«Τώρα πώς το γράφουν αυτό στα ανθρώπινα;»

Κατά το κοινώς γνωστόν και πιθανότατα ορθόν, τα ανθρώπινα κινούνται σε πορείες κυκλικές, οι οποίες είναι μόνο εν μέρει εξελικτικές, με αποτέλεσμα τα δεινά και τα αγαθά να επανέρχονται, λιγότερο ή περισσότερο παραλλαγμένα· μόνο που, όταν επανέρχονται τα δεινά, επανέρχονται επιδεινωμένα.

«Η φύση είναι ο κοινός παρονομαστής της ανθρώπινης φύσης. Την εκφράζουν αυθεντικά οι άνθρωποι που ζουν “σύμφωνα με τη φύση” (δηλαδή, σ’ ένα πολιτισμικά απλό, ιδιαίτερα αγροτικό, περιβάλλον). Συνίσταται από μια στοιχειώδη απλότητα σκέψης και αισθήματος, και έναν αυθόρμητο και ανεπιτήδευτο τρόπο έκφρασης των αισθημάτων με λέξεις».

Οταν τα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα ο Γουίλιαμ Γουέρντσγουερθ διατύπωνε τις θέσεις του για την ποίηση, δυνάμενες να θεωρηθούν ως μια εκλεπτυσμένη μορφή «πολιτισμικού πριμιτιβισμού», έχοντας οπωσδήποτε λάβει υπόψη τις τρέχουσες αντιλήψεις του 18ου αιώνα (ανάμεσα στις οποίες ήταν και οι, κοινωνικοπολιτικά προσανατολισμένες, απόψεις του Ζαν-Ζακ Ρουσό), ουσιαστικά αντικαθιστούσε τις νεοκλασικές θεωρίες και προσέφευγε, προκειμένου να προσδώσει κύρος στα επιχειρήματά του, στο βασικό μέτρο: «της κοινής φύσης των ανθρώπων, παντού και πάντα».

Και «το καλύτερο μέτρο αυτής της φύσης» θα το βρούμε, έγραφε σε μια επιστολή του, «αν γυμνώσουμε την καρδιά μας» και αν κοιτάξουμε έξω από εμάς, «τους ανθρώπους που ζουν ζωή απλή και σύμφωνη με τη φύση. Ανθρώπους που ποτέ δεν γνώρισαν, ποτέ δεν είχαν κίβδηλους εξευγενισμούς, εξεζητημένες επιθυμίες, ψεύτικες κρίσεις […] ή τα είχαν όλα αυτά, αλλά τα ξεπέρασαν». Για να βρούμε «τους καλύτερους εκπροσώπους της τεράστιας μάζας της ανθρώπινης ύπαρξης», έγραφε αλλού πιο συγκεκριμένα, πρέπει να αφήσουμε την τάξη «των κυρίων και των κυριών, των πλουσίων και επαγγελματιών» και «να κατέβουμε χαμηλότερα, στα χωριά και στα χωράφια, και στα παιδιά».

Στη φιλοσοφία της φύσης και της τέχνης των αρχών του 19ου αι., κεντρικό θέμα ήταν η απόδοση ζωής και ψυχής στη φύση, όπως και η συμβολή αυτού του έξω κόσμου στη ζωή και στην ψυχή του ανθρώπου-παρατηρητή, η συνεχής αλληλεπίδρασή τους. Δεν είναι δύσκολο να βρεθούν οι λόγοι για τη συγκεκριμένη θεματική εστίαση, γράφει ο M.H. Abrams στο, δικαίως, διάσημο βιβλίο του «Ο καθρέφτης και το φως» (μετάφραση Αρης Μπερλής, Εκδόσεις Κριτική), από το οποίο αντλούνται και όλες οι πληροφορίες εδώ, καθώς αυτή αποτελούσε «ουσιώδες στοιχείο της απόπειρας να δοθεί νέα πνοή στον υλικό και μηχανιστικό κόσμο που είχε προκύψει από τη φιλοσοφία του Καρτέσιου και του Χομπς και είχε δραματοποιηθεί από τις θεωρίες του Ντέιβιντ Χάρτλι και των Γάλλων μηχανοκρατικών φιλοσόφων στα τέλη του 18ου αι.

