Η μάχη για την επίσημη μνήμη του πολέμου είναι η συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα. Στην προηγούμενη στήλη μιλήσαμε για την επίσημη μνήμη της Ρωμιοσύνης στο πλαίσιο του «πολέμου της ανεξαρτησίας» από αυτήν. Είδαμε πώς η σιδερόφρακτη εθνοκεντρική αφήγηση κέρδισε τον πόλεμο της μνήμης κλείνοντας χαραμάδες αμφισβήτησής της. Σήμερα μια επέτειος στην ανατολική άκρη της Μεσογείου γίνεται αφορμή να μιλήσουμε για τη μνήμη του μόνου ίσως είδους πολέμου που παραμένει ως τέτοιος στο διηνεκές: του εμφυλίου. Η μάχη για την επίσημη μνήμη του εμφυλίου δεν καταλήγει ποτέ. Μια ανοιxτή πληγή της εξουσίας (πρωτίστως ιδεολογικής), μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης, κριτικής, κατάρρευσής της. Για αυτό και οι επενδύσεις τής εκάστοτε εξουσίας στη μάχη για τη μνήμη του εμφυλίου είναι πάντα γενναιόδωρες όσο και ριψοκίνδυνες.
Στις 14 Απριλίου 2025, και ενώ ο μονομερής πόλεμος του Ισραήλ στην χώρα -εν μέσω «εκεχειρίας»- συνεχίζεται ακατάπαυστα με καθημερινές δολοφονίες από ψηλά, ο Λίβανος κλήθηκε να θυμηθεί -λες και ξέχασε ποτέ- την 50ετή επέτειο της επίσημης έναρξης του «λιβανέζικου εμφυλίου». Ηδη αυτή η τελευταία πρόταση είναι το πρώτο πεδίο μάχης. Διεθνοποιημένος εμφύλιος ή ακόμα και «ο λιβανέζικος παγκόσμιος» θα ήταν πιο ακριβής περιγραφή εφόσον συμμετείχαν πάνω από 15 κράτη και μη κρατικές οντότητες από τέσσερις ηπείρους, με προεξάρχουσα την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Και επειδή η απελευθέρωση της Παλαιστίνης περνούσε -και περνάει ακόμα- μέσα από την αραβική απελευθέρωση, ο πόλεμος στον Λίβανο ήταν -και είναι ακόμα- απόρροια της δυτικής επιβολής του σιωνιστικού Ισραήλ στην αραβική γη.
Η επίσημη ημερομηνία έναρξης του πολέμου είναι επίσης μέρος της μάχης για τη μνήμη. Στις 14 Απριλίου 1975 ένοπλοι ακροδεξιοί φαλαγγίτες ανοίγουν πυρ σε λεωφορείο με Παλαιστίνιους αμάχους δολοφονώντας 27 και προκαλώντας την αντίδραση των ανταρτών που μέχρι τότε είχαν την προσοχή τους στραμμένη στον Νότο και την κλεμμένη πατρίδα τους. Ωστόσο ήδη μερικές εβδομάδες πριν, στις 26 Φεβρουαρίου, ο λιβανέζικος στρατός έχει ήδη στοχεύσει απεργούς ψαράδες και διαδηλωτές εναντίον της προσπάθειας της εταιρείας Proteine -ιδιοκτησίας του πρώην προέδρου Σαμαούν- να μονοπωλήσει το ιχθυεμπόριο στη Σιδώνα. Ανάμεσα στους νεκρούς -υπέκυψε μερικές εβδομάδες μετά- ο χαρισματικός Μααρούφ Σάαντ, πολιτικός ακτιβιστής, ιδρυτής της «λαϊκής νασερικής οργάνωσης», υπέρμαχος της παλαιστινιακής απελευθέρωσης και της αραβικής ένωσης.
Η επίσημη έναρξη στις 14 Απριλίου βγάζει από το κάδρο της μνήμης του εμφυλίου τόσο τις κρατικές ευθύνες -ειδικά του στρατού- όσο και τις ταξικές αντιθέσεις παρουσιάζοντας τον εμφύλιο ως μια γενικευμένη οριζόντια σύγκρουση μη κρατικών ενόπλων ομάδων με κύριο διακύβευμα την υπεράσπιση του Λιβάνου από την «εισαγόμενη» ΟΑΠ. Μέχρι και σήμερα ακροδεξιές αντι-αραβικές απόψεις διαδίδουν αυτό το παραμύθι. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα ξέπλυμα τόσο της λιβανέζικης ακροδεξιάς βίας όσο και των Ισραηλινών πατρόνων της.
Ξέπλυμα εμφυλιακής μνήμης μπορεί να γίνει μέσα από διάφορα επίσημα προγράμματα σε διάφορα διαθέσιμα πλυντήρια –ιδεολογικά, μιντιακά, ακόμα και επιστημονικά. Στον ελληνικό, τον πρώτο παγκόσμιο εμφύλιο του Ψυχρού Πολέμου, το ξέπλυμα ανέλαβαν καλύβες του Μπαρμπα-Θωμά, οργανικοί στενογράφοι της αυτοκρατορίας των οποίων οι θεωρίες έβγαζαν από το κάδρο κρατικές ευθύνες, ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, ταξικές συγκρούσεις. Στον λιβανέζικο, τον τελευταίο παγκόσμιο εμφύλιο του Ψυχρού Πολέμου, τα πλυντήρια δουλεύουν υπερωρίες και συχνά είναι υπερπόντιας προέλευσης.
Η έκθεση για τα «50 χρόνια του λιβανέζικου εμφυλίου» έγινε την προπερασμένη Κυριακή στο «Σπίτι της Βηρυτού». Το «σπίτι» μόνο απλό σπίτι δεν ήταν. Ενα art deco αρχοντικό σχεδιασμένο από έναν από τους φημισμένους Ρωμιούς αρχιτέκτονες της αυτοκρατορίας έτσι ώστε το φυσικό φως να παρεισφρέει σε όλα τα δωμάτια όσο βυθισμένα κι αν ήταν μακριά από τον δρόμο. Η οικία Μπαρακάτ δέσποζε στην πάνω μεριά του κέντρου της Βηρυτού πάνω στο σταυροδρόμι που το χώριζε από την πρεσβεία του πρώην αποικιοκράτη Γάλλου. Με το ξέσπασμα του εμφυλίου όμως ήταν ο άλλος άξονας πάνω στον οποίο ήταν χτισμένο που έμελλε να το διαιωνίσει ως βάση ελεύθερων σκοπευτών της ακροδεξιάς Φάλαγγας. Η αρχιτεκτονική ευφυΐα χρησίμευσε ως πλατφόρμα προστατευμένης σκοποβολής εναντίον αθώων περαστικών που έχασαν πόδια, χέρια ή και πνοή από σφαίρες ναρκωμένων -από ουσίες και ρατσιστικό μίσος- (αν)ελεύθερων σκοπευτών.
Τα σημάδια από τη στοιχειωμένη παρουσία τους ανεξίτηλα χαραγμένα στους τοίχους. Σταυροί δίπλα σε γεννητικά όργανα, ατσάλινοι κέδροι (σύμβολο των φαλαγγιτών) υπογεγραμμένα από ισραηλινά nom de guerre («Begin») προδίδουν τον θανατηφόρο συνδυασμό θρησκευτικού φονταμενταλισμού, εθνικισμού, σεξισμού και σιωνισμού. Αλλά ενώ οι τοίχοι φωνάζουν σιωπηλά μια ιστορία γιομάτη οπλισμένες ιδεολογίες, μπροστά τους -στο πλαίσιο της έκθεσης- μετανιωμένοι σκοπευτές, μέλη της ΜΚΟ «Μαχητές για την ειρήνη», κάνουν mansplaining και humansplaining τον πόλεμο. Πώς παρασύρθηκαν τότε, πώς μετάνιωσαν μετά, πώς παλεύουν για την ειρήνη σήμερα. Η δολοφονική ματσίλα του πολέμου εξιστορείται μέσα από ένα (απ)ανθρωποποιητικό πρίσμα. Οι τοίχοι κραυγάζουν πολιτική ιδεολογία, οι μαχητές ανθρώπινη αδυναμία.
Ανθρωποι να τουφεκάνε ανθρώπους, θύτες και θύματα μαζί σε αμνηστία και αμνησία, μια μνήμη πολέμου χωρίς διακηρύξεις, χωρίς μανιφέστα, χωρίς όνειρα. Σχεδόν από μια κακιά στιγμή. Αφέσεις αμαρτιών χωρίς δικαιοσύνη, αμαρτωλές αφηγήσεις χωρίς κατανόηση. Αυτή είναι η ειρήνη των νικητών του Ψυχρού Πολέμου. Ενώ κατά τη διάρκειά του οι ίδιοι τη θεωρούσαν ύποπτη, μετά το τέλος του την έκαναν σαλονάτη και… εκθεσάτη, σερβίροντάς την άδεια από περιεχόμενο ως ηθικοπλαστική κλίνη του Προκρούστη για να καταδικάσουν τη βία από όπου κι αν προέρχεται εννοώντας μόνο τη βία των από κάτω.
Ο ελληνικός εμφύλιος σημαδεύτηκε από τη συμφωνία του Λιβάνου που οδήγησε στη Βάρκιζα. Σήμερα στον Λίβανο οι φαλαγγίτες και οι σύμμαχοί τους στο Ισραήλ ονειρεύονται μια Βάρκιζα καλώντας την αντίσταση να παραδώσει τα όπλα υποσχόμενοι ειρήνη. Οι φύλακες όμως έχουν γνώση. Ξέρουν ότι η ειρήνη αυτή δεν είναι παρά ακόμα ένα nom de guerre -μαζί με το χρέος, τη διαφθορά, την τρομοκρατία και πρόσφατα τον αντισημιτισμό και την… Κίνα- του μαινόμενου ήδη από τα μέσα του 1970 ακήρυχτου τρίτου παγκόσμιου: της συλλογικής απάντησης της Δύσης στην αντιαποικιακή ανάταση του Παγκόσμιου Νότου. Αυτόν τον ακήρυχτο μεν, διαρκή δε πόλεμο πολεμά η αντίσταση. Το μόνο που μένει είναι η επίσημη κήρυξή του. Ισως δεν θα αργήσει.
*Κοινωνικός ανθρωπολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στα τμήματα Πολιτικής και Ανθρωπολογίας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας