Μαύροι αφέντες, λευκοί δούλοι

«Οταν το μυαλό μου γυρίζει πίσω σ’ εκείνες τις μέρες πριν από τη σκλαβιά, κάποια στιγμή αφήνει αυτό που θυμάμαι η ίδια και περνάει σ’ αυτά που μου έχουν πει. Γυρίζει πίσω σε πόδια, χέρια, την εύκαμπτη ραχοκοκαλιά ενός παιδιού, ταξιδεύει μέσα στα χρόνια ώσπου φτάνει στις μέρες που η μητέρα μου κοιλοπονούσε και η γριά Σάρα, η τοπική μαμή, μου έσωσε τη ζωή»

Φανταστείτε πως τίποτα από αυτά που ξέρατε για τη δουλεία δεν είναι έτσι. Φανταστείτε ότι στη θέση των λευκών ήταν οι μαύροι. Φανταστείτε τους Αφρικανούς να είναι αφέντες και τους Ευρωπαίους σκλάβους τους. Κι έπειτα διαβάστε το βιβλίο «Ξανθιές ρίζες» της Μπερναρντίν Εβαρίστο που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά.

Με αυτή τη συνθήκη ακολουθούμε την ηρωίδα της, την Ντόρις, μια νεαρή κοπέλα που απάγεται από το ήσυχο αγγλικό εξοχικό της και σκλαβώνεται στη χώρα των Αφρικανών. Θα περάσει πολλά ως σκλάβα, από το να είναι ένα είδος υποχρεωτικά ευδιάθετης φίλης για την κακομαθημένη κόρη ενός μαύρου αφέντη μέχρι τη σκληρή εργασία της σε μια φυτεία ζαχαροκάλαμου όπου θα μαστιγωθεί σχεδόν μέχρι θανάτου.

Τελευταία πληθαίνουν τα βιβλία που επιχειρούν να ξαναγράψουν μια εναλλακτική ιστορία του κόσμου μας. Το «Προς τον παράδεισο» της Χάνια Γιαναγκιχάρα είναι ένα από αυτά, αλλά και παλιότερα βιβλία όπως το «Ο άνθρωπος στο ψηλό κάστρο» του Φίλιπ Κ. Ντικ και το «Η ιστορία της θεραπαινίδας» της Μάργκαρετ Ατγουντ.

Η βρετανικής και νιγηριανής καταγωγής Εβαρίστο έχει μελετήσει καλά το θέμα της. Καθετί σ’ αυτό το βιβλίο, αν και αντεστραμμένο, μοιάζει «ενοχλητικά» αληθινό. «Ενοχλητικά» αληθινό για τους λευκούς αναγνώστες που «ζουν» ως θύματα τη φρίκη του δουλεμπορίου. Μοιάζει σαν ένα φωτογραφικό αρνητικό της ιστορικής πραγματικότητας. Οι «λευκοί Ευρωπαίοι» υποδουλώνονται από τους «μαύρους Αφρικανούς» και αποστέλλονται είτε στις φυτείες στα φανταστικά Νησιά της Δυτικής Ιαπωνίας ή για να υπηρετήσουν εύπορες οικογένειες στο νησί «Μεγάλη Αμπόσα» όπου ζουν οι ιδιοκτήτες φυτειών.

«Οι Αμποσιανοί μας έλεγαν φυλές, αλλά στην πραγματικότητα ήμασταν πολλά έθνη, το καθένα με δική του γλώσσα και παράξενα παλιά έθιμα, όπως οι άνθρωποι της Μεθορίου που φορούσαν καρό φούστες χωρίς μακριά σώβρακα αποκάτω. Οι Αμποσιανοί αποκαλούσαν επίσης την Ευρώπα Γκρίζα Ηπειρο, επειδή οι ουρανοί της είχαν πάντα σύννεφα». Κάθε ομοιότητα με τη χώρα που φαντάζεστε είναι απολύτως αληθινή. Δεν είναι η πρώτη φορά που η Εβαρίστο ασκεί δριμεία κριτική στην αποικιοκρατική πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας.

Η Ντόρις ονειρεύεται τον τόπο της, ονειρεύεται να δραπετεύσει από τον αφέντη της, τον Μπουάνα, και ελπίζει ώς το τέλος να ξαναδεί την οικογένειά της. Η συγγραφέας δεν περιορίζεται σε ένα χρονικό πλαίσιο που ξέρουμε πως άκμασε η δουλεία. Δημιουργεί μαεστρικά μια σουρεαλιστική, εναλλακτική πραγματικότητα, που περιέχει πολλαπλές ιστορικές εποχές. Από τη μεσαιωνική Αγγλία διακτινίζεται σε μια μεταμοντέρνα φουτουριστική εποχή που τρομάζει καθώς οι άνθρωποι μετατρέπονται σε «ποντίκια» που προσπαθούν να αποδράσουν μέσω ενός υπόγειου σιδηρόδρομου.

Οι πολιτικοί και κοινωνικοί προβληματισμοί της Εβαρίστο για το μέλλον αυτού του κόσμου και τα δικαιώματα των ανθρώπων είναι διάχυτοι και σε αυτό το βιβλίο, όπως και στο μεγάλο της best seller «Κορίτσι, γυναίκα, άλλο».

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη, στο πρώτο και στο τρίτο αφηγείται η Ντόρις, και στο μεσαίο, και εξαιρετικά απολαυστικό ως αφήγηση, ο Αρχηγός Κάγκα Κονάτα Κατάμπα ο Πρώτος -του οποίου οι σκλάβοι φέρουν τα αρχικά του.

Στα σημαντικά προσόντα του βιβλίου είναι η σάτιρα, κάποιες φορές με τη μορφή πικρού χιούμορ, που με αναφορές σε σύγχρονα ειδησεογραφικά γεγονότα μοιάζει σαν σχολιασμός της επικαιρότητας.

Ομως, το «Ξανθιές ρίζες» της Εβαρίστο είναι κάτι πολύ παραπάνω από μια έξυπνη σάτιρα για τη φυλή και τον ρατσισμό. Είναι ένα πραγματικό λογοτεχνικό διαμάντι, με ρυθμό, πλούσια γλώσσα και αριστουργηματική πλοκή που συνάμα τονίζει μια μεγάλη αλήθεια: ο άνθρωπος είναι ικανός για το μεγαλύτερο κακό αλλά και για το μεγαλύτερο καλό. Ναι, το «Ξανθιές ρίζες» σε κάνει πραγματικά να σκέφτεσαι το τι θα γινόταν αν ήμασταν οι λευκοί στη θέση των μαύρων και αυτό σίγουρα βοηθά στο «να μπαίνεις περισσότερο στα παπούτσια του άλλου», του ξένου και του διαφορετικού για να περπατήσεις τον παράξενο κόσμο που ζούμε.