«Ο Τραμπ δεν είναι ένα ιστορικό ατύχημα»

«Φοβάμαι πως τελικά θα βγει ο Τραμπ». Αυτή την πρόβλεψη είχε κάνει πολύ πρόσφατα ο Φίλιπ Γκόλουμπ σε κατ’ ιδίαν συζήτηση που είχαμε κατά την τελευταία επίσκεψή του στην Αθήνα. Ο Φίλιπ Γκόλουμπ, πανεπιστημιακός, δημοσιογράφος και συγγραφέας, είναι Αμερικανός, εγκατεστημένος εδώ και πολλά χρόνια στη Γαλλία, όπου διδάσκει Πολιτικές Επιστήμες και Διεθνείς Σχέσεις στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Παρισιού, παλαιότερα στο «Παρίσι 8» (Paris VIII). Είναι από χρόνια συνεργάτης της Le Monde Diplomatique και έχει γράψει τα βιβλία «Power, Profit and Prestige: A History of American Imperial Expansion» και «East Asia’s Reemergence». Φιλέλληνας και γνώστης της ελληνικής πραγματικότητας χάρη και στον γάμο του με την Ελληνοελβετίδα κοινωνιολόγο Νοέλ Μπουρζί, ο Φίλιπ Γκόλουμπ έχει φιλοξενηθεί και άλλες φορές στις σελίδες μας. Είχαμε δώσει την υπόσχεση να συνεχίσουμε την κουβέντα μετά τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, ανεξαρτήτως αποτελέσματος, και σίγουρα είχαμε πολλά να πούμε.

• Σε παλιότερη συνέντευξή σας στην εφημερίδα μας, μετά την πρώτη εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, είχατε πει «είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν ο Τραμπ σηματοδοτεί μια παρακμιακή πορεία θεμελιώδους ιστορικής σημασίας ή αν αποτελεί κάποιο είδος ιστορικού “ατυχήματος”». Τι έχετε να πείτε σήμερα για την επανεκλογή του; Και τι σηματοδοτεί αυτό για την αμερικανική κοινωνία;

Προφανώς, ο Τραμπ δεν είναι ένα ιστορικό ατύχημα, όπως δείχνει η επανεκλογή του. Ηταν και είναι το σύμπτωμα θεμελιωδών κοινωνικοπολιτικών και ιδεολογικών μεταλλάξεων που δουλεύονταν, κυρίως υπόγεια μέχρι πρότινος, κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών. Εξέφρασε και κινητοποίησε με επιτυχία τις πικρίες μεγάλων στρωμάτων της αμερικανικής κοινωνίας, ιδιαιτέρως των λευκών μεσαίων και κατώτερων μεσαίων τάξεων, η αίσθηση απομόνωσης των οποίων τροφοδοτήθηκε από την κάθοδό τους στην κοινωνική κλίμακα εξαιτίας της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.

Η διεθνοποίηση της παραγωγής και της οικονομίας από τη δεκαετία του 1980 και μετά οδήγησε στην αποβιομηχάνιση στο εσωτερικό, στη μαζική απώλεια παραγωγικών θέσεων για εργαζόμενους χωρίς πανεπιστημιακό πτυχίο, στη στασιμότητα του βιοτικού επιπέδου τους και στον ταξικό υποβιβασμό τους συγκριτικά με άλλα μικρότερα επαγγελματικά και υψηλών δεξιοτήτων κοινωνικά στρώματα που βγήκαν κερδισμένα από τις τεχνολογικές και οικονομικές μεταβολές των περασμένων δεκαετιών. O Tραμπ ήταν πάντα εθνικιστής και απηχεί τις αγωνίες, τον θυμό και τον υφέρποντα ή απροκάλυπτο ρατσισμό αυτών των ανθρώπων, κινητοποιώντας τους εναντίον των «άλλων», των μεταναστών, που κατηγορούνται ψευδώς ως η πηγή των προβλημάτων τους. Από σύμπτωμα έχει γίνει αιτία, ένας επιταχυντικός παράγοντας αυτής της τοξικής ακραίας εθνικιστικής και ξενοφοβικής δυναμικής. Μπορεί κανείς να βρει αναλογίες με τη δεκαετία του 1930, αν και φυσικά η Ιστορία ποτέ δεν επαναλαμβάνεται με εμφανείς τρόπους.

