«Δεν θα ξεχάσουμε την τιτάνια θυσία του Τσαφέντα για την ελευθερία»

Πριν από λίγες μέρες, το Σάββατο 9 Οκτωβρίου, σε μια ελληνορθόδοξη εκκλησία της Μοζαμβίκης διεξήχθη μια εξαιρετικά σημαντική τελετή. Η εκκλησία ήταν ο Καθεδρικός Ναός των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, στο κέντρο της πρωτεύουσας της Μοζαμβίκης, το Μαπούτο, όπως ονομάζεται πλέον το πρώην Λοουρένσο Μάρκες μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της χώρας. Η εκδήλωση ήταν ενταγμένη στους εορτασμούς για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά το περιεχόμενό της δεν είχε καμιά σχέση με τα συμβατικά πανηγύρια που παρακολουθούμε από την αρχή της χρονιάς στο εσωτερικό της χώρας μας.

Ο σκοπός της τελετής ήταν να τιμηθεί η μνήμη ενός τραγικού «ήρωα της ελευθερίας», που αγωνίστηκε για την απελευθέρωση του λαού της Νότιας Αφρικής από το καθεστώς των φυλετικών διακρίσεων (απαρτχάιντ), του Δημήτρη Τσαφέντα, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 22 ετών από τον θάνατό του. Για τη ζωή και τη δράση τού Τσαφέντα η «Εφ.Συν.» έχει αφιερώσει ένα τετρασέλιδο «Φάντασμα της Ιστορίας» («Ο Ελληνας που σκότωσε το απαρτχάιντ. Δημήτρης Τσαφέντας, 1928-1999», 4.1.2020). Με οδηγό την επίπονη δουλειά ενός Ελληνα ερευνητή, του Χάρη Δουσεμετζή, ο οποίος μας εμπιστεύτηκε τα ντοκουμέντα της έρευνάς του, επιχειρήσαμε να ανασυστήσουμε τα στοιχεία της κορυφαίας πράξης του Τσαφέντα, δηλαδή τη δολοφονία μέσα στη Βουλή της Νότιας Αφρικής στις 6.9.1966 του πρωθυπουργού Χέντρικ Φερβούρντ, ο οποίος υπήρξε ο αρχιτέκτονας του απαρτχάιντ, δηλαδή του απάνθρωπου φυλετικού καθεστώτος, μέσω του οποίου είχε επιβληθεί επί δεκαετίες η κυριαρχία της λευκής μειονότητας του πληθυσμού. Στη συνέχεια ο Τσαφέντας συνελήφθη και εγκλείστηκε χωρίς να δικαστεί, ως ψυχικά ασθενής, μέχρι τον θάνατό του το 1999.

Οπως αποδεικνύει στη μελέτη του ο Δουσεμετζής, η πράξη του Τσαφέντα δεν ήταν καθόλου προϊόν ψυχικής διαταραχής, αλλά μια σχεδιασμένη ηρωική πολιτική πράξη ενός ανθρώπου που αγωνιζόταν επί χρόνια για την απελευθέρωση των συμπατριωτών του. Ο Τσαφέντας δεν υπήρξε ένας «τρελός δολοφόνος», αλλά ένας συνειδητός τυραννοκτόνος. Ο χαρακτηρισμός του ως ψυχοπαθούς υπήρξε προϊόν μιας συντονισμένης επιχείρησης συγκάλυψης. Ο κύριος λόγος ήταν ότι το καθεστώς ήθελε να αποφύγει μια μεγάλη δίκη που θα έφερνε στο επίκεντρο της παγκόσμιας ειδησεογραφίας το ίδιο το απαρτχάιντ.

Διαθέτουμε σήμερα συντριπτικά στοιχεία για όλη τη μεθόδευση. Ο Δουσεμετζής, μεταξύ πολλών άλλων, έχει εντοπίσει και μια αποκαλυπτική δήλωση του Τσαφέντα που περιλαμβάνεται σε έγγραφο της μυστικής υπηρεσίας της Πορτογαλίας PIDE. Λέει ο Τσαφέντας στους ανακριτές του: «Αυτή η γη δεν ονομάζεται Πορτογαλία, ονομάζεται Ηνωμένες Πολιτείες της Μοζαμβίκης· η σημαία μας έχει το μπλε χρώμα όπως το ουράνιο τόξο, το ουράνιο τόξο που αντιπροσωπεύει όλα τα χρώματα: έχουμε ήδη χρήματα, αυτό που χρειαζόμαστε είναι να μην κάνουμε το λάθος να λέμε ότι είμαστε Πορτογάλοι. Οχι! Είμαστε Αφρικανοί. Κάποια μέρα αυτό θα τελειώσει, είμαι βέβαιος ότι θα τελειώσει. Δεν μου αρέσει η πορτογαλική σημαία. Ζήτω η χώρα μας, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Μοζαμβίκης. Μην ξεγελιέστε από το χρώμα μου, η μητέρα μου ήταν Αφρικανή, είμαι κι εγώ Αφρικανός».

