Τον τελευταίο καιρό γινόμαστε μάρτυρες σειράς βίαιων αντιδράσεων από κατοίκους περιοχών της ενδοχώρας, στις οποίες μεταφέρονται πρόσφυγες από τα νησιά. Το παράδοξο είναι ότι κάποιοι και κάποιες από αυτούς που αντιδρούν είναι οι ίδιοι απόγονοι προσφύγων, που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μετά τον εκτοπισμό τους από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία. Πέρα όμως από τις όποιες αντιφάσεις εμπλέκονται στην άρνηση του «ξένου», υπάρχει το ερώτημα: αν μπορεί να επικαλείται κανείς το «δικαίωμα» να επιλέγει με ποιους θα συνοικήσει εν γένει.
Φυσικά, ένα τέτοιο «δικαίωμα» όχι μόνο ισχύει, αλλά και προστατεύεται από τον νόμο εντός του πλαισίου της οικίας μας. Μέχρι εκεί όμως. Κανείς μας δεν έχει το «δικαίωμα» να αποφασίζει με ποιους θα συνοικήσει στην πολυκατοικία του, τη γειτονιά του ή την πόλη του. Για παράδειγμα, ανεξάρτητα από το αν μας είναι αρεστοί ή αντιπαθείς οι συγκάτοικοί μας στην πολυκατοικία, είμαστε «αναγκασμένοι» να συνυπάρξουμε. Κανένας μας δεν έχει το «δικαίωμα» να διώξει τον άλλο επειδή δεν του αρέσει η «φάτσα» του ή επειδή πιστεύει αόριστα ότι ο άλλος είναι επικίνδυνος. Βέβαια, σε μια τέτοια περίπτωση μπορεί να φύγει ο ίδιος, με τις όποιες συνέπειες της απόφασής του να επιβαρύνουν αποκλειστικά αυτόν. Γενικά, ως όντα που διαβιούν σε κοινωνία, ζούμε και συνδεόμαστε αναγκαστικά με ανθρώπους που ποτέ δεν επιλέξαμε και που ποτέ δεν μας επέλεξαν. Αν θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε μια έκφραση του Μάρτιν Χάιντεγκερ, θα λέγαμε ότι είμαστε «ερριμμένοι», δηλαδή ριγμένοι, σε έναν κόσμο που δεν επιλέξαμε, μαζί με άλλους που επίσης δεν επιλέξαμε, αλλά ούτε μας επέλεξαν.
Στο βιβλίο της «Ο Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ» (1963), η φιλόσοφος Χάνα Αρεντ σημειώνει, απευθυνόμενη σε δεύτερο πρόσωπο στον συνταγματάρχη των SS και επικεφαλής του Γραφείου Εβραϊκών Υποθέσεων της Γκεστάπο, Αντολφ Αϊχμαν: «[…]εφαρμόσατε μια τακτική που δεν ήθελε να μοιράζεστε τη γη με τον εβραϊκό λαό και με ορισμένους άλλους λαούς – σάμπως εσείς και οι ανώτεροί σας να είχατε το δικαίωμα ν’ αποφασίζετε ποιος πρέπει να κατοικεί τον πλανήτη μας και ποιος όχι. Φρονούμε, λοιπόν, ότι κανένας απολύτως, κανένας εκπρόσωπος του ανθρώπινου είδους δεν θα θέλει να μοιράζεται μαζί σας τον πλανήτη» (σ. 217).
Σύμφωνα με τα όσα παρατηρεί η Τζούντιθ Μπάτλερ στο «Σημειώσεις για μια επιτελεστική θεωρία της συνάθροισης», ο Αϊχμαν και οι ανώτεροί του δεν μπόρεσαν να συνειδητοποιήσουν ότι όποιοι κι αν είμαστε «εμείς», Γερμανοί, Εβραίοι, Ελληνες ή Σύροι, είμαστε επίσης εκείνοι που δεν επιλέχθηκαν ποτέ, που εμφανίζονται σ’ αυτόν τον πλανήτη χωρίς τη συγκατάθεση κανενός και ανήκουν, από την αρχή, σε έναν ευρύτερο πληθυσμό και σε έναν πλανήτη που πρέπει να επιβιώσει. Κανένας από εμάς δεν έχει μεγαλύτερο δικαίωμα στο «εδώ» από οποιονδήποτε άλλο, συμπεριλαμβανομένων και των άλλων έμβιων όντων, έτσι ώστε να μπορεί να αποφασίζει ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει. Ως εκ τούτου, αν είχαν κατανοήσει ότι αυτή η κοινή κατάσταση συνοίκησης δεν είναι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής, θα είχαν συνειδητοποιήσει ότι δεν ήταν ελεύθεροι να αποφασίσουν ποιοι θα ζήσουν και ποιοι θα πεθάνουν. Αν αυτή η επιλογή δεν μας είναι διαθέσιμη, αυτό σημαίνει ότι έχουμε την υποχρέωση να ζούμε με αυτούς που συνυπάρχουν δίπλα μας, κι ότι οποιαδήποτε επιλογή, σχετικά με το ποιος μπορεί ή δεν μπορεί να ζει, αποτελεί πάντα γενοκτονική πρακτική (σελ. 123-149).
Πέρα από το απλό γεγονός ότι ζούμε μαζί με κάποιους που δεν τους επιλέξαμε και με τους οποίους μπορεί να μην έχουμε καμία άμεση αίσθηση κοινωνικού συνανήκειν, σύμφωνα με την Μπάτλερ, έχουμε την υποχρέωση να προστατεύουμε αυτούς τους ανθρώπους που εξαρτώνται για την επιβίωσή τους από άλλους, όπως και εμείς άλλωστε. Αυτή ακριβώς η έννοια της μη επιλεγμένης συνοίκησης υποδηλώνει όχι μόνο τον αμετάκλητα πολλαπλό ή ετερογενή χαρακτήρα του πληθυσμού της Γης, αλλά και την υποχρέωση να προστατεύουμε αυτή την πολλαπλότητα. Παράλληλα, προσδιορίζει το αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα όλων να κατοικούν στη Γη και, ακολούθως, τη δέσμευση για ισότητα και αλληλεγγύη (σελ. 139).
Οπως άλλωστε σημειώνει και ο Ιμάνουελ Καντ στο «Προς την αιώνια ειρήνη» (1795) «[…]αρχικά κανένας δεν έχει περισσότερο από τον άλλο το δικαίωμα να είναι σε ένα μέρος της Γης» (σ. 82). Για την Μπάτλερ, «είμαστε όλοι μη επιλεγμένοι, αλλά είμαστε μολαταύτα μη επιλεγμένοι μαζί» (σελ. 142). Η ζωή μας είναι αναπόδραστα συνδεδεμένη και εξαρτώμενη από άλλες ζωές που δεν επιλέξαμε. Καταστατική συνθήκη της ίδιας μας της δυνατότητας ύπαρξης είναι ακριβώς αυτή η μη πρωταρχική δυνατότητα επιλογής. Συνεπώς, ενώ οι άνθρωποι μπορούν να (συν)αποφασίζουν για το πώς θα ζούν μαζί (πολιτική), δεν μπορούν να αποφασίζουν με ποιους θα ζουν μαζί εν κοινωνία.
* Διδάσκει Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία στο ΕΚΠΑ
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας