«Οχι άλλη αποθέωση της φουστανέλας»

Η αλήθεια είναι πως μόλις μάθαμε για την ταινία «Ανεμος Ελευθερίας 1821» νιώσαμε μια κάποια επιφύλαξη. Κάτι η ηρωοποίηση της εποχής, κάτι οι εθνικιστικές παράτες, κάτι τα γιορτάσια της κυβέρνησης, κάτι η εργαλειοποίηση της Επανάστασης αναλόγως τα ιδεολογικά προτάγματα, όλα αυτά δεν βοηθούν στο να σταθείς απευθείας θετικός απέναντι στο θέμα. Πόσο μάλλον όταν αυτό γίνεται ταινία. Ωστόσο, το όνομα του σκηνοθέτη μάς καθησύχασε: ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος δεν ξέρει απλώς από καλό σινεμά.

Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος ξέρει από εικαστικό πλάνο, από ήχο που ακόμη κι αυτός φέρει έρευνα πίσω του, ξέρει Ιστορία και έχει γράψει και τη δική του ιστορία στο σελιλόιντ. Τόσο οι ταινίες μυθοπλασίας (από τον «Αδη», 1996, μέχρι τα «Δάκρυα του Βουνού», 2018) όσο και τα ντοκιμαντέρ του (όπως τα θρυλικά «Ημερολόγιο Καταστρώματος - Γιώργος Σεφέρης», 2000, και η «Νύχτα που ο Φερνάντο Πεσσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη», 2006) αλλά και οι σειρές του («Βαλκάνια - Ηφαίστεια Πολιτισμών, 2015 κ.ά.) δεν βραβεύτηκαν απλά και πολλαπλώς αλλά επανακαθόρισαν το βλέμμα σκηνοθετών αλλά και θεατών σε σχέση με το σινεμά.

Η νέα του ταινία «Ανεμος Ελευθερίας 1921» δεν είναι ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ, αλλά ένα μυθοπλαστικό ντοκιμαντέρ. Ο ίδιος επινόησε τη βασική πλοκή της ιστορίας, βασισμένος σε ιστορικά γεγονότα (ακόμα και πρόσωπα) και με τέσσερις ιστορικούς, τους Βασίλη Παναγιωτόπουλο, Ολγα Κατσιαρδή-Hering, Θανάση Χρήστου και Βαγγέλη Καραμανωλάκη, να κάνουν σύντομες μα στοχευμένες παρεμβάσεις εντός της ταινίας. «Επέλεξα μία καθομιλουμένη των αρχών του 20ού αι. και έβαλα όλη την ιστορία και τη δράση να εξελίσσονται μέσα από ένα λαϊκό, εικονογραφημένο ανάγνωσμα εκείνης της εποχής, που ονόμασα “Ανεμο ελευθερίας”. Με τη φωτογραφία και φυσικά τον κινηματογράφο να μην είναι διαδεδομένα στην Ελλάδα, αυτές οι εκδόσεις ήταν δημοφιλείς και έβγαιναν από εξαιρετικούς χρωμολιθογράφους, όπως ο Δράκος και ο Σωτήριος Χρηστίδης, ακόμα και ο Θεόφιλος αργότερα», μας λέει ο σκηνοθέτης.

«Μόνο να ωραιοποιήσω ή να ηρωοποιήσω εκείνα τα χρόνια δεν θέλησα. Με την ταινία ανοίγουμε κάποια παράθυρα σε σημαντικά θέματα γύρω από το 1821, όπως βαθιά εδραιωμένες πλάνες ή παρεξηγήσεις. Δεν ισχύει αυτό που μας μάθαν στο σχολείο, πως ξυπνήσαμε ξαφνικά μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς και είπαμε “φτάνει, ώς εδώ!”. Το “ώς εδώ” έγινε σε μια εποχή επαναστάσεων που είχε ξεκινήσει ήδη από τις ΗΠΑ και φτάνουμε στο 1830-40 που συνταράσσεται όλος ο κόσμος. Ανθρωποι (φιλέλληνες, αρχαιολάτρες αλλά και άνθρωποι δημοκρατικοί και φιλελεύθεροι) ήρθαν να πολεμήσουν εδώ, ενώ είχαν λάβει πριν μέρος σε άλλες επαναστάσεις. Δεν έγινε, δηλαδή, κάτι από το πουθενά και ξαφνικά. Ηταν βέβαια ένα γεγονός διεθνούς εμβέλειας και η μόνη επανάσταση που πέτυχε εκείνη την εποχή, ενάντια στη θέληση τριών τεράστιων αυτοκρατοριών (τσαρικής, οθωμανικής και αυστρο-ουγγρικής), με όλη τη σκοτεινιά της Ιερής Συμμαχίας και με τεράστιο φόρο αίματος φυσικά: οκτώ χρόνια αιμορραγία!».

Πέτυχε στ’ αλήθεια όμως; «Σίγουρα, για τα δεδομένα της εποχής έστω. Τώρα, ποια άλλα αιτήματα τέθηκαν όταν ξεκινούσαν και τι έγινε τελικά, αυτό παίρνει πολλή συζήτηση. Οι άνθρωποι που στοχάστηκαν την Επανάσταση, οι Φιλικοί, ήταν δημοκράτες και οπαδοί του Διαφωτισμού. Οταν προς το τέλος της Φιλικής Εταιρίας, γύρω στο 1819 και μετά, μπαίνουν και οι Αρχές του Γένους στην Επανάσταση (πρόκριτοι, κοτζαμπάσηδες, ο ανώτερος κλήρος κ.λπ.), με το που αυτή ξεσπά, τους Φιλικούς θα τους περάσουν στο περιθώριο. Ακριβώς γιατί φοβούνται μην κατηγορηθούν για καρμποναρισμό. Αν μάλιστα σκεφτούμε και το παμβαλκανικό όραμα του Ρήγα, που είναι σαφώς πιο δημοκρατικό και δίχως διακρίσεις ανάμεσα στους λαούς ή τις θρησκείες, σαφώς εν τέλει στην Επανάσταση του 1821 έχουμε μια μετάθεση στο εθνικό πρόταγμα».

Ο ίδιος εντάσσει μία πραγματική ιστορική μορφή στην ταινία: τον Χριστόφορο Περραιβό, που δυστυχώς ελάχιστοι τον γνωρίζουν. «Με είχε συγκινήσει πάρα πολύ αυτό το πρόσωπο: αυτός είναι που κάνει το δεύτερο τύπωμα του Θούριου του Ρήγα στην Κέρκυρα. Και συνεχώς, επί τριάντα χρόνια, μέχρι την τελευταία μάχη στην Πέτρα το 1829, αγωνίζεται είτε με το τουφέκι είτε με την πένα!».

«Κινηθήκαμε πράγματι σε ένα πεδίο κάπως υπονομευμένο», καταλήγει. «Ο κόσμος έχει ταυτίσει το 1821 με κάτι φολκλόρ, με τις ταινίες της χούντας και με μία αντίληψη ηρωική ως προς τους Ελληνες. Κάθε άλλο, δηλαδή, με το ποια ήταν πράγματι η κοινωνία της εποχής, η σύγκρουση των ιδεών, οι μηχανισμοί της ιστορίας, ποιες ήταν αυτές οι δυνάμεις που ήρθαν στην επιφάνεια και γιατί μόνο εκείνη τη στιγμή θα μπορούσε να συμβεί η Επανάσταση και όχι διακόσια χρόνια πριν. Αυτά ήταν τα ερωτήματα που είχαν σημασία για μένα και ήθελα να τα θέσω στην ταινία. Σαφώς, σε μια κατεύθυνση όχι αποθέωσης της φουστανέλας, αλλά οπτικής της καθημερινότητας της Επανάστασης».