Τον Μεσαίωνα, η χριστιανική εσχατολογία τής μετά θάνατον ζωής λειτούργησε ως δικαίωση και ανταμοιβή για την αρετή των πιστών ή ως τιμωρία για την κακότητα των πράξεών τους. Με το πέρασμα στην Αναγέννηση και την πρώιμη νωτερικότητα, στο ερώτημα «τι μπορεί να ελπίσει κανείς στην επίγεια ζωή;» δόθηκαν ποικίλες απαντήσεις με τη μορφή λογοτεχνικών - φιλοσοφικών μυθευμάτων που περιέγραφαν ιδεατές πολιτείες, γνωστές ως ουτοπίες.
Εως τον 19ο αιώνα, το είδος εμφανίζεται με τίτλους τα τοπωνύμια Ικαρία, Φρηλανδία, Οσεάνα, Σπεσονία κ.ά., ενώ υποχωρεί, υπό την πίεση του παγκόσμιου εργαλειακού μηχανικισμού, με αποτέλεσμα η φαντασιακή-νοητή σύλληψη της ιδανικής κοινωνίας να πάρει τη μορφή ορθολογικών μεταρρυθμιστικών προγραμμάτων βελτίωσης των όρων ζωής των εργαζομένων σε κοινότητες με παραγωγικό κέντρο τη μανιφατούρα, ενώ στον Μεσοπόλεμο, αλλά και μετά το τέλος του Β’ Π.Π., κυκλοφορούν δυστοπίες με τη μορφή εφιαλτικών μελλοντολογικών αφηγήσεων. Με την έλευση του 21ου αιώνα, η ουτοπία θεωρήθηκε πηγή φαντασιακών ψευδαισθήσεων, χαμένων ή ανεκπλήρωτων ονείρων, χωρίς τα αναγκαία επιστημονικά ερείσματα και γι' αυτό απορριπτέα για τον ύστερο καπιταλισμό της 4ης και 5ης βιομηχανικής επανάστασης.
Το 1998, ο γνωστός κοινωνικός επιστήμονας Ιm. Wallerstein εκδίδει το ολιγοσέλιδο UTOPISTICS, Οr, Historical Choices of the Twentieth -first Century, με την πρόθεση να μετατρέψει την ουτοπία -γέννημα του ηθικοπολιτικού φαντασιακού πέντε αιώνων νεωτερικότητας- σε ένα εκλογικευμένο πολιτικό πρόγραμμα αναμόρφωσης του δεδομένου ιστορικού κοσμοσυστήματος, κατά τη φάση της δομικής κρίσης των τελευταίων τριών, τότε ακόμη, δεκαετιών της.
Η Ουτοπιστική, με τις αναλύσεις και τους προβληματισμούς της, καλύπτει τη φάση διάψευσης του ονείρου για τον χαμένο παράδεισο, τη φάση μιας επίγειας κόλασης, σε όλο το α' μισό του 21ου αι., και τέλος, τη φάση οικοδόμησης ενός ουσιωδώς λογικού κόσμου, με τη μορφή ανακτημένου επίγειου παράδεισου. Φυσικά, η οικοδόμηση ενός ουσιωδώς λογικού κόσμου προϋποθέτει και συνεπάγεται κοινωνικοπολιτικούς αγώνες, που η αποτυχία τους θα έθετε το ιστορικό κοσμοσύστημα στην τροχιά κυριάρχησης ενός σύγχρονου καισαρισμού, πράγμα που συμβαίνει, στις μέρες μας, με την άνοδο νεοφιλελεύθερων ακροδεξιών κομμάτων.
Οι προβληματισμοί της Ουτοπιστικής για τη συγκρότηση ενός λογικά βάσιμου και δυνατού καλύτερου κόσμου στηρίζονται στην ιστορικοκοινωνική γνώση του δεδομένου κοσμοσυστήματος σε συνδυασμό με τις αναλύσεις της πολιτικής και ηθικής θεωρίας, ως συνέχεια του τρόπου με το οποίο ο Μαρξ και ο Μ. Βέμπερ θεώρησαν τον συνδυασμό επιστημονικών και αναστοχαστικων κρίσεων ως το εξαγόμενο ρεαλιστικών συνεκτιμήσεων και αυστηρών αξιολογήσεων της ουσιαστικής (μη τυπικής) λογικής εναλλακτικών ιστορικών συστημάτων, των περιορισμών που μας θέτουν ως προς τη δυνατότητα πραγματοποίησής τους, και των ζωνών δημιουργικότητας και καινοτομίας ανοιχτών στην αξιοποίησή τους στο πεδίο του θεωρείν - πράττειν.
Υπ' αυτήν την έννοια, η Ουτοπιστική είναι ένα ρηξικέλευθο επιστημολογικό πρόγραμμα συντονισμού Ιστορίας, Κοινωνιολογίας, Πολιτικής Επιστήμης Θεωρίας των συστημάτων, Θεωρίας του Χάους, Ιστορίας των Ιδεών και των Κινημάτων, στο πλαίσιο διεπιστημονικών, ολιστικών προσεγγίσεων που επεξεργάσθηκε ο Ιμ. Β. στα έργα του Open the Social Sciences (1996) και Unthinking Social Sciences (2001), με κατευθυντήρια αρχή το αδιαχώριστο θεωρείν - πράττειν που διαπνέει την Ουτοπιστική, καθώς «οι διαδικασίες της ανάλυσης του δεδομένου κοσμοσυστήματος, ως η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, αποτελούν κεντρικό στοιχείο της πράξης του ανασχηματισμού του».
Αυτό το ρηξικέλευθο πρόγραμμα δομικής και θεσμικής αναδιάρθρωσης του ύστερου καπιταλισμού επισκίασε, στις ΗΠΑ, η φρενήρης άνοδος σε απήχηση, μελλοντολογικών σεναρίων βελτίωσης των ατόμων ως βιολογικών μονάδων, βασισμένων στην Τεχνοεπιστήμη. Η κυριάρχηση της τελευταίας επί των θετικών και κοινωνικών επιστημών, θεωρούμενη ως η αδιαμφισβήτητη ιδεολογία των καιρών, σηματοδοτεί, με αφετηρία την ψηφιακή επανάσταση, το πέρασμα από τις κοινωνικοπολιτικές στις τεχνολογικές επαναστάσεις, που προαπαιτούν το σχίσμα εγκεφάλου και νου/πνεύματος.
Οι οπαδοί του νου/πνεύματος, με την κριτική τους στην πολεμολογική και στην ωφελιμιστική χρήση της Τεχνικής, θεωρούνται ως οι μελαγχολικοί, άκρως συντηρητικοί υπερασπιστές του, ενάντιοι στην κατασκευή ανθρωπομηχανών ή κυβερνοοργανισμών (cyborg), στο πλαίσιο του λεγόμενου τρανσουμανισμού, στον ρόλο κοσμοθεώρησης και ηθικής που κανονίζει τη στάση και τις συμπεριφορές τους. Οι κυβερνοοργανισμοί φορείς αυτοβελτίωσης επί πληρωμή υφίστανται βιολογική, εγκεφαλική, ηθική αναβάθμιση με εμφυτεύματα στον εγκέφαλο ή με αντικατάσταση βιολογικών μελών του σώματος με ηλεκτρονικά. Και όλα αυτά, έχοντας a priori αποδεχθεί ως συνθήκη της ανθρώπινης ύπαρξης την ετερονομία που αποδεικνύουν περίτρανα ο τεχνολογικός μετασχηματισμός τους μέσω γενετικών ή τεχνολογικών τροποποιήσεων και η βούλησή τους, ως απήχημα του λόγου του σύμπαντος.
Ο τρανσουμανισμός πριμοδοτεί την άφυλη ανθρωπομηχανή με γενετικές ή μη τροποποιήσεις της ανθρώπινης φύσης, που θεωρούνται θεμελιώδες δικαίωμά του να αλλάζει μορφή με σκοπό τη γενετική και κοινωνική αναβάθμισή του, ώστε να κυριαρχεί επί όλων των άλλων αναβαθμισμένων ή μη ανθρώπων και ανθρωπομηχανών, με σκοπό την κυριάρχηση και το κέρδος, στο πλαίσιο ολιγαρχικών καθεστώτων που προτάσσουν την ανόρθωση και όχι την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, μετατρέποντας τη γη σε έναν απέραντο βιολογικό Καιάδα, με την ελπίδα της εξασφάλισης της φυγής σε άλλους πλανήτες στο Διάστημα.
Διανύουμε τη φάση όπου ο λογικά δυνατός καλύτερος κόσμος της Ουτοπιστικής συναντά ποικίλα πολιτιστικά και πολιτικά εμπόδια στην αναμέτρησή της με μια τεχνοφασιστική σωτηριολογία του τρόμου.
*Ομ. καθηγήτρια Φιλοσοφίας, συγγραφέας
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας