Ενας άγνωστος πόλεμος

Το CCF δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 1950 με την ενεργητική υποστήριξη της CIA και σκοπό να αποτελέσει ακόμη ένα όπλο των Ηνωμένων Πολιτειών στον Ψυχρό Πόλεμο. Στην προκειμένη περίπτωση, το πεδίο σύγκρουσης με τη Σοβιετική Ενωση θα ήταν «οι καρδιές και τα μυαλά των ανθρώπων» ή, πιο απλά, οι ιδέες και η κουλτούρα. Με δράση σε 47 χώρες σε όλες τις ηπείρους, τη συμμετοχή επιφανών διανοουμένων (όπως π.χ. ο Αρθουρ Κέσλερ, ο Ινιάτσιο Σιλόνε, ο Ρεϊμόν Αρόν), το CCF μέσα από συνέδρια, συναντήσεις και περιοδικά, ανέλαβε να προωθήσει τις «δυτικές» αξίες, όπως η ελευθερία της σκέψης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας, απέναντι στον σοβιετικό ολοκληρωτισμό. Παρά την ενεργό εμπλοκή της CIA, το CCF εμφανιζόταν ως ένας ανεξάρτητος οργανισμός, που δεν είχε σχέση με πολιτικά κόμματα και κυβερνήσεις, προσηλωμένος στην αντιπαλότητα με τις ιδέες του κομμουνισμού. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο, όπως επισημαίνει ο Σ. Μπουρνάζος, είναι ότι το CCF με αφετηρία αυτήν την αντιπαλότητα διαμόρφωσε μια φυσιογνωμία που υπερέβαινε τον χώρο της παραδοσιακής Δεξιάς και φιλοδοξούσε να καλύψει και τον χώρο της μη κομμουνιστικής Αριστεράς, δηλαδή κεντρώους, φιλελεύθερους, σοσιαλδημοκράτες διανοούμενους με προϋπόθεση την σταθερή εναντίωση στο σοβιετικό καθεστώς.

Ο Μάικλ Τζόσελσον, επικεφαλής του CCF, θα βρει τον συνεργάτη για την Ελλάδα στο πρόσωπο του Μανώλη Κόρακα, ενός αντικομμουνιστή σοσιαλιστή, όπως τον χαρακτηρίζει ο συγγραφέας. Ως επίσημος εκπρόσωπος του CCF στην Ελλάδα από το 1954, εξέδωσε τη «σοσιαλιστική επιθεώρηση» Διεθνής Ζωή, ενώ το CCF διοργάνωσε το 1958 συνέδριο στη Ρόδο. Ωστόσο το αποτύπωμα του CCF στη διανοητική ζωή της χώρας ήταν μικρό, ενώ η επίδραση του περιοδικού ήταν περιορισμένη. Οι λόγοι, όπως εξηγεί διεξοδικά ο Σ. Μπουρνάζος, για αυτήν τη «ματαίωση» ήταν πολλοί: το μικρό βεληνεκές του Μ. Κόρακα ως διανοούμενου, η καχεξία του σοσιαλιστικού χώρου εκείνη την εποχή, η κυριαρχία του ωμού αντικομμουνισμού στον χώρο της παραδοσιακής Δεξιάς και, τέλος, η άνοδος του αντιαμερικανισμού στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1960, η οποία συμβάδιζε με την ακτινοβολία των ιδεών της Αριστεράς. Οι προοπτικές για το εγχείρημα του CCF στην Ελλάδα διαφάνηκαν πιο ευνοϊκές όταν ο Χ. Λαμπράκης το προσέγγισε εν όψει της έκδοσης του περιοδικού Εποχές, που στόχευε, σύμφωνα με τον ίδιο, στη δημιουργία μιας «νέας πολιτισμικής ελίτ». Η σχέση των Εποχών με το CCF δεν έγινε ποτέ πολύ στενή, άλλωστε λίγο καιρό μετά το CCF βρέθηκε στη δίνη ενός πολύκροτου σκανδάλου στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς αποκαλύφθηκε η σχέση του με τη CIA, κάτι που θα οδηγήσει στο τέλος του το 1967.

Το CCF δεν ήταν ο μοναδικός οργανισμός που χρηματοδοτήθηκε από τη CIA στο πλαίσιο του πολιτισμικού Ψυχρού Πολέμου. Πανεπιστημιακά ιδρύματα, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημοσιογραφικά σωματεία, φοιτητικές οργανώσεις και άλλοι φορείς σε όλο τον κόσμο χρηματοδοτούνταν από τη CIA, κυρίως μέσω εικονικών ιδρυμάτων, ενώ παράλληλα διάσημα ιδρύματα (Ford, Rockefeller, Carnegie) είχαν στενούς δεσμούς με τη CIA και το State Department. Ο Σ. Μπουρνάζος αποφεύγει τον εύκολο δρόμο της καταγγελίας ή, χειρότερα, της «πρακτορολογίας» για να εμβαθύνει στη λογική της δημιουργίας οργανισμών όπως το CCF. Το ζητούμενο για τη CIA δεν ήταν η εξαγορά κάποιων διανοουμένων αλλά η δημιουργία ενός διεθνούς δικτύου διανοουμένων, στρατευμένων στον «αντιολοκληρωτισμό». Χωρίς τη χρηματοδότηση της CIA, υποστηρίζει ο συγγραφέας, δεν θα μπορούσαν να είχαν διοργανωθεί συνέδρια, να εκδοθούν περιοδικά, να γίνουν καμπάνιες υποστήριξης διαφωνούντων και, κυρίως, δεν θα μπορούσαν να είχαν έλθει σε επαφή και συνεργασία όλοι αυτοί οι διανοούμενοι.

Το βιβλίο του Σ. Μπουρνάζου ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη μελέτη του Ψυχρού Πολέμου στην Ελλάδα και το κάνει με τους καλύτερους όρους: εξαντλητική έρευνα, ανάλυση σε βάθος, διεθνική οπτική, πρωτότυπη σκέψη, γοητευτική αφήγηση. Πάνω από όλα το βιβλίο έρχεται να μας θυμίσει πώς οι ιστορικοί προσεγγίζουν το παρελθόν, σε μια εποχή που αυτόκλητοι ιστορικοί με ευκολία παρουσιάζουν τις απόψεις τους ως ιστορία.