«Πόσους “Εχθρούς του λαού” θα έγραφε ο Ιψεν σήμερα!»

Το έγραψε το 1882 και ωστόσο θα αναρωτηθώ: Είναι δυνατόν να ήξερε ο Ιψεν πως το έργο που έγραψε περισσότερα από 140 χρόνια πριν, θα φάνταζε τόσο απίστευτα σύγχρονο στον σημερινό κόσμο; Το «Ενας εχθρός του λαού» πραγματικά σοκάρει με το πόσο επίκαιρο φαντάζει, ειδικά για την Ελλάδα τού σήμερα: ένας γιατρός εναντιώνεται σε μια ολόκληρη κοινότητα, σε ένα ολόκληρο σύστημα (δημοσιογράφους, εμπόρους, θεσμικούς παράγοντες και τον δήμαρχο της κοινότητας που είναι ο αδερφός του) για να υποστηρίξει την αλήθεια. Η πόλη «αναπτύσσεται» οικονομικά λόγω κάποιων θερμών πηγών, στις οποίες έχουν επενδύσει οι περισσότεροι ως μέτοχοι. Ο γιατρός Στόκμαν αποδεικνύει πως είναι μολυσμένες, ωστόσο κανείς δεν θέλει να τον ακούσει - εν τέλει, του αφαιρούν και τον λόγο! Τον εκβιάζουν, τον απειλούν, τον εκφοβίζουν, τον ίδιο και την οικογένειά του. Εκείνος είναι αμετακίνητος, παρά το ηθικό του δίλημμα. Το κόστος; Γίνεται... ο εχθρός του λαού! Η Γεωργία Μαυραγάνη χρησιμοποιεί σκηνοθετικά τόσο την άμεση απεύθυνση, το αδιαμεσολάβητο θέατρο, τα φωτογραφικά, στακάτα στιγμιότυπα στις κινήσεις των ηθοποιών, αλλά και διαδραστικά μέσα ώστε να αξιοποιήσει μια ευρεία γκάμα θεατρικών μέσων, με σκοπό να αναδειχθεί η βαθιά, εξωφρενικά και αμείλικτα σημερινή αλήθεια του έργου.

Τον ρόλο του γιατρού ερμηνεύει ο Βαγγέλης Αμπατζής, ένας ταλαντούχος νέος (στην ηλικία) ηθοποιός που έχει καταπιαστεί κυρίως με κλασικό ρεπερτόριο. «Ανεξαρτήτως τελικού αποτελέσματος ή αισθητικής, είναι ευτύχημα για έναν ηθοποιό να καταπιάνεται με αυτούς τους μεγάλους ρόλους, εάν μάλιστα είναι και νέος η τύχη και η χαρά είναι διπλή», μας λέει ο ίδιος. «Στην παρούσα παράσταση, το ανέβασμα δεν είναι αυτό που θα λέγαμε “κλασικό”. Ωστόσο, δεν συμφωνώ με τους ανθρώπους που λένε “α, αυτός δεν ξέρει από κινηματογραφική υποκριτική”, “είναι άλλη η υποκριτική του θεάτρου”, “αυτός/αυτή παίζει πιο μεταμοντέρνα”, “αυτός παίζει μόνο αφηγηματικό θέατρο” κ.λπ. Ο πυρήνας της υποκριτικής είναι ένας και είναι κοινός σε όλα τα είδη των παραστατικών τεχνών. Εάν κάποιος ηθοποιός έχει καταλάβει γιατί ακολουθεί συγκεκριμένες σκηνοθετικές οδηγίες, εάν έχει κατανοήσει τι ζητάει ο χαρακτήρας του σε κάθε πτυχή του έργου και βασικά εάν έχει βρει τι είναι αυτό που θα έκανε τον ίδιο να αναπτύξει συμπεριφορές του χαρακτήρα που παίζει, τότε θεωρώ ότι μπορεί να υιοθετήσει και οδηγίες όπως το να “σπάει τον τέταρτο τοίχο του κοινού”, να ακολουθεί ιδιαίτερη σωματική φόρμα κ.λπ. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε, ας πούμε, τον Αμλετ να κατεβαίνει από τη σκηνή, να κάθεται δίπλα σε έναν θεατή και να του απευθύνει τον περίφημο μονόλογό του κρατώντας του το χέρι, επειδή λ.χ. μπορεί να φοβάται τον θάνατο που πλησιάζει; Τα λόγια του Σέξπιρ παραμένουν ίδια, ο χαρακτήρας του Αμλετ και τα ζητούμενα του ηθοποιού που τον υποδύεται παραμένουν ίδια. Μόνο η κίνηση να βρεθεί δίπλα στον θεατή είναι μια σκηνοθετική επιλογή. Εάν δεν αλλοιώνονται το έργο και οι χαρακτήρες και εάν με αυτή την επιλογή ενισχύεται κάποια υποκριτική ανάγκη, τότε μάλλον έχουμε μια ενδιαφέρουσα ισορροπία», μας εξηγεί.

