Αυλή

Η «αυλή» είναι μια ωραία, εύηχη λέξη. Θυμίζει γέλια παιδιών που παίζουν στην ανοιχτή έκταση πίσω ή μπροστά από ένα σπίτι ή σχολείο: ποδιές, παρέες, βιβλία, ραβασάκια, κυνηγητό, μπάλα, φωνές. Η αυλή θυμίζει κληματαριά, πηγάδι, παιχνίδια πεταμένα, γλάστρες με λουλούδια.

Η αυλή, σε έναν τόπο σαν την Ελλάδα, αυτός ο υπαίθριος χώρος ως φυσική συνέχεια της οικίας, είναι από την απώτατη αρχαιότητα ένα πεδίο κοινωνικοποίησης, συνάθροισης και αναψυχής.

Παλιότερα, οι άνθρωποι κατοικούσαν στις κάμαρες ενός δίπατου στενόμακρου σπιτιού, γύρω γύρω από μια μεγάλη κοινόχρηστη αυλή, με το πλυσταριό, τα παρτέρια με τα μυριστικά, το μποστάνι ή το κοτέτσι, και με τραπεζοκαθίσματα για να πίνεις τον καφέ σου, να ρεμβάζεις, να διαβάζεις ή να δεξιώνεσαι συγγενείς και φίλους σε γεύμα γιορτινό, γαμήλιο ή ακόμα και θλιβερό, μια μακαριά στη μνήμη αγαπημένου προσώπου που έφυγε.

Η αυλή είναι ο χώρος που περιβάλλει το σπίτι. Ομως δεν σήμαινε πάντα αυτό: το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας λέει πως η έννοια της λέξης «αυλή», ξεκινώντας από τη σημασία «ο χώρος πέριξ του παλατιού», ο «περιβάλλων χώρος όπου περνούσαν τη νύχτα τους οι υπηρέτες ή και τα ζώα του παλατιού», εξελίχθηκε σημασιολογικά ως «ο χώρος που περιβάλλει το σπίτι», ο αύλειος χώρος.

Η λέξη «αυλή» παράγεται από το ινδοευρωπαϊκό *aw, που σημαίνει «διανυκτερεύω, κοιμούμαι», το οποίο, εκτός από το αρχαιοελληνικό ρήμα «ιαύω», με την ίδια σημασία, έχει δώσει και λέξεις με συγγενείς έννοιες σε διάφορες γλώσσες, όπως το αρμένικο «aut = κατάλυμα για τη νύχτα», το σανσκριτικό «vayami», δηλαδή «κουράζομαι», ή το αγγλικό «weary», που είναι ο «εξαντλημένος».

Συνεπώς, η... βασιλική καταγωγή της λέξης «αυλή» είναι δεδομένη ετυμολογικά. Γι’ αυτό, είναι λογικό, εκτός από τις... ανθρώπινες διαστάσεις στη σημασία της («βγες στην αυλή να παίξεις» ή «πάω να απλώσω τα ρούχα στην αυλή να στεγνώσουν»), η λέξη και τα παράγωγά της, ιδίως αυτά, να περιγράφουν τα πρόσωπα και τις δραστηριότητες της καμαρίλας κάποιου εστεμμένου, όλον αυτόν τον φαιδρό και όζοντα εσμό των παρατρεχάμενων ενός υψηλού προσώπου. Η ελληνική γλώσσα βρίθει από υπέροχες λέξεις, που απορρέουν από την «αυλή».

Το Λεξικό μνημονεύει τον σημαντικό κλασικό φιλόλογο του 19ου αιώνα Στέφανο Κουμανούδη, ο οποίος αποθησαύρισε κάποιες λέξεις που δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο της μοναρχίας στην Ελλάδα, από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το 1900: αυλοσύμβουλος, αυλόφρων, αυλοθεράπων, αυλόδουλος, αυλοκοπία, αυλοήθης, αυλίτις, αυλικοθεράποντες, αυλικεύομαι, αυλικότης! Και βέβαια, έχουμε τον αυλάρχη, τον αυλικό και τον αυλοκόλακα.

Σημειωτέον πως όλοι αυτοί οι δορυφόροι, οι σύμβουλοι, οι ακόλουθοι, οι υπηρέτες και οι παντοειδείς ξεσκονίστρες της αυλής δεν είναι απαραίτητο να είναι προσκολλημένοι σε κάποια βασιλική υψηλότητα: η αυλή περιγράφει και το σύνολο των ανθρώπων που πλαισιώνουν ένα σημαντικό δημόσιο πρόσωπο σε θέση εξουσίας, όπως ένας πρωθυπουργός ή πρόεδρος, με σκοπό, βέβαια, την προσωπική τους ευδοκίμηση, από την εύνοια του άρχοντα που υπηρετούν.

Ομως, υπάρχουν πολλοί απλοί άνθρωποι, συχνά φτωχοί και απλοϊκοί, που λατρεύουν έναν βασιλιά, χωρίς ίδιον όφελος όπως οι αυλικοί που τον πλαισιώνουν. Οι χιλιάδες των βασιλοφρόνων που ξεροστάλιαζαν στην ουρά με τις ώρες για να προσκυνήσουν τη σορό του Κωνσταντίνου, μαρτυρούν τη στάθμη της πνευματικής, πολιτικής και ηθικής συγκρότησης ενός λαού, που δεν σκάει στα γέλια με τη φράση «ελέω Θεού βασιλεύς».

Εἶσαι καλός, εἶσαι ἄνθρωπος, ἔχεις μεγαλώσει
Μὲ πετεινούς, χρυσόμυιγες, γοβιούς, γεράνια
Σὲ μιὰν αὐλὴ μικρὴ ποὺ τὴν κουνοῦσε ἡ θάλασσα
Πέρα-δῶθε
Θυμᾶσαι
Μιὰν αὐλὴ ποὺ μεγάλωνε, χωροῦσε λόφους, κάμπους
Ποτάμια, κερασιές, καμπαναριά,
Βρακουλάδες ποὺ ἔρριχναν φωτιὰ τοῦ Τούρκου
Τὸν καιρὸ ποὺ ἡ μητέρα σου ἦταν
Σὰν μιὰ Παναγιὰ μικρή
Θυμᾶσαι...
Οδυσσέας Ελύτης