Βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη στην πράξη

Η τρέχουσα ενεργειακή και πληθωριστική κρίση έχει εκτοξεύσει το κόστος παραγωγής για τον Ελληνα αγρότη και κτηνοτρόφο. Προστιθέμενη στη συσσωρευμένη πίεση των πολλαπλών κρίσεων των τελευταίων ετών, θέτει τον κλάδο σε υπαρξιακό κίνδυνο.

Η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού και η εγκατάλειψη της υπαίθρου από τους νεότερους εσχάτως συνοδεύονται και από σημαντική έλλειψη ξένων εργατών. Η διακοπή λειτουργίας της Αγροτικής Τράπεζας, που συνοδεύτηκε και από την πτώχευση ή συγχώνευση πολλών Συνεταιριστικών Τραπεζών, έχει οδηγήσει σε έλλειψη ρευστότητας καθώς και εξειδικευμένης τεχνογνωσίας αγροτικής χρηματοδότησης. Η διαχρονική δραστηριότητα μερίδας μεσαζόντων που δρουν παρασιτικά εκτοξεύει τις τιμές για τον καταναλωτή, εξανεμίζοντας συγχρόνως το κέρδος του παραγωγού. Κατ’ επίφασιν «σοσιαλιστές» συνδικαλιστές, κατ’ ουσίαν αγροτοπατέρες, φρόντισαν τις προηγούμενες δεκαετίες για την παρακμή, απαξίωση και αναίρεση της εμπιστοσύνης στους αγροτικούς συνεταιρισμούς.

Η διαφύλαξη και η συνεχής αναβάθμιση του ελληνικού πρωτογενούς τομέα και η διασφάλιση της διατροφικής μας επάρκειας, με εγχώρια παραγωγή και όχι με εισαγωγές, δεν είναι ένα θέμα απλώς οικονομικό αλλά ουσιαστικά αναπτυξιακό και εθνικό. Συνεπώς, απαιτούνται άμεσα, δραστικά και κυρίως ρεαλιστικά και εφαρμόσιμα στην πράξη μέτρα: Το ευρύτερο πλαίσιο δίνεται κατά βάση από την τρέχουσα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ 2023-2027) και από το αντίστοιχο Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο. Παρά τα σημεία κριτικής και τις αστοχίες, είναι αναβαθμισμένο σε σχέση με το παρελθόν και τουλάχιστον δεν επιδοτεί τη στρέβλωση. Οπως και η ευρωπαϊκή πολιτική γενικότερα, μεταβαίνει σταδιακά από ακραίες οικονομίστικες-νεοφιλελεύθερες στρεβλώσεις του παρελθόντος προς ένα πιο βιώσιμο και ρεαλιστικό πλαίσιο.

Κρίσιμη για την αξιοποίηση των ευκαιριών και την άμβλυνση των αστοχιών της τρέχουσας ΚΑΠ θα αποδειχτεί η ποιότητα των εξειδικευμένων Τοπικών και Περιφερειακών Σχεδίων και της εφαρμογής τους στην πράξη. Παράλληλα, επιβεβλημένη είναι και η αλλαγή νοοτροπίας των παραγωγών και συμβούλων-μελετητών, από τη λογική της μέγιστης απορρόφησης κονδυλίων στη λογική της βέλτιστης απορρόφησης, ώστε να στηριχτεί και να αναβαθμιστεί ουσιαστικά ο παραγωγός. Στην ελληνική πραγματικότητα των μικρών και κατακερματισμένων κλήρων και κοπαδιών, ο μονός ρεαλιστικός άξονας βιώσιμης αγροτικής ανάπτυξης είναι η δημιουργία ενός νέου συνεταιριστικού κινήματος.

Η συγκυρία είναι κατάλληλη για την οικοδόμηση δικτύων-οικοσυστημάτων συγκοινωνούντων αγροτικών συνεταιρισμών, απαλλαγμένων από τις στρεβλώσεις του παρελθόντος, με ένα νέο ήθος και φιλοσοφία, και σε ένα νέο πλαίσιο επαγγελματισμού, διαφανούς λειτουργίας, τεχνο-οικονομικής και διοικητικής αρτιότητας.

Η δε δυνατότητα της παράλληλης ενασχόλησης-επένδυσης των συνεταιρισμένων αγροτών και σε Ενεργειακές Κοινότητες επιτρέπει την ενίσχυση του εισοδήματος, παράλληλα με τη μείωση του ρίσκου που εξασφαλίζει η διαφοροποίηση της επένδυσης σε δύο συμπληρωματικούς τομείς.

Η ίδρυση Ενεργειακών Κοινοτήτων επιβάλλεται να συνοδευτεί από επαναξιολόγηση των πρακτικών που έχουν ακολουθηθεί τις προηγούμενες δεκαετίες, ώστε να μη μεταφερθούν οι παλιές στρεβλώσεις στις νέες δομές και υποδομές, αλλά να υιοθετηθούν βιώσιμες διοικητικές, οικονομικές και καλλιεργητικές πρακτικές. Κρίσιμη είναι η ουσιαστική αξιολόγηση των Ενεργειακών καταναλώσεων, από εκπαιδευμένους και έμπειρους μηχανικούς και γεωπόνους, και η εκπόνηση Μελέτης Εξοικονόμησης Ενέργειας πριν αποφασιστεί η όποια επένδυση. Ετσι μπορούν να αναδειχθούν πιθανά τεχνικά θέματα προς επίλυση στη λειτουργία των υφιστάμενων εγκαταστάσεων και συστημάτων, αλλά κυριότερα στρατηγικές καλλιεργητικές στρεβλώσεις. Επί παραδείγματι:

Το στρεβλό μοντέλο μονοκαλλιέργειας βαμβακιού στον θεσσαλικό κάμπο, αρδευόμενης από γεωτρήσεις συνεχώς βαθύτερες και πιο ενεργοβόρες προκειμένου να βρουν νερό, δεν καθίσταται αυτομάτως «πράσινο» αν το ρεύμα αρχίσει να προέρχεται από φωτοβολταϊκά. Απαιτείται συνολική αναθεώρηση της καλλιεργητικής φιλοσοφίας και πρακτικής.

Οι Ενεργειακές Κοινότητες αγροτών-κτηνοτρόφων μπορούν να αναδειχθούν σε κομβικούς πρωταγωνιστές στην ενεργειακή αυτονόμηση της χώρας, με άρτιες επενδύσεις σε υβριδικά συστήματα φωτοβολταϊκών - βιοαερίου. Τα μεν φωτοβολταϊκά αποτελούν την απλούστερη και οικονομικότερη ανανεώσιμη τεχνολογία, το δε βιοαέριο έχει συγχρόνως και τη βέλτιστη οικονομική απόδοση, ειδικά στη συμπαραγωγή ηλεκτρισμού-θερμότητας, αλλά και αποθηκεύεται αντιμετωπίζοντας το επίκαιρο θέμα της αποθήκευσης ενέργειας.

Εν κατακλείδι, είναι σαφές ότι στον πρωτογενή τομέα υπάρχει και σημαντική δυνατότητα καινοτόμων εφαρμογών. Η γεωργία ακριβείας με χρήση τεχνολογιών αιχμής είναι επιβεβλημένη, ειδικά για μια χώρα σαν την Ελλάδα που φιλοδοξεί να πρωταγωνιστήσει στην Πληροφορική, αξιοποιώντας το κορυφαίο ανθρώπινο δυναμικό της. Ομως, ίσως η πιο καινοτόμος προσέγγιση στη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη, σήμερα, είναι η σύγχρονη αναβίωση παλιότερων πρακτικών που εγκαταλείφθηκαν στο όνομα ενός επιπόλαιου μιμητικού «εκμοντερνισμού».

* Επικεφαλής της αυτοδιοικητικής παράταξης «Αειφόρος Ηπειρος», ηλεκτρολόγος μηχανικός ΑΠΘ με εμπειρία και μετεκπαιδεύσεις στους τομείς Πληροφορικής, Ενέργειας και Στρατηγικής σε Ελλάδα και Βόρεια Ευρώπη

** Διευθύνων σύμβουλος της Συνεταιριστικής Τράπεζας Καρδίτσας και μέλος Δ.Σ. του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών (FEBEA), ηλεκτρολόγος μηχανικός ΑΠΘ και ΜΒΑ ΕΜΠ