Κι άλλο «χαστούκι» για το νομοσχέδιο της ΕΥΠ

Μετά τη γνωμοδότηση της Ανεξάρτητης Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ), και η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα θέτει σειρά σοβαρών ενστάσεων για το νομοσχέδιο - φιάσκο που έφερε η κυβέρνηση σε δημόσια διαβούλευση - εξπρές, προκειμένου να διασκεδάσει τις εντυπώσεις για το σκάνδαλο των υποκλοπών. Η 12σέλιδη γνωμοδότηση της Αρχής δόθηκε στη δημοσιότητα, την ώρα που περιχαρής ο υπουργός Δικαιοσύνης παρουσίαζε το πόνημά του στο υπουργικό συμβούλιο, ενώ υπενθυμίζεται ότι, εκτός από τα σημεία που ζητήθηκε η άποψή της από το υπουργείο Δικαιοσύνης, η ίδια κινήθηκε αυτεπάγγελτα σε όσες διατάξεις του νομοσχεδίου έκρινε ότι οφείλει να τοποθετηθεί και να γνωμοδοτήσει. Σε γενικές γραμμές, η Αρχή θέτει σοβαρές ενστάσεις στον όρο «εθνική ασφάλεια», όπως αυτός αποτυπώνεται από τους συντάκτες του νόμου, ενώ θέτει και ζήτημα νομιμότητας - συνταγματικότητας αναφορικά με την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων, όπως αυτή αναφέρεται στις επίμαχες διατάξεις. Την ίδια ώρα, θέτει σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη χρήση λογισμικών παρακολούθησης από το κράτος. Προηγήθηκε η τοποθέτηση - κόλαφος της ΑΔΑΕ, η Ενωση Ποινικολόγων και η παρέμβαση της μειοψηφίας του Δ.Σ. της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων.

Ειδικότερα, για την πρώτη περίπτωση, τονίζεται πως «κατά τη γνώμη της Αρχής, ο ορισμός αυτός δεν έχει εφαρμογή στη νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και δεν πρέπει να επηρεάζει την έννοια της “εθνικής ασφάλειας” κατά το άρθρο 10 παρ. 5 του ν. 4624/2019, η οποία πρέπει να θεωρείται αυτάρκης και να εφαρμόζεται αυτοδύναμα. Με την αντίθετη εκδοχή, γεννώνται σοβαρές αμφιβολίες αν η ρύθμιση θα ήταν σύμφωνη με τον ΓΚΠΔ και την Οδηγία». Σε ό,τι αφορά τα προσωπικά δεδομένα, σημειώνει πως «εμμέσως πλην σαφώς, έχει περιοριστεί δραστικά, αν δεν έχει εξαιρεθεί κατ’ ουσίαν, ο έλεγχος αυτών των δραστηριοτήτων της ΕΥΠ από την Αρχή και λαμβάνοντας υπόψη την ουσιαστική απουσία διατάξεων - αναφορών στην προστασία δεδομένων στις προτεινόμενες διατάξεις, τίθεται θέμα νομιμότητας - συνταγματικότητας, εν όψει της διάταξης του άρθρου 9Α του Συντάγματος και της Σύμβασης 108, καθώς δεν υφίσταται, επί της ουσίας, προστασία προσωπικών δεδομένων, όταν τελείται οποιαδήποτε δραστηριότητα - επεξεργασία από την ΕΥΠ».

Σοβαρές ενστάσεις υπάρχουν και στο θέμα της ενημέρωσης των πολιτών που βρίσκονται σε καθεστώς παρακολούθησης. Υπενθυμίζεται ότι ο νέος νόμος, προσπαθώντας να διασκεδάσει τις εντυπώσεις από τη μη ανάκληση της κατάπτυστης διάταξης 87, προβλέπει την ενημέρωση του υποκειμένου παρακολούθησης, τρία χρόνια μετά τη λήξη της και αφού προηγουμένως έχει εισηγηθεί θετικά στο αντίστοιχο αίτημα μια τριμελής επιτροπή που θα απαρτίζεται από τον διορισμένο διοικητή της ΕΥΠ, τον αποσπασμένο εισαγγελέα της ΕΥΠ και τον πρόεδρο της ΑΔΑΕ. Σε περίπτωση που το αίτημα του πολίτη δεν γίνει αποδεκτό, θα έχει δικαίωμα να το επανακαταθέσει έναν χρόνο αργότερα. Την ίδια ώρα, βέβαια, το σχέδιο νόμου προβλέπει την καταστροφή του υλικού παρακολούθησης, έξι μήνες μετά το πέρας αυτής. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως, ακόμα κι αν κάποιος καταφέρει να πάρει την έγκριση από την τριμελή επιτροπή, δεν πρόκειται να μάθει ποτέ για ποιους λόγους βρέθηκε σε καθεστώς παρακολούθησης. Υπό αυτό το πρίσμα, η γνωμοδότηση της Αρχής αναφέρει:

