Η κοινωνία αλλάζει με επαναστάσεις

Η επέτειος του 1821 είναι πολύ σημαντική για να περιοριστεί η συζήτηση στα δικαιολογημένα γέλια για τα καμώματα της Επιτροπής της Αγγελοπούλου, του Μαρινάκη και των «χορηγών». Είναι ανάγκη του κόσμου της Αριστεράς να έχει απαντήσεις στους πολλούς και επίμονους εθνικιστικούς μύθους με τους οποίους η άρχουσα τάξη σκεπάζει το 1821.

Το νέο βιβλίο του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου με τίτλο «Το 1821 και οι αστικές επαναστάσεις» είναι και όπλο για να καταρρίψουμε αυτούς τους μύθους και εργαλείο για να κατανοήσουμε τη σημασία της Επανάστασης του 1821 ως μέρος της δυναμικής των αστικών επαναστάσεων που σφράγισαν τη μετάβαση από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό.

Το πρώτο μέρος του βιβλίου αποτελείται από τρία κείμενα για το ίδιο το 1821. Πρόκειται για τα κείμενα του Πάνου Γκαργκάνα «200 χρόνια από την επανάσταση του ’21 - Η κοινωνία αλλάζει με επαναστάσεις», του Λέανδρου Μπόλαρη «1821: Οι πρωταγωνιστές και τα αποτελέσματα της επανάστασης» και της Σταυρούλας Πανίδου «Η κοινωνική επανάσταση του 1821».

Σκιαγραφούν τις κοινωνικές διεργασίες -την εμφάνιση του καπιταλισμού- που διαμόρφωσαν την ελληνική εθνική συνείδηση, τις κοινωνικές τάξεις που καθόρισαν την πορεία και την έκβαση της Επανάστασης.

Η Επανάσταση συγκρούστηκε με μια φεουδαρχική απολυταρχία και άνοιξε τον δρόμο για την ανάπτυξη των νέων κοινωνικών σχέσεων που φορέας τους ήταν η αστική τάξη. «Αυτή η τάξη… ζυμώθηκε με τις ιδέες του Διαφωτισμού και τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης. Στους κόλπους της διαμορφώθηκαν ο Ρήγας Φεραίος και οι σύντροφοί του, οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας που έγινε η οργανωτική και πολιτική ραχοκοκαλιά της Επανάστασης».

Το βιβλίο μάς θυμίζει τον καταλυτικό ρόλο των «ναυτικών όχλων» στο ξέσπασμα της Επανάστασης στην Υδρα, τη δίψα των αγροτών της Πελοποννήσου για τη γη που έλεγχαν οι Τούρκοι μπέηδες και οι Ελληνες κοτζαμπάσηδες, ή την εξέγερση και το όραμα για μια δίκαιη κοινωνία των αγροτών της Ανδρου.

Δεν ήταν, όμως, οι «από κάτω» εκείνοι που καθόρισαν την έκβαση της Επανάστασης και γεύτηκαν τους καρπούς της. Το βασίλειο που τελικά διαμορφώθηκε μέσα και από τους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής δεν ήταν η «Πολιτεία» που οραματιζόταν ο Ρήγας ή οι περισσότεροι Φιλικοί. Ηταν, ωστόσο, κράτος των αστών έστω κι αν χρειάστηκε να κάνουν μια σειρά συμβιβασμών με τους κοτζαμπάσηδες και την Εκκλησία.

Με άλλα λόγια, τα κείμενα της έκδοσης επιμένουν στην «κοινωνική σημασία της επανάστασης του 1821» για να θυμηθούμε τον τίτλο του βιβλίου που έγραψε ο πρωτοπόρος μαρξιστής ιστορικός Γιάνης Κορδάτος το 1924.

Το μόνιμο ρεφρέν των απολογητών του καπιταλισμού είναι ότι κάθε απόπειρα επαναστατικής ανατροπής του στην καλύτερη περίπτωση είναι φαντασιοκοπία και στη χειρότερη αιματοβαμμένος ολοκληρωτισμός. Ομως, η ίδια η αστική τάξη έγινε κυρίαρχη με επαναστάσεις. Γι’ αυτό οι απολογητές της προσπαθούν να τις εξοβελίσουν από την Ιστορία ή να τις υποβιβάσουν σε τυχαίες «παρεκκλίσεις», έργο κάποιων φανατικών. Το δεύτερο μέρος της έκδοσης του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου περιλαμβάνει δύο μεγάλα κείμενα που μας βοηθάνε να εντάξουμε το 1821 στη δυναμική των αστικών επαναστάσεων.

Το κείμενο του Αλεξ Καλλίνικος με τίτλο «Οι αστικές επαναστάσεις και ο ιστορικός υλισμός» αφιερώνει μεγάλο μέρος στην αντιπαράθεση με την «αναθεωρητική επέλαση» που είχε ξεκινήσει με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από τη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση. Οπως γράφει: «Οι αστικές επαναστάσεις είναι πολιτικές αλλαγές που διευκολύνουν την κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής».

Σαν τέτοιες θεωρεί όχι μόνο τις «κλασικές» (όπως στην Αγγλία ή τη Γαλλία) αλλά και τις «αστικές επαναστάσεις από τα πάνω» (τη Γερμανική Ενοποίηση, τον Αμερικάνικο Εμφύλιο, την Παλινόρθωση του Μέιτζι στην Ιαπωνία).

Στο κείμενό του ο Κρις Χάρμαν αναλύει διεξοδικά τη μετάβαση «Από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό». Παίρνει υπόψη του όχι μόνο τον Μαρξ και τον Ενγκελς, αλλά τη συνεισφορά πλειάδας μαρξιστών ιστορικών σε μια συζήτηση που έχει ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1940 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Ο Χάρμαν επιμένει ότι δεν μπορούμε να διαχωρίζουμε την ταξική πάλη από τις υλικές συνθήκες μέσα στις οποίες διεξάγεται. Οι αλλαγές στις παραγωγικές δυνάμεις στη φεουδαρχία δημιούργησαν νέες σχέσεις παραγωγής, σχέσεις που ήρθαν σε σύγκρουση με την παλιά κοινωνία όταν αυτή μπήκε σε κρίση. Αυτές οι νέες σχέσεις δεν εκτόπισαν με μιας τη φεουδαρχική εκμετάλλευση, αλλά εξασφάλισαν μια μεγαλύτερη ή μικρότερη περίοδο μετάβασης, στη διάρκεια της οποίας οι περίοδοι της γαλήνης ή ακόμα και της συνεργασίας της παλιάς και της νέας (αστικής) εκμεταλλεύτριας τάξης διακόπτονταν από έντονες διαμάχες, επαναστάσεις και εμφυλίους πολέμους.

Η συζήτηση για τον χαρακτήρα της Επανάστασης του 1821 συνοδεύει την Αριστερά από την εμφάνισή της στην Ελλάδα. Εχει να κάνει με όλα τα κρίσιμα ζητήματα, από την ταξική ανάλυση της ελληνικής κοινωνίας και την αντιπαράθεση ανάμεσα σε μια επαναστατική και μια ρεφορμιστική στρατηγική, μέχρι τις διεθνιστικές απαντήσεις απέναντι στα λεγόμενα «εθνικά θέματα». Η πολεμική Κορδάτου - Ζεύγου, που συγκέντρωσε και κυκλοφόρησε πρόσφατα σε έναν μικρό τόμο η «Εφημερίδα των Συντακτών», είναι ενδεικτική της σημασίας μιας τέτοιας συζήτησης και των αντιπαραθέσεων που προκάλεσε.

Η υλιστική αντίληψη της ιστορίας και η μαρξιστική θεωρία των αστικών επαναστάσεων δεν είναι ακαδημαϊκή άσκηση, παρ’ όλο που την έχουν πλουτίσει οι εργασίες των λαμπρότερων μαρξιστών ιστορικών.

Οι κοινωνίες αλλάζουν με επαναστάσεις. Χρειαζόμαστε την ιστορική γνώση και τη θεωρία στην πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού από την εργατική τάξη. Μια επανάσταση, δηλαδή, που σε αντίθεση με τις αστικές, όπως του 1789 ή του 1821, δεν θα είναι μόνο έργο της μεγάλης πλειονότητας αλλά θα γίνει και για τα συμφέροντα της μεγάλης πλειονότητας. Σε αυτή την προσπάθεια συμβάλλει η έκδοση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου.

? Info: Σε διαδικτυακή παρουσίαση το Σάββατο 17 Απριλίου, 7 μ.μ., θα μιλήσουν για το βιβλίο η καθηγήτρια στο ΠΑΜΑΚ Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, η αναπλ. καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ Αννα Καρακατσούλη, ο ιστορικός Δημήτρης Κουσουρής και οι συγγραφείς Π. Γκαργκάνας, Λ. Μπόλαρης, Στ. Πανίδου. Σύνδεση: Passcode: 035342 (θα υπάρχει ζωντανή σύνδεση από τη σελίδα του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου στο facebook).