«Στην Ευρώπη δεν πιστεύω πως η Aκροδεξιά θα έχει επιτυχία»

Ο Ετιέν Μπαλιμπάρ δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Εκκινώντας από τη μαρξική φιλοσοφία, μαθητής και φίλος επί χρόνια του Λουί Αλτουσέρ, υπήρξε μέλος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος από τη δεκαετία του 1960 έως την αποχώρησή του το 1978, ήρθε σε επαφή με τη φιλοσοφική σκέψη του Νίκου Πουλαντζά στο Παρίσι, στάθηκε με κριτική ματιά απέναντι στα γεγονότα του Μάη του ’68, συνέχισε εκδίδοντας δεκάδες βιβλία και κάνοντας διαλέξεις, ενώ σήμερα θεωρείται ένας από τους σύγχρονους εκφραστές της αριστερής σκέψης και ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς στοχαστές του καιρού μας.

Στα 77 του χρόνια δεν είναι πλέον τόσο αυστηρός όσο στη νεότητά του, παρακολουθεί τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες εξελίξεις με αρκετά κριτική ματιά, αν και λιγότερη ίσως επαναστατικότητα και για μία ακόμη φορά βρέθηκε στην Ελλάδα, μια χώρα «που αγαπώ, έχω καλούς φίλους και αξίζει σεβασμό και στήριξη», μας λέει.

Τον συναντήσαμε την προηγούμενη Τρίτη, στο Ινστιτούτο Πουλαντζάς όπου μίλησε για την Ευρώπη λίγες μέρες πριν από τις ευρωεκλογές. Η αίθουσα ήταν γεμάτη και ο ίδιος κατέληξε να μιλάει, αντί για τα 10 λεπτά που είπε, σχεδόν μία ώρα. Είχαμε την ευκαιρία να τον ακούσουμε αλλά και να συνομιλήσουμε αργότερα μαζί του, καθώς δέχθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις μας, αν και αποφεύγει πλέον να δίνει συνεντεύξεις αφού «πρέπει να δοθεί χώρος σε πιο φρέσκα μυαλά», όπως τόνισε χαμογελώντας.

Μπορεί να μη χαμογελάει εύκολα ο Μπαλιμπάρ, είναι όμως εξαιρετικά ανοιχτός στον διάλογο και στον αντίλογο. «Πενήντα χρόνια πριν, αν και δεν ήταν εύκολο, δεν θέλησα με τίποτα να εγκαταλείψω την ιδέα της ‘‘δικτατορίας του προλεταριάτου’’. Ωστόσο, έχουν αλλάξει τόσο τα εργασιακά δεδομένα, που πλέον μιλάμε για τη ‘‘δικτατορία των αγορών’’. Αν και προτιμώ τον όρο ‘‘χειριστές της οικονομίας’’ αντί για ‘‘αγορές’’, καθώς καταδεικνύει ακριβώς τον ρόλο τους. Το έχω ξαναπεί: Ο εκδημοκρατισμός της ίδιας της δημοκρατίας είναι το ζητούμενο και αυτό θα έρθει μόνο από τα κάτω. Αν δεν ενισχύσουν οι ίδιοι οι λαοί τη δημοκρατία και δεν στηρίξουν τους θεσμούς της, τότε ο φιλελευθερισμός θα είναι το μικρότερο από τα προβλήματά μας», εξηγεί.

Επιστρέφοντας στο παρελθόν, ξαναθυμάται τον Νίκο Πουλαντζά: «Κάναμε πολλές συζητήσεις, υπήρχε μεγάλη εκτίμηση και ήμαστε πολύ κοντά παρ’ όλες τις θεωρητικές διαφορές μας. Οταν ήμουν νεαρός φοιτητής, ο ίδιος ήταν ήδη γνωστός διανοητής στη Γαλλία. Ηταν ένα λαμπρό μυαλό της πολιτικής φιλοσοφίας. Κάποια χρόνια αργότερα, ξαναβρεθήκαμε και συμφωνήσαμε πως η ευρωπαϊκή Αριστερά έπρεπε να επανιδρυθεί για να έχει προοπτική για το μέλλον... Πάντα είχαμε τις διαφορές μας, ωστόσο σήμερα θα πω πως τελικά αυτός είχε δίκιο και όχι εγώ».

Για την επανίδρυση της δημοκρατίας με αριστερό πρόταγμα μπροστά στον κίνδυνο αποδημοκρατικοποίησής της έχει μιλήσει ήδη από τις αρχές της κρίσης, επηρεασμένος κυρίως από τη ριζοσπαστική σκέψη της Αμερικανίδας θεωρητικού Γουέντι Μπράουν. Το ίδιο υποστηρίζει και σήμερα, δηλώνοντας παράλληλα υπέρ της Ευρώπης ως Ενωσης.

«Εχει ειπωθεί από σύγχρονους διανοητές πως “αν καταρρεύσει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, κανένας δεν θα κλάψει”. Αυτό είναι δραματικό λάθος, ακόμη κι αν δεχτούμε πως η Ε.Ε. χρειάζεται δραματικό μετασχηματισμό. Δυστυχώς, θεωρητικοί και πολιτικοί δεν κατάλαβαν πως η αποσύνθεση του κράτους πρόνοιας, αν το ’60 έφερε βίαιες αντιδράσεις, σήμερα αφήνει χώρο για την Ακροδεξιά. Παρ’ όλα αυτά, δεν πιστεύω πως η Ακροδεξιά θα έχει επιτυχία σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Εχει βέβαια δύναμη στα εθνικά Κοινοβούλια, αλλά υπάρχουν ήδη δυνάμεις αντίδρασης απέναντι σ’ αυτό», μας λέει.

«Ολοι ως Ευρωπαίοι πολίτες έχουμε καθήκον παρατήρησης και συμμετοχής τόσο στις θεσμικές ευρωπαϊκές διαδικασίες όσο και στις κινηματικές ως προς την αλλαγή της. Δεν γίνεται να συνεχίσουμε να παρατηρούμε τα τεκταινόμενα “κρυμμένοι” πίσω από τα σύνορά μας, αναδιπλούμενοι στον εαυτό μας».

Με τις ευρωεκλογές προ των πυλών, δεν θα μπορούσαμε να μην τον ρωτήσουμε τι επιλέγει ο ίδιος: «Δυστυχώς στη Γαλλία δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τις ευρωεκλογές. Βέβαια, στη χώρα μου τουλάχιστον, δεν έχουμε και τις άπειρες επιλογές. Προσωπικά, δεν έχω αποφασίσει ακόμη ποιον θα ψηφίσω και σας λέω αλήθεια».

Η αλήθεια είναι πως είχε συνομιλήσει τον περασμένο Δεκέμβρη με το DiEM25 του Γιάνη Βαρουφάκη, όπως και ο Μπενουά Αμόν. «Ο Αμόν συντάχθηκε με το κόμμα του Βαρουφάκη, γεγονός που ίσως σε πολλούς φανεί αρκετά παράξενο», μας λέει.

«Θεωρώ πως ένας υπερεθνικός κομματικός σχηματισμός είναι μια πολύ καλή ιδέα και επίσης πιστεύω πως ο Γ. Βαρουφάκης είναι έξυπνος και ικανός (δύο εξαιρετικοί φοιτητές μου έχουν συνταχθεί με πάθος στο DiEM25), ωστόσο δεν είμαι σίγουρος πως θα ψηφίσω αυτό το κόμμα, καθώς υπάρχουν στοιχεία τα οποία ακόμη με αποτρέπουν. Η εναλλακτική για μένα είναι το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, του οποίου ο νέος ηγέτης είναι ένας πραγματικά σοβαρός άνθρωπος. Στα προτάγματα των υποψηφίων κομμάτων ψάχνω την ευρωπαϊκή προοπτική. Ακόμη πάντως δεν έχω αποφασίσει τι θα ψηφίσω».

Μπορεί για την ψήφο να μην είναι σίγουρος, ο Ετιέν Μπαλιμπάρ πάντως είναι βέβαιος για το ότι η Ευρώπη χρειάζεται έναν «νέο, υγιή φεντεραλισμό», του οποίου, μαζί με τον Χάμπερμας, είναι υπέρμαχος: «Το θέμα δεν είναι να επιβάλουμε από πάνω προς τα κάτω μια εθνική γραμμή, αλλά να δημιουργήσουμε μια ομοσπονδία (ή συνομοσπονδία) πραγματικής ισότητας και ένωσης. Τα κράτη-έθνη στην Ευρώπη σήμερα μόνο ισότιμα δεν είναι. Ταυτόχρονα, η επινόηση ενός νέου φεντεραλισμού διόλου δεν βοηθείται. Ισα ίσα συγκρούεται με θεσμούς όπως το ίδιο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που θα έπρεπε να είναι το κύριο φεντεραλιστικό όργανο. Αν και πλέον φέρει κάποιες δυνατότητες επιλογής και θέσπισης κανόνων, αυτό γίνεται κυρίως σε ζητήματα κατανάλωσης, χάνοντας έτσι τον πολιτικό του ρόλο. Εχουμε ένα ψευδοομοσπονδιακό σύστημα σήμερα στην Ευρώπη και είναι δύσκολο να ξεφύγουμε από αυτό».

Την ίδια ώρα που παραδέχεται αυτή τη δυσκολία, βλέπει και μια πιθανή λύση: «Η δημοκρατική ανασύνταξη των ευρωπαϊκών συνθηκών για την οποία μιλούν ο Τομά Πικετί και η ομάδα του είναι σωστή ως ιδέα και αξίζει να τη μελετήσουμε σε βάθος. Αν και πάλι ασχολείται κυρίως με την οικονομία και αυτό χρειάζεται προσοχή».

Οσο για την επινόηση του νέου φεντεραλισμού που ο ίδιος οραματίζεται, «σε αυτόν θα πρέπει κατ’ αρχάς εθνικά και κοινωνικά ζητήματα να είναι ένα πράγμα», μας εξηγεί. «Εν συνεχεία, υπάρχει το ζήτημα του δικαιώματος των πολιτών ν’ αναγνωρίζουν τον εαυτό τους μέσα στη δημοκρατία τους. Και τέλος, είναι και το θέμα της ηθικής νομιμότητας της Ε.Ε., που το νιώσαμε με την προσφυγική κρίση», λέει για να συνεχίσει πιο... ειρωνικά: «Ταυτόχρονα, πρέπει να παραδεχθώ πως τα όργανα και οι θεσμοί της Ε.Ε. επιδεικνύουν μια μοναδική αποτελεσματικότητα ως προς την ικανοποίηση συγκεκριμένων πολιτικών στόχων, όπως είναι ο νεοφιλελευθερισμός».

«Μη με ρωτάτε αν έχω να προσφέρω εναλλακτική λύση σε όλα όσα αναφέρω, καθώς δεν έχω» παραδέχεται. «Θα πω πως είμαι σχεδόν εναντίον του ΝΑΤΟ και πολύ περισσότερο υπέρ του Συμβουλίου της Ευρώπης, πιστεύω πως οι νεότερες γενιές μιλούν ξεκάθαρα για τα δικά τους προτάγματα (το βλέπω από τους δύο 20χρονους εγγονούς μου), και πως παρότι απαιτούνται ριζικές τομές, κάτι που μόνο εύκολο δεν είναι, αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει πάντα να ζούμε στην απογοήτευση ή σε μια επιφανειακή αγανάκτηση. Οσο για τα κοινωνικά κινήματα, αυτά μόνο αδύναμα δεν είναι, όπως θέλουν να λένε οι αντιευρωπαϊστές», καταλήγει.

Εν τέλει, στο ερώτημά μας «ποιο θεωρεί πως είναι το κύριο επιχείρημα υπέρ της Ευρώπης», μας απάντησε: «Είναι ένα αρνητικό επιχείρημα. Η Ευρώπη πρέπει να μετασχηματιστεί, αλλά δεν γίνεται να πορευτούμε έξω από αυτήν ή να επιδιώξουμε τη διάσπασή της. Σας το είπα και το ξαναλέω: Δεν έχω λύση. Ξέρω όμως ότι αυτή βρίσκεται εντός της Ε.Ε.».