Η πραγματική ιστορία του ηρωικού αγωνιστή αποκαταστάθηκε στις πρόσφατες εκδηλώσεις, με την παρουσία εκπροσώπων της κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Μοζαμβίκης, κρατικών λειτουργών, στελεχών του διπλωματικού σώματος της χώρας, εκπροσώπων ξένων δογμάτων και εκκλησιών και δημοσιογράφων. Προηγήθηκε επιμνημόσυνη δέηση από τον Μητροπολίτη Ζάμπιας και Τοποτηρητή της Ιεράς Επισκοπής Μοζαμβίκης κ. Ιωάννη. Η έναρξη των εκδηλώσεων τιμής και μνήμης κηρύχτηκε με την ανάγνωση του μηνύματος του «Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής» Θεοδώρου Β’, που δημοσιεύουμε σε διπλανές στήλες. Το περιεχόμενο αυτού του μηνύματος είναι εξαιρετικά σημαντικό, γιατί ήταν πραγματικά δύσκολο σε έναν εκκλησιαστικό ηγέτη να ευλογήσει τη μνήμη ενός ανθρώπου που έγινε ξακουστός από μια δολοφονία. Αλλά ο ίδιος ο Πατριάρχης εξηγεί με σαφήνεια και πειστικά επιχειρήματα τους λόγους που τον οδήγησαν σ’ αυτή την επιλογή.

Ο Μητροπολίτης Ιωάννης στον δικό του χαιρετισμό τόνισε ότι «ο Τσαφέντας αγάπησε τη γενέτειρά του τη Μοζαμβίκη, όπου πρωτοστάτησε στον αγώνα για την απελευθέρωση του λαού της από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις, ενθαρρύνοντας στις τοπικές κοινότητες όλους τους Μοζαμβικάνους ανεξαρτήτως φυλής και χρώματος να ενώσουν τις δυνάμεις τους στον αγώνα για την εθνική απελευθέρωση. Για τις επαναστατικές ιδέες και πράξεις του φυλακίστηκε κατ’ επανάληψη από τις μυστικές υπηρεσίες της αποικιοκρατικής δύναμης.

Ομως, το πάθος του για ελευθερία τού έδινε το κίνητρο να συνεχίζει αγόγγυστα τον αγώνα. Βεβαίως, το αποκορύφωμα των αγώνων του υπήρξε η αφαίρεση της ζωής του πρωθυπουργού της Ν. Αφρικής Χέντρικ Φερβούρντ, του “αρχιτέκτονα του απαρτχάιντ”. Πρόκειται για μια πράξη επαναστατική, που δεν στρεφόταν κατά ενός ανθρώπου αλλά κατά ενός απάνθρωπου και βρόμικου συστήματος. Και μιας και εφέτος εορτάζουμε τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση των Ελλήνων απέναντι στον Οθωμανό δυνάστη, είναι ευκαιρία να τονίσουμε ότι ο Τσαφέντας ποτέ δεν ξέχασε την ελληνική του φύτρα και η θυσία των προγόνων μας πάντα τον ενέπνεε στους αγώνες του».

Ακολούθησε η ανάγνωση των χαιρετιστήριων μηνυμάτων εκπροσώπων της κυβέρνησης, ενώ χαιρετισμό απηύθυνε ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης Ενίας Κομίσε. Μήνυμα απέστειλε, επίσης, ο γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Νότιας Αφρικής, Σόλι Μαπάιλα (Solly Afrika Mapaila), ο οποίος υπογράμμισε μεταξύ άλλων: «Δεν θεωρούμε τον σύντροφο Δημήτρη Τσαφέντα απλώς εθνικό ήρωα και συνειδητοποιημένο πολιτικό ακτιβιστή, αλλά έναν αφοσιωμένο σοσιαλιστή επαναστάτη που αγωνίστηκε για τον τερματισμό κάθε μορφής καταπίεσης και εκμετάλλευσης. Το Κ.Κ. Νότιας Αφρικής (SACP) έχει πλήρως αναγνωρίσει την επαναστατική συνεισφορά και τη σοσιαλιστική, αντιρατσιστική, αντιαποικιακή ταυτότητα του Τσαφέντα. Για εμάς ο Τσαφέντας θα είναι πάντα ήρωας του εθνικοαπελευθερωτικού μας αγώνα. Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ την παρακαταθήκη που μας άφησε και την τιτάνια θυσία του για την ελευθερία».

Σε παρόμοιο μήκος κύματος κινήθηκε στο μήνυμά του και ο πρώην υπουργός της Ν. Αφρικής και βετεράνος του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ΑNC) Ρόνι Κάσριλς, ο πρώην δικαστής του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ν. Αφρικής Ζακ Γιακόμπ και ο πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Ν. Αφρικής Κρις Γκόβεντερ, αλλά και ο ελληνικής καταγωγής Αλέξανδρος Μουμπάρης, ο οποίος συνελήφθη στη Ν. Αφρική για τη δράση του κατά του ρατσιστικού καθεστώτος το 1972, φυλακίστηκε και απέδρασε το 1979.

Οι προσκεκλημένοι είχαν στη συνέχεια την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την παρουσίαση του βιβλίου του Χάρη Δουσεμετζή «Ο άνθρωπος που σκότωσε το απαρτχάιντ» (The Man who killed Apartheid), χάρη στη δεκαετή έρευνα του οποίου προστατεύτηκε το δικαίωμα του Τσαφέντα στην ιστορική αλήθεια και εξολοθρεύτηκε ο μύθος περί του «φρενοβλαβούς Τσαφέντα», και να παρακολουθήσουν το ντοκιμαντέρ του Μανώλη Δημελλά «Ο Τυραννοκτόνος Τσαφέντας» (Live and Let Live) με συνεντεύξεις προσώπων και μαρτυρίες για τη ζωή και την επαναστατική δράση του.

Ο Μητροπολίτης Ζάμπιας, απευθυνόμενος στον πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου του Μαπούτο εισηγήθηκε να δοθεί το όνομα «Δημήτρης Τσαφέντας» σε μια οδό του Μαπούτο, «προς τιμήν του πρωτοστάτη της Επανάστασης του λαού της Μοζαμβίκης για την Εθνική Απελευθέρωση». Το Απελευθερωτικό Μέτωπο Μοζαμβίκης (FRELIMO), το οποίο είναι σήμερα το κυρίαρχο πολιτικό κόμμα στη χώρα, υποστηρίζει αυτή την πρόταση. Μετά την επιτυχία της εκδήλωσης, ο επίσκοπος Μοζαμβίκης ζήτησε από τον Πατριάρχη να στηθεί μια προτομή του Τσαφέντα στο προαύλιο της εκκλησίας. Για την κατασκευή της προτομής θα συνεισφέρουν οικονομικά το Κ.Κ. Ν. Αφρικής και το FRELIMO.

Ασφαλώς η Επανάσταση του 1821 τιμήθηκε όπως πρέπει στο μακρινό Μαπούτο!

Το μήνυμα του Πατριάρχη Αλεξανδρείας

Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ζάμπιας

Κο Ιωάννη,

Τοποτηρητή Ιεράς Επισκοπής Μοζαμβίκης,

Εις Μαπούτο

Είναι αληθές ότι το θεόσδοτο δώρο της ελευθερίας, με το οποίο η πάνσοφη δημιουργική ενέργεια του τρισάγιου Θεού μας επροίκησε τον άνθρωπο, πλείστες όσες φορές μέσα στον ρου της ιστορίας καταπατήθηκε και καταστρατηγήθηκε από τους ανόμους και ισχυρούς του κόσμου τούτου. Ιδιαιτέρως δε, η πολύπαθη Αφρική –το κανονικό έδαφος της ποιμαντικής ευθύνης του καθ’ ημάς αγιωτάτου Αποστολικού και Πατριαρχικού Θρόνου– εβίωσε την πικρά και οδυνηρή εμπειρία της δουλείας, των ακραίων φυλετικών διακρίσεων και της στυγνής οικονομικής εκμεταλλεύσεως των Αφρικανών αδελφών μας.

Σε μεγάλο βαθμό –αλλού περισσότερο και αλλού ολιγότερο– τα δεινά της Αφρικής υφίστανται και σήμερα με άλλες ίσως μορφές και εξάπαντος με τη μορφή της οικονομικής επικυριαρχίας των ξένων συμφερόντων. Ας μη λησμονούμε άλλωστε ότι το απάνθρωπο καθεστώς των φυλετικών διακρίσεων, το γνωστό Απαρτχάιντ, στη Ν. Αφρική καταργήθηκε, επισήμως, μόλις πριν ολίγες δεκαετίες. Η Ιερά Επισκοπή Μοζαμβίκης συνδέεται ιστορικώς με τους αγώνες κατά του φρικτού καθεστώτος του Απαρτχάιντ, καθώς ο άνθρωπος που αφαίρεσε τη ζωή του αιμοσταγούς Πρωθυπουργού της Ν. Αφρικής Χέντρικ Φερβούρντ (Hendrik Verwoerd), ο Δημήτριος Τσαφέντας, γεννήθηκε στη χώρα της Μοζαμβίκης και μάλιστα υπήρξε, αδιαμφισβητήτως, Ελληνικής καταγωγής, ως υιός του Μιχάλη Τσαφέντα ή Τσαφεντάκη από τα Χανιά της ηρωοτόκου και λεβεντογέννας Κρήτης.

Ηθικώς, η διάπραξη ενός φόνου ίσως δεν βρίσκει δικαίωση, όμως η πράξη του Τσαφέντα εκφεύγει των στενών ηθικών –ή ηθικιστικών– ορίων καθώς αποτελεί μία πράξη βαθύτατα πολιτική, με την ουσιώδη και πραγματική έννοια του όρου· μια πράξη που κινείται στο επίπεδο του συμβολικού και συμπυκνώνει όλη την αγανάκτηση ενός Λαού, που υπέφερε τα πάνδεινα.

Ο Δημήτριος Τσαφέντας, παρά την προσπάθεια σπίλωσης της προσωπικότητός του και τον χαρακτηρισμό του ως δήθεν φρενοβλαβούς, υπήρξε ένας πραγματικός αγωνιστής των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ένας ιεραπόστολος της ελευθερίας και ένας αληθινός μάρτυρας, αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στις φυλακές και υπέστη απερίγραπτα βασανιστήρια.

Η θαυμάσια πρωτοβουλία Σας, Σεβασμιώτατε άγιε Αδελφέ, για τη διοργάνωση εκδηλώσεων τιμής και μνήμης για τον ήρωα Δημήτριο Τσαφέντα, με την αφορμή της συμπληρώσεως εικοσιδύο ετών από της κοιμήσεώς του, τον Οκτώβριο του 1999, είναι εξόχως σημαντική και για ακόμη έναν λόγο· κατά ευλογημένη συγκυρία πάλι μήνα Οκτώβριο, το έτος 1992 αυτήν τη φορά, υπεγράφη στην Κοινότητα του αγίου Αιγιδίου (Sant’ Egidio) στη Ρώμη, η Γενική Ειρηνευτική Συμφωνία, που σήμανε το τέλος του πολύχρονου εμφυλίου πολέμου στη Μοζαμβίκη. Το αίτημα των Λαών, λοιπόν, για ειρήνη, ισονομία και αυτοδιάθεση είναι καθολικό και διαχρονικό και ο Τσαφέντας υπηρέτησε αυτές τις αξίες έως το τέλος. Απαντες, έχουμε ιερό χρέος και καθήκον απέναντι στον Δημήτριο Τσαφέντα, στον οικουμενικό αυτόν Ελληνα και αγωνιστή της ελευθερίας, να αποκαταστήσουμε τη μνήμη του και να τον τοποθετήσουμε στο βάθρο που του αξίζει.

Με αυτές τις ολίγες σκέψεις χαιρετίζουμε την διοργάνωση των επετειακών εκδηλώσεων και επευλογούμε πατρικώς και Πατριαρχικώς την ευλογημένη αυτή πρωτοβουλία. Εκφράζουμε δε, προς το πρόσωπό Σας, άγιε Ζάμπιας, την ευαρέσκεια της Αλεξανδρινής Εκκλησίας και Ημών προσωπικώς για το όλο εγχείρημα και ευχόμαστε κάθε επιτυχία και ευλογία παρά Θεού.

+ ΘΕΟΔΩΡΟΣ Β’

Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής

Εν τη Μεγάλη Πόλει της Αλεξανδρείας τη 5η Οκτωβρίου 2021