Τον ρωτήσαμε ποιες θεωρεί τις πιο σημαντικές αναφορές του έργου στο σήμερα, καθώς είναι πραγματικά δεκάδες: «Οσο διάβαζα το έργο ήταν αδύνατο να βγάλω από το μυαλό μου την εγκληματική συγκάλυψη που συντελείται πάνω στην τραγωδία των Τεμπών από ένα ολόκληρο σύστημα (κυβέρνησης, τοπικών παραγόντων, μεγαλοεπιχειρηματιών, ΜΜΕ κ.λπ.). Το ίδιο συμβαίνει και με το έγκλημα που προσπαθεί να αποκαλύψει ο γιατρός στην παράσταση: Απέναντί του βρίσκονται η διοίκηση, τα τοπικά ΜΜΕ και η Ενωση Ιδιοκτητών. Αυτοί είναι που προσπαθούν να συμπαρασύρουν ολόκληρη την κοινωνία και να την κάνουν να κλείσει τ’ αυτιά της και τα μάτια της μπροστά στην αλήθεια. Κάτι ανάλογο ζούμε και τώρα: στην υπόθεση των Τεμπών επιχειρήθηκε κεντρικά και με πολύ συγκεκριμένα μέσα να υποβαθμιστούν τα τραγικά γεγονότα και ο θάνατος τόσων ανθρώπων, αμέσως άρχισαν να θάβονται και να εξαφανίζονται τα τεκμήρια που αποδεικνύουν τις ευθύνες και να λοιδορούνται όσοι και όσες προσπαθούσαν να αρθρώσουν την αλήθεια. Κάτι παρόμοιο συνέβη και με τις τραγικές πλημμύρες στη μισή Ελλάδα ή τις απίστευτες πυρκαγιές χιλιάδων στρεμμάτων. Προσπαθούν ακόμα να μας πείσουν ότι φταίνε ο Θεός και η κακή μας τύχη. Ή να θυμηθώ την απόλυτη διαστροφή της αλήθειας στο ζήτημα του νέου νόμου για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, που παρακάμπτει το Σύνταγμα αλλά ποιος νοιάζεται; Ή ποιος θα έπρεπε να νοιαστεί; Ή την προσπάθεια που γίνεται για να οριστικοποιηθεί η κατάργηση της δημόσιας Υγείας; Ή να θυμηθώ τι ξύλο έφαγαν όσοι επί Covid ζητούσαν ενίσχυση της δημόσιας Υγείας και πραγματικά δημόσια Υγεία; Ή πώς εξαφανίζονται εν μιά νυκτί κομβικοί μάρτυρες από δίκες μεγαλομαφιόζων. Εάν πάμε δε στον ρόλο του ελληνικού κράτους στη γενοκτονία που συντελείται από το Ισραήλ αυτή τη στιγμή στην Παλαιστίνη και πώς πλασάρεται στην ελληνική κοινή γνώμη θα αρχίσουμε να νιώθουμε πολύ περίεργα… Είπα να αναφερθώ μόνο στα Τέμπη και συνειδητοποιώ ότι οι σύγχρονες αναφορές είναι ανεξάντλητες. Πόσους “Εχθρούς του λαού” θα έγραφε ο Ιψεν σήμερα...», καταλήγει.

Ο Βαγγέλης Αμπατζής είναι πραγματικά ανεξάντλητος. Τόσο επί σκηνής όσο και στο τραπέζι του διαλόγου: «Σε μια κοινωνία που το “ο σώζων εαυτόν σωθήτω” είναι η κυρίαρχη αντίληψη -και αν δεν είναι ακόμα κυρίαρχη, είναι σίγουρα αυτό που προβάλλεται συστηματικά και το αποδέχεται μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας-, μου φαίνεται φυσική εξέλιξη των πραγμάτων να αυξάνονται και οι λεγόμενοι “μετριοπαθείς” ή οι υποστηρικτές του ακραίου Κέντρου που αλληθωρίζει συχνά-πυκνά στον φασισμό», συνεχίζει και μας συγκινεί με την τόλμη της αλήθειας του. «Στην πραγματικότητα ξέρω λίγους που αντιστέκονται στη “συμπαγή πλειοψηφία” του ρατσισμού, του ατομικού δρόμου, της πνευματικής κενότητας, του “ζήσε εσύ κι ας πνίγονται οι άλλοι”, της μισαλλοδοξίας. Δεν έχουν υπερφυσικές δυνάμεις. Εχουν ελαττώματα και λιγότερα προτερήματα, νιώθουν φόβο και μπορεί πολλές φορές να δειλιάζουν, αλλά έρχεται μια στιγμή στη ζωή τους που διαισθάνονται ότι για να είναι ζωντανοί και ευτυχισμένοι πρέπει να είναι και οι διπλανοί τους. Ή ότι το να επιβιώνουν σε ένα μέρος όπου βασιλεύει η αδικία είναι ανυπόφορο... Οι άνθρωποι αλλάζουν είτε ατομικά είτε συλλογικά. Ισως όχι πάντα προς το καλύτερο, αλλά κρατάω το ότι αλλάζουν. Είδα ανθρώπους να περνάνε το κατώφλι του φόβου. Εύχομαι να γίνουν περισσότεροι».

—

♦ Πληροφορίες: Τετ., Κυρ. στις 19.30, Πέμ.-Σάββ. 20.30. Εως 30/5.
Στον νέο χώρο «Ρεκτιφιέ» (λ. Κωνσταντινουπόλεως 119, 5’ από το Μετρό του Κεραμεικού, τηλ. 6981871669). Το Σάββατο 1/6 και την Κυριακή 2/6 η παράσταση θα παιχτεί στο ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου.
Προπώληση: more.com.
Διάρκεια: 70’.
Παίζουν: Ειρήνη Αδάμου, Βαγγέλης Αμπατζής, Γιώργος Ζυγούρης, Γιάννης Κατσιμίχας, Στέφανος Λώλος, Σταύρος Τσιτσόπουλος.