«Με τις διατάξεις αυτές, περιορίζεται το δικαίωμα των υποκειμένων στην ενημέρωση, το οποίο είναι μεν νομικά επιτρεπτό, εφόσον τηρούνται οι προβλεπόμενες προϋποθέσεις, αλλά παραλείπεται κάθε αναφορά και πρόβλεψη για την άσκηση των υπόλοιπων δικαιωμάτων του υποκειμένου (πρόσβασης, εναντίωσης περιορισμού), τα οποία μάλιστα ακυρώνονται επί της ουσίας στο πλαίσιο των χρονικών προθεσμιών, που τίθενται». Εν συνεχεία, τονίζει ότι «το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) έχει δεχθεί ως νόμιμους τους περιορισμούς των ατομικών δικαιωμάτων, εφόσον δεν περιορίζουν τον πυρήνα αυτών. Δεδομένου, ακόμη, ότι με τις σχετικές διατάξεις του σχεδίου νόμου δεν προβλέπονται ειδικότερες ρυθμίσεις για την άσκηση των δικαιωμάτων, ενώ καθίστανται ανενεργές οι σχετικές ρυθμίσεις των άρθρων 54, 55 και 56 του ν. 4624/2019 για την άσκηση δικαιωμάτων, λαμβάνοντας υπόψη και ότι η Αρχή δεν δύναται σύμφωνα με το άρθρ. 10 παρ. 5 συνδυαζόμενο με το δεύτερο εδάφιο της παρ. 7 του άρθ. 56 του ιδίου νόμου να ασκήσει τα δικαιώματα του υποκειμένου αντ’ αυτού και να επαληθεύσει τη νομιμότητα, αλλά και να λειτουργήσει ως μέσο –με εχέγγυα ανεξαρτησίας– άσκησης προσφυγής (εν όψει και της απουσίας στο σχέδιο νόμου ενός μέσου ελέγχου και μέσου προσφυγής αναφορικά με τη διενεργούμενη επεξεργασία από τα αρμόδια όργανα – υπεύθυνο επεξεργασίας) για το υποκείμενο των δεδομένων, δημιουργούνται έντονες αμφιβολίες, όπως αναφέρθηκε, για τη νομιμότητα των διατάξεων και τήρηση των απαιτήσεων που τίθενται από τη νομολογία του ΕΔΔΑ κατά την αυθεντική ερμηνεία της ΕΣΔΑ για τον νόμιμο περιορισμό των δικαιωμάτων».

Απαραίτητη εποπτεία

Πέραν αυτού, ωστόσο, τονίζει ότι είναι απαραίτητη μια εποπτική αρχή για την ΕΥΠ, σημειώνοντας πως «ακόμη κι αν συνειδητά προκρίνεται ο αποκλεισμός της Αρχής ως εποπτικού φορέα (σε αντίθεση με το προϊσχύσαν νομικό καθεστώς προστασίας προσωπικών δεδομένων του ν. 2472/1997), η νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων παραμένει σε ισχύ. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, θα έπρεπε ρητά να προβλεφθεί και οριστεί εποπτική αρχή για την ΕΥΠ».

Τέλος, σε ό,τι αφορά τα διάφορα λογισμικά παρακολούθησης και τη δυνατότητα του κράτους να συνάπτει συμβάσεις τέτοιου είδους (μέσω Προεδρικού Διατάγματος), σημειώνει ότι «πρόκειται για έναν ιδιαίτερα σοβαρό περιορισμό του ατομικού δικαιώματος στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Η εν λόγω διάταξη δεν παρέχει τις αναγκαίες εγγυήσεις ώστε να θεωρηθεί συμβατή με τις απαιτήσεις της νομολογίας του ΕΔΔΑ και του ΣτΕ, καθώς από τον νόμο απουσιάζουν τα βασικά κριτήρια με βάση τα οποία θα ήταν ανεκτός ο περιορισμός των δικαιωμάτων των φυσικών προσώπων».