• Γιατί πιστεύετε ότι κέρδισε αυτός και έχασε η Κάμαλα Χάρις; Εχει μερίδιο ευθύνης η πολιτική κληρονομιά του Μπάιντεν;

Ο Μπάιντεν έχει μερίδιο ευθύνης στον βαθμό που δεν αποσύρθηκε νωρίτερα από την κούρσα, μην αφήνοντας έτσι το περιθώριο σε κάποιον διάδοχό του από το Δημοκρατικό Κόμμα να νομιμοποιηθεί μέσα από τη διαδικασία των προκριματικών εκλογών. Αλλά, όπως εννοείται και από την προηγούμενη απάντησή μου, υπάρχουν βαθύτερα αίτια για αυτή την αποτυχία των Δημοκρατικών.

Η Χάρις έχασε επειδή το κόμμα έχασε τον βασικό του πυρήνα και το ιστορικό εκλογικό του σώμα

Το Δημοκρατικό Κόμμα των ΗΠΑ, όπως και τα παρηκμασμένα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη, έχει απολέσει το μεγαλύτερο κομμάτι, αν όχι το σύνολο της κοινωνικής του βάσης, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αφού εγκατέλειψε ουσιαστικά τον κόσμο της εργασίας και τα προβλήματά του κατά τις δεκαετίες που προηγήθηκαν του Μπάιντεν. Οι ελίτ του Δημοκρατικού Κόμματος είχαν βαθιά ανάμειξη στο ελεύθερο εμπόριο και στις φιλελεύθερες οικονομικές ατζέντες που οδήγησαν στην οξεία χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση του 2008 και η οποία είχε επιπτώσεις διαρκείας στους εργαζόμενους.

Η κυβέρνηση του Μπιλ Κλίντον ήταν η πρώτη που κινήθηκε με αυτή την ατζέντα, ενώ ο Μπαράκ Ομπάμα δεν τη διόρθωσε όταν ανέλαβε τα ηνία: η κυβέρνησή του διέσωσε τις τράπεζες και τους χρηματοπιστωτικούς θεσμούς για να αποτρέψει μια βαθιά ύφεση, όμως δεν λογοδότησε κανένα από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ή από τους πρωταγωνιστές που ευθύνονταν για εκείνη την κρίση που κατέστρεψε εκατομμύρια «καθημερινών» ανθρώπων.

Το κόμμα, εν συντομία, είχε αποσυνδέσει τα συμφέροντά του από την πρότερη (κατά το 1950 και το ’60) δέσμευσή του απέναντι στον εργαζόμενο λαό προς χάριν των ανώτερων μεσαίων και ανώτερων τμημάτων που έγιναν η κύρια κοινωνική του βάση. Η εγκατάλειψη του εργαζόμενου λαού έσπρωξε μεγάλα κομμάτια του προς το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα ή στην πολιτική απάθεια. Η Χάρις έχασε επειδή το κόμμα έχασε τον βασικό του πυρήνα και το ιστορικό εκλογικό του σώμα. Αυτός, πιστεύω, είναι ο βασικός λόγος της ήττας. Επίσης, έπαιξαν ρόλο και άλλοι παράγοντες: ο κοινωνικός συντηρητισμός τμημάτων της κοινότητας των Λατίνων, η ισχνή κινητοποίηση των αφροαμερικανικών κοινοτήτων και ούτω καθεξής. Αλλά κι εδώ, αυτοί οι παράγοντες μπορούν να συνδεθούν με όσα είπα παραπάνω. Ο Τραμπ έκανε τον δημαγωγικό ισχυρισμό, ο οποίος γνωρίζουμε ότι είναι ψευδής, ωστόσο είχε απήχηση, ότι εκπροσωπεί αυτές της «ξεχασμένες» κι εγκαταλειμμένες κοινωνικές ομάδες.

• Τι μπορούν να περιμένουν οι ΗΠΑ και ο υπόλοιπος κόσμος από μια δεύτερη θητεία Τραμπ;

Σε ό,τι αφορά το εσωτερικό, η απάντηση σε αυτή την ερώτηση εξαρτάται άμεσα από το αν το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα θα διατηρήσει τον έλεγχο της Κάτω Βουλής (της Βουλής των Αντιπροσώπων). Αυτή τη στιγμή ελέγχει τον Λευκό Οίκο και τη Γερουσία και κυριαρχεί στο Ανώτατο Δικαστήριο. Αν κερδίσει και την Κάτω Βουλή, θα ζήσουμε μια ασυνήθιστη συγκέντρωση εξουσίας που θα μπορούσε να απειλήσει τις θεμελιώδεις αρχές της αντιπροσωπευτικής δημοκρατικής κυβέρνησης: την ισορροπία των εξουσιών. Το Ανώτατο Δικαστήριο πρόσφερε de jure ασυλία στον Τραμπ με την απόφαση της 1ης Ιουλίου στην υπόθεση «Τραμπ εναντίον Ηνωμένων Πολιτειών» για όλες τις αποφάσεις που θα λάβει επίσημα ως πρόεδρος. Αν έχει υπό τον έλεγχό του και τα δύο σώματα του Κογκρέσου, δεν θα υπάρχουν θεσμικά φρένα. Αυτή είναι μια συνταγή καισαρισμού, μιας de facto δικτατορίας.

Η νίκη του Τραμπ σίγουρα θα δώσει ώθηση στην Ακρα Δεξιά στην Ευρώπη

Σε διεθνές επίπεδο, δύο πράγματα θα πρέπει να προσέξουμε. Πρώτον, ο Τραμπ θα επιταχύνει τη μετάβαση από το ελεύθερο εμπόριο στον προστατευτισμό που ξεκίνησε στην πρώτη θητεία του και συνεχίστηκε από τον Μπάιντεν. Η εποχή του ελεύθερου εμπορίου έχει παρέλθει. Αυτό είναι βασικό. Ανάλογα με το πώς θα εφαρμόσει τη νέα εμπορική πολιτική του, θα οδηγήσει είτε σε μεγαλύτερο είτε σε μικρότερο κατακερματισμό της παγκόσμιας οικονομίας. Η Κίνα επιδίδεται επίσης σε στρατηγικές προστατευτισμού και η Ευρώπη θα υποχρεωθεί να ακολουθήσει και να υιοθετήσει δικές της περιφερειακές βιομηχανικές και προστατευτικές πολιτικές, αν επιθυμεί να επιβιώσει και να ευημερήσει στο καινούργιο παγκόσμιο περιβάλλον.

Δεύτερον, ο Τραμπ απαξιώνει το σύστημα συμμαχιών των ΗΠΑ: βλέπει τις συμμαχίες ως ένα παιχνίδι μηδενικού κέρδους στο οποίο οι ΗΠΑ βγαίνουν χαμένες πληρώνοντας για την άμυνα της Ευρώπης ή της Ιαπωνίας. Θα ασκήσει τεράστια πίεση ειδικά στην Ε.Ε. για να «μοιραστεί το βάρος» του ΝΑΤΟ και θα απειλήσει να αποσυρθεί αν η Ε.Ε. δεν το πράξει. Αδυνατεί να κατανοήσει ότι το ΝΑΤΟ λειτουργεί ως πολλαπλασιαστικός παράγοντος ισχύος για τις ΗΠΑ με το να τους δίνει εξέχοντα ρόλο στον ορισμό και στη διαχείριση της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Αυτό θα αναγκάσει την Ευρώπη να κάνει δύσκολες επιλογές στο μέλλον. Σε ό,τι αφορά άλλα διεθνή ζητήματα -όπως τους πολέμους στη Μέση Ανατολή και στην Ουκρανία- είναι πολύ νωρίς για να κάνουμε έγκυρες εκτιμήσεις. Θα πρέπει ωστόσο να υποθέσουμε ότι είναι απίθανο να βοηθήσει στη γρήγορη επίλυση αυτών των μεγάλου μεγέθους καταστροφών. Οπως και ο Μπάιντεν, έτσι και αυτός θα αναγάγει τον ανταγωνισμό/αντιπαλότητα με την Κίνα σε βασικό άξονα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

• Πώς θα μπορούσε η νίκη του Τραμπ να ενισχύσει μια ευρωπαϊκή Ακρα Δεξιά που βρίσκεται ήδη σε ανοδική πορεία;

Η νίκη του Τραμπ σίγουρα θα δώσει ώθηση στην Ακρα Δεξιά στην Ευρώπη. Είναι αμφίβολο, ωστόσο, το αν αυτό θα γίνει αυτόματα.

• Ο Τραμπ είναι όντως «φασίστας»;

Ενας από τους σπουδαιότερους ιστορικούς του φασισμού, ο Ρόμπερτ Πάξτον, είπε πρόσφατα ότι αν και πιστεύει πως ο Τραμπ έχει πράγματι κάτι που προσομοιάζει με φασίστα, δεν είναι πολύ χρήσιμο να τον χαρακτηρίζουμε έτσι.

Το επιχείρημά του, ορθώς, είναι ότι τα φασιστικά κινήματα ως μαζικά φαινόμενα προέρχονται από τα κάτω και εν συνεχεία κινητοποιούνται και δομούνται από την κορυφή. Δεν είναι ξεκάθαρο ότι βλέπουμε κάτι τέτοιο σήμερα.

Ο Τραμπ είναι μια αυταρχική προσωπικότητα με ενδεχομένως δικτατορικές βλέψεις. Αυτό από μόνο του αρκεί ως κίνδυνος, χωρίς να χρειάζεται να προσθέσουμε τον προσδιορισμό «φασίστας».