Ταυτόχρονα, ήταν μια απόπειρα να ξεπεραστεί η τραυματική αίσθηση της αποξένωσης του ανθρώπου από τον κόσμο και να κλείσει το βαθύ χάσμα μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου, μεταξύ του ζωτικού, μεστού νοήματος, κόσμου της ατομικής εμπειρίας», από την μία πλευρά, «και του νεκρού, αφηρημένου κόσμου της έκτασης, της ποσότητας και της κίνησης», από την άλλη. «Η αναγνώριση της στενής σχέσης του ανθρώπου με τη φύση σήμαινε […] την αποτελεσματική επανατοποθέτηση του ανθρώπου στο περιβάλλον του».

Εάν, όμως, τα παραπάνω ίσχυαν για τις αρχές του 19ου αιώνα, τι θα μπορούσε να ειπωθεί για τα ίδια ζητήματα τώρα, στο πλησίασμα της ολοκλήρωσης του πρώτου τέταρτου του 21ου;

«Ο αέρας που εισέπνευσα ήταν δροσερός και μπορούσα να νιώσω όλη τη διαδρομή που έκανε μες στο σώμα μου, σαν να είχα καταπιεί μια μπάλα παγωτό. […] Οι γονείς μου είχαν αποφασίσει να αφήσουν τις προηγούμενες δουλειές τους και να ασχοληθούν με “αυτά που πραγματικά αγαπούσαν”. “Οχι άλλη οθόνη”, έλεγαν και ξανάλεγαν για τους υπολογιστές της δουλειάς τους. Ο μπαμπάς μου τα κατάφερνε στην ξυλουργική κι ήξερε να κατασκευάζει μουσικά όργανα. Η μαμά μου έγραφε ιστορίες. “Θα δοκιμάσουμε να ζήσουμε στο βουνό για έναν χρόνο”, είχαν πει, “και μετά, βλέπουμε”».

Τη ζωή του μέσα σε αυτήν τη χρονιά διηγείται ο Ευάγγελος, που μετονομάζεται από τον φίλο του τον Γιωργή σε Αγγελο, μόνο και μόνο για να χωρέσουν τα γράμματα στην ετικέτα του μελιού που παίρνει το όνομά του τιμητικά, επειδή τον κατατσίμπησαν οι μέλισσες ώσπου να το μαζέψει. Και η διήγησή του είναι απλή, λιτή, δίχως διακηρύξεις και διδάγματα, δίχως εξάρσεις, θαυμαστικά ή σχετλιασμούς.

Τα παιδιά πηγαίνουν στο Σχολείο της Φύσης, φτιάχνουν ένα δικό τους καταφύγιο στο δάσος και τα δικά τους ξύλινα σπαθιά για την επέτειο της 25ης Μαρτίου, προσπαθούν με ένα μαγνητοφωνάκι, τετράδιο και μολύβι να μεταγράψουν τις φωνές των πουλιών «στα ανθρώπινα» (θυμίζοντας σίγουρα σε κάποια μέλη του αναγνωστικού κοινού τις αντίστοιχες δοκιμές του Γρηγορίου Ξενόπουλου να μεταγράψει μια ποικιλία τέτοιων ήχων στο «Ο κύριος Σπουργιτάκης», ένα από τα βιβλία της περίφημης Σειράς «Θησαυροί από την “Διάπλαση των Παίδων”», στις πανέμορφες Εκδόσεις Βλάσση, ασφαλώς) και γίνονται φίλοι με τα δέντρα του δάσους αλλά και μεταξύ τους, χωρίς να έχουν ανάγκη τις «διακοπές ρεύματος» για να ιδωθούν/γνωριστούν αληθινά.

Παρόμοια απλή και ουσιαστική είναι η γλαφυρά ασπρόμαυρη εικονογράφηση (πλην του έγχρωμα εμπνευσμένου εξώφυλλου), ενώ ο καλλιτεχνικός κύκλος κλείνει με τον άσο στο μανίκι της έκδοσης: το συνοδευτικό CD είναι απόκτημα(!), από κάθε άποψη. Θα άξιζε να γίνει πλατινένιο (αν υφίσταται ακόμη αυτός ο «θεσμός»)!

Τα πολλά λόγια είναι φτώχεια – οι ευσεβείς πόθοι, ωστόσο, είναι πλούτος· αφήστε που κάποιες και κάποιοι τους κάνουν πραγματικότητα – αποδεδειγμένα. Ετσι γινόταν, έτσι γίνεται και έτσι θα γίνεται. Δεν επανέρχονται μόνο τα δεινά.