Πράσινο φως από το ΣτΕ στο φράγμα Μεσοχώρας

Με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (144/2024) απορρίφθηκε η προσφυγή του Συνδέσμου Κατακλυζομένων Μεσοχώρας «Ο ΑΧΕΛΩΟΣ» που είχε κατατεθεί στις 7 Φεβρουαρίου 2022 με την οποία είχε ζητηθεί η ακύρωση της Απόφασης Εγκρισης Περιβαλλοντικών Ορων (ΑΕΠΟ) του υδροηλεκτρικού έργου του ταμιευτήρα Μεσοχώρας Τρικάλων που είχε εγκρίνει το υπουργείο Περιβάλλοντος τον Δεκέμβριο του 2021.

Η ολοκλήρωση του έργου είχε εξαγγελθεί ως προτεραιότητα για την κυβέρνηση από τον ίδιο τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη σε επίσκεψή του στην περιοχή τον περασμένο Ιανουάριο, συνοδευόμενο από τον τότε υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κώστα Σκρέκα. Η προηγούμενη ΑΕΠΟ, η οποία είχε εκδοθεί τον Αύγουστο του 2017 επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, είχε ακυρωθεί από το ΣτΕ τον Νοέμβριο του 2020.

Εκτροπή για άρδευση

Η λειτουργία του ταμιευτήρα, που βρίσκεται στον άνω ρου του ποταμού Αχελώου, είχε προγραμματιστεί πριν από δεκαετίες ως μέρος του συνολικού εγχειρήματος της εκτροπής του ποταμού προς τον Θεσσαλικό Κάμπο για άρδευση, αν και αρχικά σχεδιάστηκε από τη ΔΕΗ ως αμιγώς υδροηλεκτρικό έργο. Παρ’ όλο που το έργο έχει κατασκευαστεί προ πολλού, οι σχετικές πράξεις ακυρώθηκαν επτά φορές από το ΣτΕ και μία από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έπειτα από προσφυγές του Συνδέσμου Κατακλυζομένων Μεσοχώρας, μαζί με τις οικολογικές οργανώσεις με τις οποίες συνεργάστηκε. Σε όλες τις προηγούμενες αποφάσεις του το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο είχε κρίνει ότι το έργο της εκτροπής του ποταμού παραβιάζει την ελληνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Σύμφωνα με την τελευταία απόφαση του ΣτΕ, η διοίκηση ευθυγραμμίστηκε με τις προηγούμενες ακυρωτικές αποφάσεις και το έργο αποσυνδέθηκε από το εγχείρημα της εκτροπής του Αχελώου και αδειοδοτήθηκε ως υδροηλεκτρικό έργο. Βέβαια, αυτό που φαίνεται ότι υπερπήδησε η δικαστική απόφαση είναι ότι με τη σαλαμοποίηση που έγινε από την προηγούμενη κυβέρνηση το φράγμα της Μεσοχώρας ναι μεν αποσπάστηκε από την εκτροπή του Αχελώου, αλλά παραμένει το ίδιο έργο με τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά που είχε ως έργο κεφαλής της εκτροπής.

Οπως αναφέρεται στην απόφαση του ΣτΕ, η τελευταία αδειοδότηση του έργου «έχει ως έρεισμα τον χωροταξικό σχεδιασμό (εθνικού και περιφερειακού επιπέδου) καθώς και τα σχέδια διαχείρισης υδάτων, που καταρτίζονται κατ’ εφαρμογή της εθνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας σε επίπεδο λεκανών απορροής ποταμών, επιχειρήθηκε δε κατ’ επίκληση, μεταξύ άλλων, του φιλικού προς το περιβάλλον χαρακτήρα των έργων παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, όπως είναι τα ρέοντα ύδατα».

«Η δραστηριότητα αυτή είναι, κατά τη νομοθεσία, νοητή ως μέσο ανάσχεσης της κλιματικής αλλαγής και, υπό την έννοια αυτή, είναι, κατ’ αρχήν, επωφελής για το περιβάλλον», επισημαίνουν οι δικαστές. Στο πλαίσιο αυτό η απόφαση του δικαστηρίου υπενθυμίζει σειρά νομοθετημάτων, τα οποία «επιβάλλουν στην Ελλάδα συγκεκριμένους στόχους ως προς το ποσοστό διείσδυσης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής της χώρας στην παραγόμενη και χρησιμοποιούμενη στη χώρα ηλεκτρική ενέργεια, σε ορισμένους από τους οποίους εξακολουθεί να υπάρχει υστέρηση», αναφέρεται.

«Ετσι, οι δυσμενείς επιπτώσεις που ενδεχομένως επιφέρουν στο περιβάλλον οι μονάδες παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ πρέπει να σταθμίζονται προς τα περιβαλλοντικά τους οφέλη. Το γεγονός αυτό προβλέπεται ρητά σε πρόσφατο Κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που εκδόθηκε εν όψει και των κινδύνων στον ευρωπαϊκό ενεργειακό εφοδιασμό που προκαλεί ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος, ο οποίος δεν εφαρμόζεται μεν, στη συγκεκριμένη περίπτωση η υποχρέωση της στάθμισης αυτής γίνεται, όμως, δεκτή από τη νομολογία κατ’ εφαρμογή και των πάγιων κανόνων της εθνικής και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας», αναφέρεται στην απόφαση του ΣτΕ.

Το ΣτΕ αναγνωρίζει ότι έχουν επέλθει σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στις εκβολές του Αχελώου στο Ιόνιο πέλαγος, οι οποίες συνίστανται στη μετατροπή του οικοσυστήματος των εκβολών σε άλλου τύπου οικοσύστημα (αλοφυτικού βιοτόπου) λόγω κατακράτησης των φερτών υλικών του ποταμού που τροφοδοτούν το δέλτα σε ποσοστό, μάλιστα, άνω του 98%. Ομως, κατά τους δικαστές, «αυτό οφείλεται στη λειτουργία τριών φραγμάτων κατά μήκος του Αχελώου (Κρεμαστών, Καστρακίου και Στράτου) και δεν αναμένεται να επιδεινωθεί από ένα ακόμη υδροηλεκτρικό έργο».

Αν και με την απόφασή του το ΣτΕ αναγνωρίζει ότι η λειτουργία του συγκεκριμένου έργου θα έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στον οικισμό Μεσοχώρας, μέρος του οποίου θα κατακλυσθεί, έκρινε ότι το Σύνταγμα δεν περιέχει απόλυτη απαγόρευση μετατόπισης οικισμών, η οποία έχει ήδη επιχειρηθεί στο παρελθόν (π.χ. σε οικισμούς της Κοζάνης και της Φλώρινας), η μετατόπιση όμως αυτή πρέπει να επιχειρείται με μεγάλη φειδώ λόγω των σημαντικών επιπτώσεών της στους θιγόμενους κατοίκους. «Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η κατάκλυση μέρους του οικισμού, λόγω της οποίας έχει κηρυχθεί μεγάλος αριθμός απαλλοτριώσεων ιδιοκτησιών και έχει μελετηθεί η μεταφορά του, δεν υπερβαίνει το συνταγματικό όριο της αναλογικότητας», κατά το ΣτΕ. Ας σημειωθεί ότι στην προσφυγή του ο Σύνδεσμος Κατακλυζομένων υποστήριζε ότι καμία συγκεκριμένη δέσμευση ούτε ουσιαστική μέριμνα δεν έχει ληφθεί για την τύχη του χωριού και των κατοίκων και τη μετεγκατάστασή τους, τόσο από τη ΔΕΗ όσο και από την πολιτεία.

Χωροταξικός σχεδιασμός

Στη συνολική κρίση του ΣτΕ βάρυνε το γεγονός ότι το έργο προβλέπεται ρητώς από τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, καθώς και τα σχέδια διαχείρισης υδατικών πόρων, τα οποία έχουν ήδη εγκριθεί και δεν επιτρέπεται κατ’ αρχήν να παραβιάζονται. Τέλος, κρίθηκε ότι «το έργο, που θα μετατρέψει το ποτάμιο οικοσύστημα της περιοχής Μεσοχώρας σε λιμναίο, δεν παρουσιάζει, όπως έχει μελετηθεί, σοβαρούς κινδύνους για την ορνιθοπανίδα (ιδίως το όρνιο), την ιχθυοπανίδα (ιδίως την άγρια πέστροφα) και την καφέ αρκούδα». Τι κι αν με τη δημιουργία της λίμνης στο φράγμα κατακλύζονται 6.500 στρέμματα δάσους, εξαφανίζεται η μοναδικής ομορφιάς και οικολογικής αξίας κοιλάδα του Αχελώου σε μήκος 20 χιλιομέτρων και αφανίζεται οριστικά ένα ολόκληρο οικοσύστημα με μεγάλη βιοποικιλότητα;

Πρέπει να σημειωθεί ότι με αυτή του την απόφαση το ΣτΕ ανοίγει και πάλι τον δρόμο ώστε, μετά την ολοκλήρωση των έργων στον άνω ρου του Αχελώου -το φράγμα στη Μεσοχώρα, την τεχνητή λίμνη (ταμιευτήρας) που θα δημιουργηθεί και το υδροηλεκτρικό έργο της ΔΕΗ- να ακολουθήσουν τα επόμενα έργα. Αυτά θα είναι το φράγμα και ο ταμιευτήρας στη Συκιά και η λειτουργία τής ήδη έτοιμης σήραγγας προσαγωγής των υδάτων προς τον Θεσσαλικό Κάμπο. Κι αυτό διότι τα συγκεκριμένα έργα είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα μεταξύ τους και συναποτελούν το ολοκληρωμένο έργο της περιβόητης εκτροπής του Αχελώου. Οπως είχε πει και ο πρωθυπουργός, «η Μεσοχώρα αποτελεί το πρώτο βήμα, είναι αναγκαία για να επανεξετάσουμε το έργο της μερικής μεταφοράς υδάτων από τη Δυτική Ελλάδα στη Θεσσαλία».