«Ενας συγγραφέας οφείλει να εργάζεται σαν μεταφραστής» γράφει ο Μαρσέλ Προυστ στον τελευταίο τόμο τού «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», μότο του βιβλίου του Κολομβιανού Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες. Στις τέσσερις διαλέξεις που έδωσε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και που, μαζί με την εισαγωγή, αποτελούν τον κορμό του βιβλίου, ερευνά τον τρόπο που διεξάγεται αυτή η «μετάφραση» η οποία και μας παρέχει μια βαθύτερη κατανόηση της ζωής. Μόνο η μυθοπλασία, ισχυρίζεται ο Βάσκες, μπορεί να ερμηνεύσει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας – τα μυστήρια της ζωής, τη σχέση μας με την ιστορία και το παρελθόν μας αλλά και τη δυνατότητα μιας κάποιας αντίστασης. Αυτές οι διαλέξεις (που απευθύνονται τόσο σε συγγραφείς όσο και σε αναγνώστες) μας προκαλούν να ορίσουμε εκ νέου τη χρησιμότητα της μυθοπλασίας, να επιχειρήσουμε τη διερεύνηση των συναισθημάτων και των αντιδράσεών μας, καθώς, σήμερα, είναι ίσως πιο απαραίτητο από ποτέ.
Ολοι οι μυθιστοριογράφοι κάποια στιγμή αναρωτήθηκαν δημόσια ή κατ’ ιδίαν για τη φύση και τη θέση της εργασίας τους στον κόσμο καθώς και για την ενδεχόμενη λειτουργικότητά της. Στην προσπάθεια να δοθεί μια απάντηση προκύπτουν συνεχώς περισσότερες ερωτήσεις, στο τέλος μένει να παραδεχτεί κανείς ότι σε κάθε εποχή αυτό που είναι σημαντικό είναι η αναδιατύπωση της ερώτησης και η αποδοχή ότι ο ρόλος της μυθοπλασίας μετατοπίζεται. Το ερώτημα είναι με ποιον τρόπο μετατοπίζεται. Μέσα από τις διαλέξεις, αυτό επιχειρεί να κάνει ο Βάσκες, ανακαλώντας τις απαντήσεις άλλων, σύγχρονων και κλασικών μυθιστοριογράφων. Ανάμεσα σε άλλους ανακαλεί τους στοχασμούς των Μαρσέλ Προυστ, Βιρτζίνια Γουλφ, Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, Τζορτζ Σνάιντερ, Ζέιντι Σμιθ κ.ά.
Το πρώτο ερώτημα που τίθεται προς συζήτηση είναι η «αυθεντικότητα της προσωπικής εμπειρίας» και αν έχει κανείς το δικαίωμα να μιλάει για λογαριασμό κάποιου άλλου την εμπειρία του οποίου γνωρίζει από δεύτερο χέρι. Ο Βάσκες διατείνεται ότι «το καθημερινό καθήκον (του μυθιστοριογράφου) είναι να βάλει μια τάξη και μια δομή σε ξένες ζωές», είναι ο καλύτερος τρόπος για να διατηρήσει την κυριαρχία του πάνω στο άγχος και τις πολυπλοκότητες της δικής του ζωής. Ο μυθιστοριογράφος είναι ένας ερμηνευτής βίων, το δε μυθιστόρημα είναι η μετάφραση της εμπειρίας, της δικής του και των άλλων, γι’ αυτό και χρειάζεται όχι μόνο να ιδιοποιηθεί αυτές τις ξένες ζωές ώστε να μπορέσει να τις ερμηνεύσει, αλλά και να διατυπώσει καινούργια ερωτήματα σε σχέση με τη φύση αυτής της μυστηριώδους δραστηριότητας που συνίσταται στο να μιλάει κανείς για λογαριασμό ενός άλλου, να υιοθετεί το βλέμμα κάποιου άλλου και να επιδίδεται στη «μαθητεία της παρατήρησης». Σύμφωνα με τον Προυστ, «ο συγγραφέας γεννιέται όταν μάθει να κοιτάζει με προσήλωση τους ανθρώπους γύρω του, ο καλλιτέχνης γεννιέται όταν μάθει να τους ερμηνεύει». Ιδιαίτερη σημασία έχει η επιλογή και η εναλλαγή της οπτικής γωνίας, καθώς μόνον έτσι ο αναγνώστης θα έρθει σε επαφή με αλήθειες που διαφέρουν από τις δικές του.
Στη συνέχεια ο Βάσκες περνάει στο θέμα του χρόνου, της ιστορικότητας και του μυστηρίου, συστατικά θεμελιώδη για την όποια απόπειρα σύνθεσης ενός αφηγήματος: «Στη μυθοπλασία οι ιστορικές περιστάσεις εξετάζονται σαν υπαρξιακές καταστάσεις, το παρελθόν δεν έχει παρέλθει και υπάρχει μια μυστική επικοινωνία ανάμεσα σε ξεχωριστές στιγμές απρόσιτες για τον ιστορικό». Η λογοτεχνία αφηγείται το γνωστό και ταυτόχρονα το άγνωστο, καθιστά ορατούς αυτούς τους μηχανισμούς, τις μυστηριακές δυνάμεις της ιστορίας και όσα έχουν παρακαμφθεί ή έχουν παραμείνει κρυμμένα: «Το μυθιστόρημα δεν είναι μόνο ο τόπος που ανακαλούμε το παρελθόν και το φυλάμε· είναι και η επικράτεια του δυνητικού, όπου η κρυφή πλευρά της ανθρώπινης εμπειρίας μπορεί να αναδυθεί στην επιφάνεια, όπου το αόρατο γίνεται ορατό και όπου, υπό ευρύτερη έννοια, τις εκδοχές της Ιστορίας που μας έχουν επιβληθεί μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε, να τις αμφισβητήσουμε, να τις διαψεύσουμε, να τις απαξιώσουμε. Ισως η ανάμνηση αυτού που θα μπορούσε να έχει συμβεί είναι ένας τρόπος να διασώσουμε εκείνο που έχει διαγράψει η επίσημη εκδοχή».
Οι μυθοπλασίες που παράγονται σε μια κοινωνία είναι συχνά μια απόπειρα διαφώτισης όταν κανένα άλλο αφήγημα -ούτε η δημοσιογραφία, ούτε η ιστοριογραφία- δεν φαίνεται να διαθέτει την κατάλληλη γλώσσα ώστε να μιλήσει για το παρόν. Εκεί μόνο μας προσφέρεται ένας χώρος όπου είναι επιτρεπτό να φανταζόμαστε τους άλλους, ανοίγοντας την πόρτα στις πιο κρυφές πλευρές. Συνεπώς η μυθοπλασία προσφέρει έναν χώρο αντίστασης της μνήμης κατά της λήθης, αλλά και έναν χώρο κατά της χειραγώγησης, της παραποίησης και του ψεύδους.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας