους μεν με τους δε.

Η σκηνοθεσία είναι του Δημήτρη Μυλωνά. Ανήκει κι αυτός στη μεθεπόμενη γενιά των ηθοποιών που έριξαν κάποτε με τη σειρά τους την πέτρα στους παλαιότερους... Στήνει μια ήρεμη, στοχαστική και τρυφερή σκηνοθεσία, βασισμένη πάντα στη μετάφραση της Μαριάννας Τόλη, χωρίς να κρύβει το κωμικό νεύμα των ηρώων μας, ούτε να μειώνει το χιούμορ που αναβλύζει από την κατάστασή τους. Τα κομψά κοστούμια του Γιώργου Λιντζέρη εμφανίζουν τον κώδικα της γενιάς που επέμενε να θεωρεί ένα ατημέλητο ντύσιμο σαν σημάδι προσωπικού ξεπεσμού. Ωραίοι οι φωτισμοί του Βλάση Θεοδωρίδη όπως και η μουσική «εποχής» της Μαρίνας Χρονοπούλου.

Μα τα φώτα πέφτουν βέβαια τελικά στους τρεις συμπρωταγωνιστές, Κώστα Αρζόγλου, Χρήστο Βαλαβανίδη και Πάνο Σκουρολιάκο. Το φυσικό παίξιμό τους σε εμποδίζει να καταλάβεις πού ξεκινά ο κάθε ρόλος και πού αρχίζει ο ηθοποιός. Μα το πιο συγκινητικό είναι ο τρόπος που ο καθένας τους στηρίζει τον άλλο, τον βοηθά και τον υποστηρίζει στη σκηνή, δίνοντας αν μη τι άλλο μαθήματα του ριζικού εκείνου «συλλογικού θεάτρου» που η γενιά τους σε άλλες εποχές «μεταπολίτευσης» έσπειρε και φρόντισε και έδρεψε στο θέατρό μας.

Είναι μια ξεχωριστή στιγμή στο θέατρό μας. Φέρνει τρεις σημαντικούς ηθοποιούς στη σκηνή, φέρνει ένα διάσημο έργο ανθρωπιάς. Και φέρνει τελικά σε όλους ένα μάθημα που περνά τη μια εποχή και φτάνει στην επόμενη: Η λαχτάρα για ζωή δεν σιωπά ποτέ ούτε νικιέται.