Ερευνητικό φως στον «άλλο δρόμο» της ανάπτυξης

Σχεδόν 50 εισηγήσεις επιστημόνων και ερευνητών, στην πλειονότητά τους νέων, επιχείρησαν επί τρεις μέρες -Παρασκευή 27/1 έως Κυριακή 29/1- να φωτίσουν έναν «Αλλο Δρόμο» για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας σύμφωνα και με τον τίτλο του συνεδρίου που συνδιοργάνωσαν τα ινστιτούτα Eteron και ΕΝΑ και ο Ομιλος ΜΕΤΑΒΑΣΗ. Από το φορολογικό σύστημα μέχρι το χωροταξικό πρόβλημα και από τη μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης μέχρι τον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό της παραγωγικής βάσης της χώρας οι δεκάδες εισηγήσεις στους έντεκα άξονες του τριήμερου συνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε στον χώρο του Eteron (Λεωκορίου 38-40, Ψυρρή), συνέθεσαν έναν «μαραθώνιο» σύγχρονου προβληματισμού και ερευνητικής καινοτομίας για την οικονομία και την ανάπτυξη «πέρα από το ΑΕΠ» και την τυραννία της στατιστικής.

Η δημοσιογραφική συνόψιση του συνεδρίου είναι δυνατή μόνο ελλειπτικά, αποσπασματικά, τηλεγραφικά και με τον κίνδυνο να αδικήσει την ουσία των εισηγήσεων. Μια «ανταπόκριση σε τίτλους» από το τριήμερο συνέδριο ΕΝΑ - ΜΕΤΑΒΑΣΗ - ETERON περιλαμβάνει λοιπόν τα εξής:

■ «Η σκέψη μας ήταν να μιλήσουμε από την πλευρά μιας προοδευτικής ερμηνείας της ανάπτυξης, από την πλευρά μιας «ετερόδοξης» προσέγγισης, πέρα από τον έλεγχο των καθαρών μαθηματικών και την κυριαρχία της νεοκλασικής σκέψης που ταυτίζει την ανάπτυξη με την απλή μεγέθυνση» είπε στην εναρκτήρια ομιλία ο καθηγητής Λόης Λαμπριανίδης, εκφράζοντας τους συνδιοργανωτές και την επιστημονική επιτροπή του συνεδρίου (Νίκος Θεοχαράκης, Μαρία Καραμεσίνη, Λόης Λαμπριανίδης, Αντώνης Λιάκος, Γιώργος Σταθάκης). Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και πρ. γενικός γραμματέας Ιδιωτικών Επενδύσεων, σκιαγραφώντας αδρά την κατάσταση στον κόσμο και στη χώρα επισήμανε αφενός «τη δημιουργία ενός περιορισμένου ολιγοπωλίου επιχειρηματικών κολοσσών που ελέγχουν ασφυκτικά κεφάλαια, τεχνολογίες και προσωπικά δεδομένα, απειλώντας να μας εξουσιάσουν με πρωτοφανείς τρόπους» και αφετέρου ότι «το αναπτυξιακό υπόδειγμα που ακολουθεί η χώρα επί χρόνια, και ιδίως σήμερα, είναι αυτό της «φτηνής ανάπτυξης». Το υπόδειγμα αυτό θεωρεί ότι η ανάπτυξη θα επέλθει μέσα από τους αυτοματισμούς μιας αγοράς απαλλαγμένης από «υπερβάλλουσες» ρυθμίσεις και συνεπώς ότι δεν απαιτούνται μείζονες δομικές μεταβολές».

■ Ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης, διευθυντής του Eteron, επισήμανε ότι η συζήτηση για το παραγωγικό μοντέλο της χώρας «δεν αφορά μόνο μικροοικονομικά και μακροοικονομικά μεγέθη. Είναι μια συζήτηση που επεκτείνεται στο πώς παράγεται και διανέμεται ο πλούτος, πώς διασυνδέονται μεταξύ τους οι κλάδοι, ποιο είναι το εργασιακό μοντέλο, ποιο είναι το μοντέλο κοινωνικής πρόνοιας και πώς κουμπώνει πάνω στο παραγωγικό μοντέλο… Συζητάμε για μια τελείως ολιστική αντίληψη της ανάπτυξης, με τρόπους που εκφεύγουν πολύ και από το οικονομικό».

■ Ο επιστημονικός διευθυντής Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών – ΕΝΑ, Νίκος Ερηνάκης, προσδιορίζοντας τη στόχευση του συνεδρίου ανέφερε ότι καθώς στην αυγή του 21ου αιώνα η κρισιακή συνθήκη είναι διαρκής, πολυμορφική και πολυδιάστατη και οι διαπιστώσεις για αυτήν έχουν αρχίσει να γίνονται κοινός τόπος, χρειάζεται προφανώς ανανέωση της θεωρίας αλλά και απόλυτη κοινωνική γείωση και ταύτιση στο πεδίο της πρακτικής. «Αναζητάμε νέες προτάσεις, πέραν από τις διαπιστώσεις και τις απαντήσεις που προσδοκούμε σε συλλογικό επίπεδο» ανέφερε.

■ Στη συζήτηση για την αναζήτηση μιας προοδευτικής πρότασης στην αξιοποίηση των εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων και της δημόσιας περιουσίας η Ευγενία Φωτονιάτα (συντονίστρια Κύκλου Οικονομικής και Κοινωνικής Πολιτικής ΕΝΑ, πρώην ειδική γραμματέας ΕΤΠΑ & Τ.Α.) πρόβαλε την ανάγκη εναλλακτικού Σχεδίου για το Ταμείο Ανάκαμψης, από το οποίο απουσιάζουν οι στόχοι μείωσης των ανισοτήτων και ενίσχυσης της εγχώριας παραγόμενης αξίας. Πρόβαλε τη δυνατότητα αξιοποίησης της Εθνικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής για τη Βιώσιμη και Δίκαιη Ανάπτυξη 2030, που καταρτίστηκε το 2018 με περισσότερες από 100 μεταρρυθμίσεις και αναπτυξιακές πολιτικές, με σαφή χρονοδιαγράμματα και 40 εμβληματικούς ποσοτικούς στόχους.

■ «Η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει ως ο βασικός δημόσιος φορέας χρηματοδότησης για την αναδιάρθρωση του παραγωγικού υποδείγματος της χώρας και ως θεσμικός επιταχυντής στην υλοποίηση μιας ολιστικής αναπτυξιακής διαδικασίας» είπε στο πλαίσιο της ίδιας συζήτησης ο ερευνητής του ΚΕΠΕ Κωνσταντίνος Λοΐζος. Ενώ ο Παναγιώτης Κορκολής (Υπεύθυνος Ανάπτυξης ΕΝΑ, πρώην γενικός γραμματέας Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ) πρόβαλε την ανάγκη το σύστημα σχεδιασμού και διαχείρισης των χρηματοδοτικών προγραμμάτων να εφαρμόζει τις αρχές της πολυεπίπεδης και συμμετοχικής διακυβέρνησης που αναπτύσσεται μέσω της «στρατηγικής εταιρικής σχέσης» κράτους και Κοινωνίας των Πολιτών και με την ανάδειξη ενός «κράτους-διοργανωτή» της διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους.

■ Την αντιφατική φύση στόχων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, ιδιαίτερα σε Ελλάδα, Γαλλία και Ιταλία, ανέδειξε η Καλλιόπη Γερωνυμάκη (μεταδιδακτορική ερευνήτρια Ιστορίας, Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας), θέτοντας το ερώτημα «πώς θα επικοινωνήσουν σήμερα οι δύο χωριστοί κόσμοι των αγορών και της αγροτικής κοινωνίας μέσα στη διαφαινόμενη διατροφική και περιβαλλοντική κρίση;» Ο Οδυσσέας Κωνσταντινάκος (υπ. διδάκτορας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο) επισήμανε ότι «η κρίση του κορονοϊού δημιούργησε ένα παράθυρο ευκαιρίας για την υπέρβαση του αδιεξόδου μεταξύ Βορρά και Νότου», αλλά οι όροι του νέου υποδείγματος πολιτικής στην ευρωζώνη είναι ακόμη αντικείμενο ανταγωνισμού ανάμεσα σε διαφορετικές σχολές οικονομικής σκέψης και πολιτικές δυνάμεις.

■ Ακρως ενδιαφέρουσες εισηγήσεις για τις «άλλες διαστάσεις της ανάπτυξης» ακούστηκαν στις συζητήσεις του Σαββάτου. Ο Παντελής Χ. Κωστής (επίκουρος καθηγητής ΕΚΠΑ) περιέγραψε τον συνδυασμό ιδιόμορφων θεσμών και πολιτισμικού υποβάθρου στη χώρα, που οδηγεί σε ένα «στάσιμο πρότυπο ανάπτυξης χωρίς ενδογενή ενέργεια για να σπάσει τα εμπόδια απέναντι στην οικονομική ανάπτυξη». Χωρίς τομές στους θεσμούς και στο πολιτισμικό υπόβαθρο «θα πρέπει η ελληνική οικονομία να αρκεστεί στην εισαγωγή ανάπτυξης».

■ Την ανάγκη σύνδεσης και εκδημοκρατισμού του χωρικού και αναπτυξιακού σχεδιασμού με τη διεύρυνση της συμμετοχής φορέων «από τα κάτω» ανέδειξε η δρ Πολεοδομίας ΕΜΠ, Σοφία Τσάδαρη (μέλος της ομάδας commonspace), ενώ ο Δημήτρης Καλλιώρας (αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) επισήμανε τις ασύμμετρες χωρικές επιπτώσεις που προκάλεσε η νεοφιλελεύθερης έμπνευσης «θεραπεία» η οποία επιβλήθηκε στην Ελλάδα και τη σπουδαιότητα της άσκησης περιφερειακών πολιτικών.

■ Ο δρ Δημογραφίας Γιώργος Κοντογιάννης, εκκινώντας από τη συρρίκνωση και γήρανση του πληθυσμού της χώρας την περίοδο 2011-2021, επισήμανε τον κίνδυνο διάρρηξης της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής στη χώρα και την ανάγκη ενίσχυσης του κράτους πρόνοιας και προσέλκυσης νεανικού πληθυσμού σε δήμους υπό δημογραφικό μαρασμό. Στην ίδια συζήτηση ο επίκουρος καθηγητής ΑΠΘ, Λουκάς Τριάντης, ανέδειξε τη σημασία του σχεδιασμού και προγραμματισμού του χώρου στην αντιμετώπιση ανισότητας, δείχνοντας μεταξύ άλλων σειρά από χαρτογραφήσεις ανισοτήτων στη μητροπολιτική Αθήνα.

■ Τον ρόλο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε ένα νέο παραγωγικό μοντέλο, τη σημασία της ειδικής προνομιακής χρηματοδότησης και την απόρριψη της αντίληψης του «σχεδίου Πισσαρίδη» ότι η ΜμΕ είναι μια υπό εξάλειψη «υπολειμματική κατηγορία» ανέδειξαν στη σχετική συζήτηση οι δρ Αντώνης Αγγελάκης (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ), Μανόλης Μανιούδης (οικονομικός αναλυτής ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ) και Τιμόθεος Ρέκκας (δρ Δημόσιας Πολιτικής και Διοίκησης).

■ Ο Gian Andrea Garancini (λέκτορας Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης & Δημόσιου Μάρκετινγκ και πρώην αντιδήμαρχος Τουρισμού στο Ηράκλειο) τόνισε ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει ολοκληρωμένο εναλλακτικό μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης βασισμένο σε μετρήσιμους δείκτες αειφορίας. «Κυβερνήσεις και αυτοδιοίκηση δεν πρέπει να συμπεριφέρονται ως τουριστικοί επιχειρηματίες με στείρα οικονομικό και στατιστικό προσανατολισμό, αλλά οφείλουν να δημιουργήσουν το κατάλληλο περιβάλλον για να αποκτήσει ο τουρισμός καθολικό και μόνιμο βιώσιμο χαρακτήρα».

Εναλλακτικές πολιτικές

Στις συζητήσεις της Κυριακής, τρίτης μέρας του συνεδρίου, κυριάρχησε η θεματική των εναλλακτικών δημοσιονομικών πολιτικών που απαιτούνται για την ανάπτυξη.

Ο Αθανάσιος Ταγκαλάκης (επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών) επισήμανε ότι, καθώς η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική λόγω πανδημίας και ουκρανικής κρίσης θα μεταστραφεί και πάλι σε περιοριστική, που για την Ελλάδα σημαίνει πρωτογενές πλεόνασμα 1,5% ή και 2% του ΑΕΠ για μια πολύ μακρά περίοδο, απαιτείται αύξηση της ποιότητας και αποτελεσματικότητας των δημόσιων δαπανών, βελτίωση της διάρθρωσης του φορολογικού συστήματος και σε ευρωπαϊκό επίπεδο δημιουργία μόνιμου μηχανισμού δημοσιονομικής-μακροοικονομικής σταθεροποίησης (τύπου NGEU).

Ο Γιώργος Ιωαννίδης (πρώην ειδικός γραμματέας Διαχείρισης Τομεακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου) τόνισε ότι οι μνημονιακές παρεμβάσεις στην φορολογία αύξησαν τα έσοδα, αλλά δεν διαφοροποίησαν τον επιμερισμό του φορολογικού βάρους και δεν μείωσαν την ένταση της φοροδιαφυγής.

Ο επίκουρος καθηγητής και συντονιστής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, Φραγκίσκος Κουτεντάκης, ανέφερε ότι παρότι τα δημόσια έσοδα της Ελλάδας υπερβαίνουν πλέον τον μέσο όρο της ευρωζώνης, αυτή η υπέρβαση προέρχεται κυρίως από την έμμεση φορολογία καθώς στην άμεση φορολογία υπάρχει σημαντική υστέρηση.

Ο οικονομολόγος Δημήτρης Λιάκος (πρώην υφυπουργός στον Πρωθυπουργό) ακτινογραφώντας κριτικά την πρόταση της Κομισιόν για τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες για το έλλειμμα και το χρέος, πρόβαλε την ανάγκη ο προοδευτικός πολιτικός κόσμος να κινηθεί δυναμικά ώστε το τελικό σχέδιο για την οικονομική διακυβέρνηση της Ε.Ε. να περιλάβει εργαλεία όπως α) η μεγαλύτερη αμοιβαιοποίηση του δημόσιου χρέους, β) η ουσιαστική ενίσχυση του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού σε μόνιμη βάση και γ) η συμπερίληψη κοινωνικών στόχων.

Στη συζήτηση για την αγορά εργασίας και το εργατικό δυναμικό ο Σταύρος Γαβρόγλου (δρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός εμπειρογνώμονας στο υπουργείο Εργασίας) παρουσίασε το έργο του Μηχανισμού Διάγνωσης Αναγκών για τον προσδιορισμό των πιο δυναμικών δεξιοτήτων στην ελληνική αγορά εργασίας και αναφέρθηκε στο φαινόμενο ότι στη χώρα μας, ενώ το ποσοστό των ατόμων με υψηλά προσόντα είναι όσο και ο μέσος όρος της ευρωζώνης, η απορρόφησή τους στην αγορά εργασίας είναι ελλιπής.