Συμφιλίωση με την ήττα

Στο Αυτό έκανες πάντα του Νίκου Ιατρού ένας μοναχικός άντρας, μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο, καλείται να αναμετρηθεί με τις ενοχές του, την αίσθηση της απώλειας και την κούραση της φθοράς. Στον εσωστρεφή του μονόλογο -που είναι ταυτόχρονα ένα είδος αναπάντητης, νοερής απεύθυνσης προς τον χαμένο γιο του- παραδέχεται ότι η σχέση που είχε μαζί του δεν ήταν αυτή που «όφειλε» να έχει ως πατέρας. Προσπαθώντας να ξαναπιάσει το νήμα που τους συνέδεε, θυμάται τη μόνιμη κατηγορία του έφηβου: «αυτό έκανες πάντα»∙ μια φράση σκληρή, που τον αναγκάζει να παραδεχτεί ότι από τη μέρα που γεννήθηκε ο γιος του φοβόταν να έρθει σε επαφή μαζί του, φοβόταν πως αν τον πλησίαζε θα του μετάδιδε ένα δικό του τραύμα.

Αντιμέτωπος με τη μυστηριώδη εξαφάνισή του παιδιού του, αναλογίζεται την απόσταση που τους χώριζε, την απουσία οικειότητας, την ανυπαρξία κάθε ουσιαστικού δεσμού από τη μεριά του –και το αντίστροφο. Η ομολογία του, «όταν ανάσανες για πρώτη σου φορά, δεν μπόρεσα να μοιράσω την αγάπη μου στα δυο», φανερώνει ότι η πατρική αγάπη δεν ήταν γι' αυτόν ένα αυτονόητο συναίσθημα, μια κατάσταση φυσική, δεδομένη. Συνειδητοποιεί ότι «τα περισσότερα πράγματα που είχε κάνει με τον γιο του, τα είχε κάνει μία φορά –σπανίως δεύτερη». Δεν υπήρξε συμπόρευση, οι κοινές στιγμές τους ήταν λίγες και μεμονωμένες.

Ποιος ήταν άραγε και πού θα κατέληγε; Η έλλειψη επικοινωνίας με τις γυναίκες που θα μπορούσαν να του δώσουν κάποια απάντηση διασταυρώνεται με τον φόβο της φθοράς και της ήττας. Μόνος μέσα στο σπίτι του -στην πολυθρόνα του ή στα δωμάτια που κάποτε μοιραζόταν με την οικογένειά του- νιώθει αφόρητη κόπωση και μια σύγχυση που τον σπρώχνει σε βαθιά και αδιέξοδη περισυλλογή. Μα και έξω, καθώς διασχίζει την πόλη, η μνήμη του εξασθενεί, λειτουργεί ως ένας χάρτης αποτυχημένων συνδέσεων. Ολα εκπέμπουν σπασμένες εικόνες. Ο σκουριασμένος φράχτης, η φθαρμένη σανίδα στην παραλία, τα παράθυρα που αντανακλούν ξένες ζωές, η υγρασία, η αποπνικτική εγγύτητα των πολυκατοικιών αποπνέουν θλίψη και πένθος. Οι δρόμοι, οι πλατείες, τα σχολεία, τα διαμερίσματα γίνονται μάρτυρες μιας ακύρωσης.

«Τεντώνω το δεξί χέρι προς τον τοίχο, αποτυγχάνω να τον φτάσω, αισθάνομαι όμως την κρύα επιφάνειά του στις άκρες των δαχτύλων μου, πριν επαναλάβω την ίδια κίνηση με το αριστερό χέρι». Ο αφηγητής σκέφτεται περισσότερο ως άνθρωπος που αναμετριέται με το αναπόδραστο, παρά ως ένας συνηθισμένος πατέρας. Η πατρότητα δεν λειτουργεί μέσα του μόνο βιολογικά και συναισθηματικά, αλλά κυρίως οντολογικά, στο πλαίσιο μιας χαμηλόφωνης αλλά και σπαρακτικής φιλοσοφικής διερεύνησης. Το πρόσωπο του παιδιού του συγχέεται αλλά και διαχωρίζεται τραγικά από το δικό του πρόσωπο όταν ο ίδιος ήταν παιδί.

Η «διπλή» μορφή εμφανίζεται ως καθρέφτης μέσα στον οποίο μετρά τι πρόλαβε να δώσει, τι κράτησε για τον εαυτό του, τι φοβήθηκε να παραχωρήσει και, το πιο τραγικό, τι έχει ήδη ξεχάσει. Ομως το περιβάλλον του δεν είναι κενό. Περικλείει πρόσωπα, θορύβους, αγγίγματα. Η ζωή συνεχίζεται μέσα από το τραύμα χάρη στο συλλογικό αποτύπωμα: την κληρονομιά του συναισθήματος. Πιθανολογεί ότι αυτά (τα κοινά συναισθήματα) «είναι η αιτία που τόσοι πολλοί και ανόμοιοι άνθρωποι, τόσες διαφορετικές γειτονιές ακούνε σε ένα και μοναδικό όνομα».

Σταδιακά, μπροστά στην απειλή του θανάτου και το φάσμα της ασθένειας, ο τρόπος που σκέφτεται αλλάζει. Η λειτουργία της μνήμης δεν οδηγεί απαραίτητα στην παραίτηση. Είναι ο μοχλός, το μέσον για να συμφιλιωθεί η ψυχή με το λάθος και τη σιωπή. Από την εσωστρέφεια προχωρά σε έναν στοχασμό συλλογικής ύπαρξης. Τα έπιπλα του σπιτιού του, το παιδικό ποδήλατο, οι κουβέρτες, οι κουρτίνες γίνονται σύμβολα επιβίωσης, δεν αντιπροσωπεύουν μόνο την απώλεια αλλά και μια ήπια μορφή λύτρωσης. Τελικά το ένστικτο της επιβίωσης ίσως είναι πιο δυνατό.

Ο Ιατρού στο Αυτό έκανες πάντα, έπειτα από δύο αξιοσύστατες νουβέλες [Σκόνη στο πρόσωπο (2018) και Αποσύνδεση (2023)], ολοκληρώνει μια καθηλωτική αφήγηση που συνομιλεί με τη λογοτεχνική και στοχαστική παράδοση του υπαρξισμού∙ μια σύγχρονη ελεγεία με στοιχεία σωματικότητας και ποιητικής μετάπλασης∙ ένα ανάγλυφο ψυχογράφημα γι’ αυτούς που ρίχτηκαν μέσα στον κόσμο απροετοίμαστοι –μέρη ενός συλλογικού σπαραγμού.