Η τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence - ΑΙ) είναι απειλή για συγκεκριμένα επαγγέλματα και ευκαιρία για άλλα; Αν δεν βλέπουμε ακόμα μαζικές αλλαγές, σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ή και ότι δεν θα έρθουν; Ολο και περισσότερες έρευνες, άρθρα επί άρθρων, προβλέψεις επί προβλέψεων μιλούν για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της τεχνητής νοημοσύνης στην εργασία.
Ο κίνδυνος όμως δεν έγκειται στην αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από τη μηχανή, αλλά στην εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης που συμβαίνει για χάρη της AI εδώ και τώρα, χρόνια τώρα. Ρίχνοντας μια διεισδυτική ματιά στο φαινόμενο, ο Ομιλος Μαρξιστικών Ερευνών ανέδειξε σε ημερίδα την περασμένη Τετάρτη πώς τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης εντείνουν την επισφάλεια και την υποβάθμιση της εργασίας, αναβιώνοντας τη «δουλειά με το κομμάτι» και αναπαράγοντας ταξικές, έμφυλες, φυλετικές και γεωπολιτικές ανισότητες. Ωστόσο, οι αλγόριθμοι δεν μαθαίνουν εντελώς μόνοι τους. Ευάλωτοι εργαζόμενοι πληρώνονται ένα και δύο δολάρια την ώρα για να εκπαιδεύσουν τα συστήματα, όπως το ChatGPT, να οργανώσουν τις βάσεις δεδομένων, να συλλέξουν και να κατηγοριοποιήσουν δεδομένα, να ελέγξουν τεράστια σετ φωτογραφιών κ.ά.
Οπως σημείωσε ο μεταδιδακτορικός ερευνητής σε θέματα ΑΙ και ψηφιακής πολιτικής, Αλέξανδρος Μινωτάκης, ακόμα και το εξελιγμένο Unsupervised Learning δεν αρκεί για να αποδώσει η ενσωμάτωση της Wikipedia. «Πρέπει κάποιος να κάτσει να οργανώσει δισεκατομμύρια καταχωρίσεις της με έναν τρόπο που να βγάζει νόημα πάνω σε ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό είναι μια αδιανόητη δουλειά η οποία γίνεται εκτός του πλαισίου του εργατικού δικαίου, από ανθρώπους σε όλο τον κόσμο που δεν έχουν πρόσβαση σε στοιχειώδη προστασία. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι ψηφιακές πλατφόρμες, που συνδέουν τις επιχειρήσεις του AI με τους εργαζόμενους, πολύ συχνά στοχεύουν σε μητέρες εκτός γάμου».
Ο ερευνητής πρόσθεσε πως η επίδραση της αυτοματοποίησης της εργασίας έχει φέρει μαζική αντικατάσταση σε ένα πολύ μικρό ενδιάμεσο στρώμα, προϊσταμένων και supervisor, στις πλατφόρμες, στις αποθήκες της Amazon και πλέον στην εφοδιαστική αλυσίδα. Πιο δυστοπικό είναι ότι εντείνει την ήδη ανισομερή σχέση κεφαλαίου - εργασίας, «με τρόπους που δεν θα μπορούσε να κάνει σε καμία περίπτωση ένας επιβλέπων. Για παράδειγμα, η Amazon έχει συστήματα τα οποία όχι απλά ελέγχουν πόσες φορές κλικάρεις το σκάνερ μπροστά στο μηχάνημα αλλά και τα διαλείμματα που κάνεις. Συγκρίνοντας τους χρόνους μπορούν να ελέγξουν αν πήρες ένα διάλειμμα για να πας στην τουαλέτα περισσότερο από τον μέσο όρο και αν αθροίσεις πολλά διαλείμματα στην τουαλέτα πάνω από τον μέσο όρο αυτό μπορεί να επιφέρει μια ποινή».
Μανδύας ουδετερότητας
«Είμαστε σε ένα σημείο που ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του εργατικού δυναμικού δεν ξέρει ακριβώς πόσα χρήματα θα βγάλει μέσα στην επόμενη ώρα. Πολλές φορές μπορεί να κάνει την ίδια ακριβώς διαδρομή με απόκλιση μισής ώρας και να πληρωθεί διαφορετικά» είπε ο κ. Μινωτάκης για την ενίσχυση του μοντέλου της επισφάλειας συνδέοντάς το «με ακόμα πιο θωρακισμένα και αδιαφανή συστήματα αξιολόγησης, που “ντύνονται με τον μανδύα της επιστημονικότητας και της ουδετερότητας. Το επιχείρημα των εργοδοτών είναι ότι εισάγουν την τεχνητή νοημοσύνη γιατί οι άνθρωποι έχουν προκαταλήψεις, ενώ ένα σύστημα έρχεται απλώς να αξιολογήσει όλους τους εργαζόμενους εξίσου. Και δεν γνωρίζουμε παραδείγματα εργαζομένων οι οποίοι βιώνουν αποκλεισμό για κάποιο διάστημα μέχρι και απολύσεις χωρίς να ξέρουμε ακριβώς το γιατί».
Ο ίδιος συμπέρανε ότι πρόκειται σαφώς για «μια τάση ενίσχυσης της εξουσίας του κεφαλαίου στους χώρους εργασίας αλλά συγχρόνως μια τάση η οποία ενισχύει τις δυνατότητες οργάνωσης και αμφισβήτησης και τη συγκέντρωση της εργασίας με νέους τρόπους». Στη συνέχεια η Χριστίνα Κορκοντζέλου, υποψήφια δρ Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, εξήγησε πώς τα παραγωγικά δίκτυα της τεχνητής νοημοσύνης διασταυρώνονται με τη νεοφιλελεύθερη απορρύθμιση της εργασίας και την παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου, διαμορφώνοντας έτσι ένα παγκόσμιο σύστημα ασυμμετριών.
Καμία προστασία
«Η εργασία για να εξελιχθούν τα συστήματα ΑI πρέπει να γίνει γρήγορα, άμεσα και σε πολύ μεγάλη κλίμακα» είπε, ενώ σε άλλο σημείο τόνισε: «Ο εργοδότης μπορεί συχνά να μην πληρώνει καν τους αφανείς εργαζόμενους, αν δεν είναι ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα της δουλειάς τους, αφού δεν προστατεύονται από καμία θεσμική κρατική ρύθμιση».
Μιλώντας για τα δύο κυρίαρχα μοντέλα εξωτερικοποίησης των εργασιών αυτών, μέσω των υπερεργολαβικών εταιρειών BPO (Business Process Outsourcing) και των διαδικτυακών πλατφορμών on demande εργασίας, που βασίζονται στο μοντέλο του crowdsourcing της gig economy, είπε πως αυτά επιτρέπουν στις big tech να επιστρατεύσουν φτηνές και υποτιμημένες στρατιές εργαζομένων σε όλο τον κόσμο και ειδικά σε πρώην αποικιοκρατούμενες περιοχές, να συγκροτήσουν δίκτυα μεταφοράς αξίας από τον παγκόσμιο Νότο στον παγκόσμιο Βορρά και να αποποιηθούν κάθε ευθύνη για τις συνθήκες εργασίας.
«Η συγκέντρωση των BPO εταιρειών συνήθως αντανακλά και τα μοτίβα της άνισης ανάπτυξης του παγκόσμιου καπιταλισμού, δημιουργώντας έναν νέο παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας όσον αφορά την παραγωγή του AI. Για παράδειγμα, μεγάλες BPO βρίσκονται σε Ινδία και Φιλιππίνες, όπου εργαζόμενοι προσλαμβάνονται ως κόντεντ μοντερέιτορ για το 1,10% των μισθών, που θα έπαιρναν εργαζόμενοι στις ΗΠΑ. Παράλληλα, BPO έχουν και στην Αφρική, την Κίνα, την Ουγκάντα, όπου πρόσφατα εργαζόμενοι κοντράτορα της Meta έκαναν μήνυση στην εταιρεία για ανάπτυξη ψυχολογικών διαταραχών».
Παράδοξο «καινοτομίας»
Επίσης, η κ. Κορκοντζέλου έθιξε ένα κομβικό παράδοξο της αυτοματοποίησης της εργασίας, που προκύπτει από την ανάγκη της ανθρώπινης ανατροφοδότησης όταν το σύστημα ΑΙ δεν είναι σε θέση να πάρει μια απόφαση. «Ενώ θεωρητικά ο στόχος του ΑΙ είναι να επιβεβαιώνεται διαρκώς με απώτερο σκοπό να ελαχιστοποιήσει όσο γίνεται την ανθρώπινη εργασία, αυτό το κατορθώνει δημιουργώντας νέες μορφές προσωρινής εργασίας για τους ανθρώπους οι οποίοι επιφορτίζονται να ελέγξουν τα λάθη του ΑΙ και να το βελτιώσουν.
»Αυτός ο κύκλος εξάρτησης από ανθρώπινη εργασία χαρακτηρίζει συλλογικά την ιστορία των τεχνολογικών καινοτομιών και θα συνεχίζεται μέχρι το επόμενο σύνολο της αυτοματοποίησης. Μια σειρά εργασιών θα αυτοματοποιούνται χάρη στον ανθρώπινο παράγοντα. Θα μπορεί να το κάνει το μοντέλο της ΑΙ, οι εργαζόμενοι που χρησιμοποιήθηκαν για την εκπαίδευση θα πετιούνται προσωρινά έκτος εργασίας και θα επαναχρησιμοποιούνται για να εκπαιδεύσουν την επόμενη γραμμή της τεχνολογικής καινοτομίας».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας