Ο εχθρός λαός

Ενας βασικός δείκτης της λειτουργίας της Δημοκρατίας είναι η στάση και η θέση του επίσημου κράτους απέναντι στο δικαίωμα του συνέρχεσθαι: Η παρεμπόδιση άσκησης του δικαιώματος αυτού από την ίδια την κυβέρνηση είναι χαρακτηριστικό υπερσυντηρητικών κυβερνήσεων και ιδεολογικών θέσεων, που δεν λέγονται μεν δημόσια, αλλά προκύπτουν de facto και εκφράζουν την άρνηση απέναντι στο να υπάρχει αυτό το δικαίωμα (και υποθέτω και πολλά άλλα). Στην Ελλάδα, οι απόψεις που δημόσια διαδίδονται τόσα χρόνια για τις διαδηλώσεις και οι πρακτικές της αστυνομίας είναι εκφράσεις μιας πολιτικής αντίληψης που επιδιώκει με κάθε τρόπο να μην ασκείται το δικαίωμα. Για ποιο λόγο, όμως, το δικαίωμα αυτό προκαλεί φόβο στους κρατούντες;

Πριν από πολλά χρόνια, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης είχε γράψει το εμβληματικό έργο «Ο εχθρός λάος», που δυστυχώς είναι επίκαιρο και σήμερα και χαρακτηρίζει τη στάση του κράτους, των μηχανισμών του και της κυβέρνησης απέναντι στον λαό.

Συγκεκριμένα, θεωρώ πέραν πάσης αμφιβολίας ότι, κατά την αντίληψη της σημερινής κυβέρνησης αλλά και παλαιότερων, η δημόσια διαμαρτυρία, οι διαδηλώσεις αλλά και ο συνδικαλισμός θεωρούνται αντικανονικότητα, διασάλευση της τάξης, δυσλειτουργία.

Η θεώρηση του λαού και κυρίως της νεολαίας, ως εξαχρειωμένου και βάρβαρου μπουλουκιού που τα σπάει, η καλλιέργεια της αντίληψης ότι η δημόσια άσκηση δικαιωμάτων αποτελεί ενοχλητικό παράγοντα της οικονομικής ανάπτυξης, η επιλεκτική και διαρκώς συρρικνούμενη αναγνώριση του δικαιώματος στην απεργία, η ταύτιση κάθε ριζοσπαστικής ιδεολογίας με την τρομοκρατία και των τραμπούκων με τους αναρχικούς, αορίστως, συγκροτούν ένα συμπαγές σύστημα ιδεών, παραδοχών και πρακτικών, που διαμορφώνει το πραγματικό πολιτικό θεώρημα περί νόμου και τάξης, το οποίο υιοθετεί η νεοδεξιά.

Στη βάση αυτού του θεωρήματος, ο λαός αποτελεί ένα ενοχλητικό υποκείμενο και τα δικαιώματα που προαναφέρθηκαν «κακώς» έχουν θεσμοθετηθεί. Αυτό είναι το πραγματικό ιδεολογικό στίγμα και της παρούσας και προηγούμενων κυβερνήσεων, που σπανίως επικαλούνται τη δημοκρατία: συνήθως επικαλούνται τον νόμο, την τάξη, την ομαλότητα, την αγορά. Γι' αυτό και από την εποχή της «ζαρντινιέρας», ελάχιστες δημόσιες συγκεντρώσεις και συναθροίσεις δεν οδηγούσαν σε συγκρούσεις με την αστυνομία, με ευθύνη της τελευταίας, εκτός από αυτές της Χρυσής Αυγής.

Στη δημοκρατία, όμως, το κράτος συμβάλλει στην οργάνωση της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής, προστατεύοντας την απόλαυση και άσκηση των δικαιωμάτων από τον λαό και διασφαλίζοντας ότι η θεσμική κατοχύρωση των δικαιωμάτων θα έχει υλικό αντίκρισμα, δηλαδή θα κάνει τη ζωή των ανθρώπων καλύτερη.

Στο πλαίσιο αυτό, ανάμεσα στα βασικά δικαιώματα περιλαμβάνεται το δικαίωμα του συνέρχεσθαι. Υπό αυτές τις συνθήκες, προτεραιότητα της αστυνομίας, κατά τη διάρκεια των δημόσιων συγκεντρώσεων, δεν πρέπει να είναι ο νόμος και η τάξη, αλλά η ασφαλής άσκηση του δικαιώματος αυτού: Δηλαδή η προστασία των πολιτών, της ίδιας της συγκέντρωσης από τραμπουκισμούς και προκλήσεις, η διευκόλυνση των πολιτών να ασκήσουν το δικαίωμά τους, η διαπραγμάτευση σε στιγμές έντασης κ.λπ. Κατ΄ αναλογία, η αστυνομία σε ένα δημοκρατικό κράτος οφείλει να εκπαιδεύει το προσωπικό της, καλλιεργώντας την αντίληψη ότι ανάμεσα στην αποστολή τους είναι η προστασία του δικαιώματος του συνέρχεσθαι, μέσα από συγκεκριμένες πρακτικές.

Δεν είμαστε, όμως, ενώπιον μιας τέτοιας κατάστασης. Η κρατούσα αντίληψη σε επίπεδο κυβέρνησης είναι ότι καλός πολίτης είναι ο σιωπηλός πολίτης. Οταν, λοιπόν, ο εχθρός λαός σπάει το τείχος της σιωπής και της εσωστρέφειας, τότε αποκαλύπτεται και η ιδεολογία εκείνη που θεωρεί το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ως αντικανονικότητα και νομιμοποιεί την επιθετική, χωρίς αφορμή και ακραία βίαιη αστυνόμευση. Υστερα από τόσα χρόνια συστηματικής αστυνομικής βίας και αγριότητας, ιδίως σε διαδηλώσεις, κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι «έτυχε». Αντίθετα, είναι προφανής η κυβερνητική εχθρότητα απέναντι σε βασικές δημοκρατικές κατακτήσεις, που δεν αφορά μόνο τις διαδηλώσεις.

*καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντεγκληματικής Πολιτικής Πάντειο Πανεπιστήμιο