Το έργο της αναβάθμισης, υπόγειας επέκτασης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και της διασύνδεσής του με το Ακροπόλ, προκαλεί σφοδρές αντιδράσεις καθώς η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού και οι εμπλεκόμενοι υπουργοί της κυβέρνησης Μητσοτάκη ακολουθούν αδιαφανείς διαδικασίες.
Η διεθνώς καταξιωμένη πρακτική των ανοιχτών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών παρακάμπτεται και αποκλείονται οι Ελληνες αρχιτέκτονες από το έργο με προϋπολογισμό άνω των 290 εκατομμυρίων ευρώ, που αφορά το μέλλον του σημαντικότερου (κορυφαίου διεθνώς) αρχαιολογικού μουσείου της χώρας και της καρδιάς της πρωτεύουσας.
Η Θεώνη Ξάνθη είναι καταξιωμένη αρχιτέκτονας Μηχ. ΕΜΠ, αναπληρώτρια καθηγήτρια Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου, έχει αποσπάσει διακρίσεις σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, με σημαντικότερη και πιο πρόσφατη το 2017 όταν τιμήθηκε με το Α’ βραβείο ανάμεσα σε 129 συμμετοχές στον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κύπρου.
Στη συνέντευξη μας μεταφέρει την εμπειρία της από την Κύπρο και απαντάει σε ερωτήσεις που απασχολούν την επιστημονική κοινότητα και την κοινωνία των πολιτών. Εξάλλου ήταν από τις πρώτες που με επιστολή προς τα μέλη της διυπουργικής επιτροπής κατέγραψε κοινούς προβληματισμούς.
● Η παράκαμψη της διαδικασίας του ανοιχτού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού, παραβιάζει τη νομοθεσία. Πρόκειται για ζήτημα μείζονος σημασίας. Πού εκτιμάτε ότι οφείλεται η στάση του υπουργείου Πολιτισμού;
Πρέπει κανείς να είναι αντικειμενικός και να κάνει υποθέσεις εργασίας. Θεωρώ κατ’ αρχάς ότι οφείλεται σε κακές συμβουλές. Το υπουργείο Πολιτισμού έπρεπε να προστατευθεί το ίδιο και να γνωρίζει ότι η καλύτερη μέθοδος γι’ αυτά τα θέματα είναι οι ανοιχτοί αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί. Πιθανόν δεν συμβουλεύτηκε σωστά. Το δεύτερο θεωρώ πως είναι ότι το υπουργείο Πολιτισμού ήθελε πολύ γρήγορα να παράξει έργο. Κι αυτές ήταν κάποιες σύντομες διαδικασίες για να συμβεί η επέκταση σε μικρό χρόνο.
Το τρίτο και κυριότερο, ότι υπάρχει απουσία πνευματικότητας, και από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού και πιθανά από τη διυπουργική επιτροπή, ότι το θέμα της επέκτασης του ΕΑΜ είναι κάτι που δεν διαπραγματεύεται. Δεν υπάρχει η αίσθηση ότι τέτοια θέματα είναι «λυδία λίθος» για τον τρόπο που διαχειριζόμαστε την πολιτιστική κληρονομιά μας. Αυτό που συμβαίνει είναι άστοχο, μεγάλο λάθος. Δεν το εκτίμησαν καθόλου σωστά. Είναι μεγαλύτερο το διακύβευμα. Εδώ έγινε διαγωνισμός για την ανακατασκευή της στέγης της Νοτρ Νταμ. Κανείς δεν σκέφτηκε «είναι τουριστικό αξιοθέατο, ας παραδοθεί σε έξι μήνες».
● Με τη διαδικασία που ακολουθείται, τελικά, αποκλείονται ή συμμετέχουν ισότιμα οι Ελληνες αρχιτέκτονες;
Για έργα αυτής της σημασίας η νομοθεσία μας ορίζει σαφώς την προκήρυξη ανοιχτού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. Τούτο δεν έγινε. Αν για κάποιο λόγο η πολιτεία θελήσει να μην προκηρύξει ανοιχτό διαγωνισμό, ζητάει την έγκριση του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής. Και τούτο δεν έγινε. Αρα, έχει παρακαμφθεί το ισχύον νομικό πλαίσιο. Αποκλείστηκε εξαρχής το δικαίωμα της ελεύθερης συμμετοχής των Ελλήνων αρχιτεκτόνων στο κορυφαίο αρχιτεκτονικό, αστικό και πολιτιστικό έργο του τόπου τους.
Πρωτοφανής επιλογή. Αποκλείστηκε επίσης η ισότιμη συμμετοχή των Ελλήνων αρχιτεκτόνων, καθώς προκηρύσσεται ιδιότυπος και κλειστός διαγωνισμός που προσκαλεί 10 γραφεία αρχιτεκτόνων του εξωτερικού, με υποχρέωση να περιλάβουν ελληνικά γραφεία ή ομάδες. Είναι πιθανό ομάδα ή ομάδες ξενιτεμένων νέων Ελλήνων που εργάζονται ήδη σε αυτά τα γραφεία να συμμετάσχουν. Απαγορεύει, δηλαδή, σε ελληνικά γραφεία να συμμετάσχουν ως leader architects και υποβαθμίζει τον όποιο ρόλο τους ως βοηθητικό και παρακολουθητικό.
● Πώς αποκρυσταλλώνετε την εμπειρία σας από την Κύπρο;
Υπήρξε αρκετός χρόνος προετοιμασίας για το έργο. Η προκήρυξη του ανοιχτού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ήταν το επιστέγασμα. Δέκα χρόνια συζητούσε η Κύπρος πώς και πού θα φτιάξει το Μουσείο. Δεν ήταν καινοφανές που κάποιος αποφάσισε μισό ή έναν χρόνο πριν προχωρήσει στον διαγωνισμό. Σε αυτό τον χρόνο υπήρξε μεγάλη προετοιμασία από το τμήμα αρχαιοτήτων και το τμήμα δημοσίων έργων για να παραδώσει το κτιριολογικό που συμπεριλάμβανε τις ανάγκες και τα αιτούμενα.
Ολες οι διαδικασίες ήταν πάντα σε δημόσια διαβούλευση με απόψεις τι σημαίνει μουσειολογία σε σχέση με την αρχιτεκτονική, πώς μπορούμε να αποδώσουμε καλύτερα το πολιτιστικό πρόσωπο της Κύπρου. Υπήρξε μεγάλη αρθρογραφία με τη συμμετοχή του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, συζητήσεις, και στη Βουλή ακόμα, για την κοινωνικοοικονομική ανταπόκριση του έργου και πώς ο πολιτισμός μπορεί να βοηθήσει αντί για άλλα έργα εκσυγχρονισμού. Πριν δω το κτιριολογικό, με ενδιέφερε να γνωρίζω πως αντιμετώπιζε το μουσείο η Κύπρος, η Λευκωσία, η κοινωνία. Ταυτόχρονα με τη μακρόχρονη διαβούλευση γινόταν η προετοιμασία για τον διεθνή διαγωνισμό.
● Ο προϋπολογισμός τι ύψους είναι;
Ο διαγωνισμός δόθηκε για το σύνολο του οικοπέδου των 40 στρεμμάτων. Η πρώτη και μεγαλύτερη αφορούσε το κυρίως μουσείο και τα συμπληρώματά του, τα εργαστήρια, τα γραφεία, τους χώρους των περιοδικών εκθέσεων κ.λπ. Σε δεύτερη φάση υλοποιείται η Βιβλιοθήκη, η συντήρηση του διατηρητέου κτιρίου που υπάρχει στο οικόπεδο, τα γραφεία του τμήματος αρχαιοτήτων, η διαμόρφωση που φτάνει μέχρι τον Πεδιαίο ποταμό.
Οι διαγωνιζόμενοι είχαν την υποχρέωση να παραδώσουν σχέδιο με διακριτά τα όρια ανάμεσα στις δύο φάσεις. Το κόστος της πρώτης ανέρχεται στα 124 εκατομμύρια με ΦΠΑ και της δεύτερης περίπου στα 60 εκατομμύρια.
● Το κτιριολογικό πρόγραμμα, που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Μουσείο, προβλέπει για το Εθνικό Αρχαιολογικό υπόγειο χώρο στάθμευσης 9.000 τ.μ. κάτω από το Μουσείο. Ποια είναι η άποψή σας;
Για το Νέο Μουσείο Κύπρου χρειαζόταν 100 θέσεις υπαίθριας στάθμευσης και άλλες 120 θέσεις υπογειοποιημένου πάρκινγκ για τη λειτουργία της πρώτης φάσης και για τη συνέχεια άλλες 200 υπογειοποιημένες θέσεις αυτοκινήτων. Για συνθήκες ασφάλειας ποτέ οι χώροι στάθμευσης δεν χωροθετούνται κάτω από τα μουσεία, γι’ αυτό προϋπόθεση και απαίτηση ήταν το υπαίθριο και το υπογειοποιημένο πάρκινγκ να είναι εκτός περιγράμματος του κτιρίου. Είναι διεθνής συνθήκη.
● Ποια είναι η γνώμη σας για την 7μελή επιτροπή αξιολόγησης που συγκροτήθηκε από την υπουργό Πολιτισμού; Τα τέσσερα μέλη είναι από το εξωτερικό. Ανάμεσά τους δύο αρχιτέκτονες, ενώ δεν υπάρχει εκπρόσωπος από τους Ελληνες αρχαιολόγους.
Επειδή μιλάμε για αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που αφορά το ΕΑΜ, θεωρώ ότι η πλειοψηφία έπρεπε να είναι αρχιτέκτονες και να εκπροσωπούνται οι Ελληνες αρχαιολόγοι. Αυτή η σύνθεση δημιουργεί περισσότερα ερωτήματα και εκπλήξεις, παρά ταιριάζει με τη λογική σκέψη. Στην 9μελή Επιτροπή της Κύπρου οι 7 ήταν αρχιτέκτονες, μαζί με την αρχαιολόγο Μαρίνα Σολομίδου-Ιερωνυμίδου, και πρόεδρο τον γενικό διευθυντή του υπουργείου Μεταφορών, Αλέκο Μιχαηλίδη, ο οποίος είναι πολιτικός μηχανικός.
Συμμετείχαν οι διεθνούς φήμης αρχιτέκτονες Πίτερ Κουκ και Ηλίας Ζέγγελης, ενώ ο καθένας από τους υπόλοιπους συναδέλφους αντιπροσώπευε μια θεσμική ομάδα από τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων, το Τμήμα Χωροταξίας της Λευκωσίας, Πολεοδομίας και Δημοσίων Εργων. Δεν είχαν μόνο μια θέση στο Δημόσιο, αλλά εξαιρετικό έργο και βιογραφικό.
● Θεωρείτε ότι οι κινητοποιήσεις από τον επιστημονικό κόσμο, τα κόμματα της αντιπολίτευσης, τους πολίτες θα φέρουν αποτέλεσμα ή θα προχωρήσουμε έτσι στο νέο ΕΑΜ;
Θέλω να πιστεύω ότι θα βρεθεί ο τρόπος να αλλάξει. Είναι κορυφαίο και συμβολικό το θέμα. Πρέπει να αλλάξει γιατί θα αποτελεί πάντοτε μεγάλο σκοτεινό σημείο περιφρόνησης των αρχιτεκτόνων, υποτίμησης του ελληνικού δυναμικού, απαξίας γιατί συζητούμε για τον ελληνικό πολιτισμό. Δεν συζητάμε για κάποιο έργο. Πρέπει να βρεθούν οι διαδικασίες και ο τρόπος εκφοράς διαχείρισης με τις αξίες που φέρει το ίδιο το έργο. Θέλω να πιστεύω ότι θα αλλάξει για τους φοιτητές μου, για τους νέους αρχιτέκτονες.
Είμαι καθηγήτρια, δεν μπορούμε να διδάξουμε τα πάντα, όμως προσπαθούμε να δώσουμε στα παιδιά εφόδια, να μάθουν να σχεδιάζουν και κυρίως να έχουν κριτική σκέψη και ανοιχτό μυαλό. Τους υπόσχομαι ότι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, αλλιώς δεν έχει νόημα. Ο αρχιτέκτονας έχει λόγο για τον δημόσιο χώρο, οφείλει να σκέφτεται και να παρεμβαίνει, αλλιώς να στείλουμε από τώρα τους φοιτητές μας στο εξωτερικό, να κλειδώσουμε τις Σχολές και να φύγουμε.
Το Νέο Μουσείο Κύπρου
Το Νέο Μουσείο Κύπρου θα φιλοξενήσει μία από τις μεγαλύτερες συλλογές της Κυπριακής Αρχαιολογίας συμβάλλοντας στη διεθνή ανάδειξη της Ιστορίας και του Κυπριακού Πολιτισμού. Σύγχρονο και καινοτόμο, ελευθερώνει το ισόγειο και το αποδίδει στην πόλη, περιλαμβάνει 7.500 τ.μ. για τις μόνιμες συλλογές, ξεχωριστούς χώρους για περιοδικές εκθέσεις, βιβλιοθήκη, αμφιθέατρο, εργαστήρια συντήρησης, αποθήκες, εστιατόρια, καφέ.
Αξιοποιεί τους εξωτερικούς χώρους, είναι απόλυτα προσβάσιμο για ανθρώπους με κινητικά προβλήματα και ζητήματα όρασης, διαθέτει σημάνσεις και ηχοτοπία. Το κτίριο έχει βιοκλιματικό σχεδιασμό με σχεδόν μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα. Το οικόπεδο ξεκινάει μπροστά από το κυπριακό Κοινοβούλιο και το σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο και εκτείνεται μέχρι τον Πεδιαίο ποταμό. Δίπλα είναι ο Δημόσιος Κήπος και πολλά δημόσια κτίρια.
Τα γνωστότερα διεθνώς γραφεία συμμετείχαν στην α’ φάση του ανοιχτού διαγωνισμού, όπου κατατέθηκαν 129 συμμετοχές. Στη δεύτερη φάση πέρασαν 7 μελέτες, λαμβάνοντας τελικά το Α’ Βραβείο η αρχιτέκτων Θεώνη Ξάνθη και το αρχιτεκτονικό γραφείο xza-architects. Το 2019, το κυπριακό Δημόσιο ανέθεσε στην αρχιτεκτονική ομάδα του Α’ Βραβείου την εκπόνηση της πλήρους μελέτης. Από το τέλος του 2021, το έργο βρίσκεται σε δημοπράτηση οδεύοντας στην υλοποίησή του.
Το περιεχόμενο της μόνιμης έκθεσης καθόρισε την αρχιτεκτονική πρόταση, διαχωρίζοντας τις τρεις ενότητες: ο Τόπος (η Προϊστορία) εστιάζει στη σχέση των πρώτων κατοίκων με τη γη και τους πόρους της, η Θάλασσα (το άχρονο ενδιάμεσο) διηγείται την αδιάλειπτη σχέση του νησιού με το θαλάσσιο στοιχείο, και ο Κόσμος (οι Ιστορικοί χρόνοι) εστιάζει στις σχέσεις και αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους μεσογειακούς πολιτισμούς.
«Πρόθεση του σχεδιασμού ήταν να συντεθεί ένα κτίριο σύγχρονο και καινοτόμο που θα αποτελέσει μια αναζωογονητική χειρονομία προς την πόλη της Λευκωσίας, θα γεννήσει νέα περιβάλλοντα, θα αποδώσει έναν σημαντικό δημόσιο χώρο και ίσως με την πάροδο του χρόνου δημιουργήσει έναν νέο κοινωνικό και πολιτιστικό πόλο στο κέντρο της πόλης», αναφέρουν οι μελετητές.
Σε νούμερα
- Οικόπεδο 40 στρέμματα
- Κτίριο επιφάνειας 27.000 τ.μ.
- Υπαίθριες και αστικές διαμορφώσεις 23.000 τ.μ.
- Μόνιμες Εκθέσεις 7.500 τ.μ.
- Αμφιθέατρο 300 θέσεων
- Χώροι στάθμευσης 380 θέσεων
- Συνολικός προϋπολογισμός (σχεδόν) 184 εκατ. ευρώ
- Για τη μελέτη συνεργάστηκαν 22 μελετητικές ομάδες σε 4 χώρες
- Εργάστηκαν 270 επιστήμονες ανάμεσά τους 150 Ελληνες όλων των ηλικιών
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας