«Η δήλωση πως οι άγριοι, οι μαύροι, οι Ιάπωνες μοιάζουν με ζώα, λόγου χάρη με πιθήκους, περιέχει το κλειδί για την κατανόηση του πογκρόμ»
Th. W. Adorno, «Minima Moralia. Στοχασμοί μέσα από τη φθαρμένη ζωή», σ. 186.
«Η συμπεριφορά μας απέναντι στα ζώα και το Ολοκαύτωμα» του Τσαρλς Πάτερσον συνιστά μια εμβριθή και τεκμηριωμένη ανάλυση των συμβολικών και υλικών μηχανισμών που κατέστησαν -και εξακολουθούν να καθιστούν- εφικτές τις γενοκτονίες ανθρώπινων και άλλων πλασμάτων, του τρόπου με τον οποίον ο άνθρωπος στη μεγαλομανία του πέρασε από την εκμετάλλευση των ζώων στις γενοκτονίες ομοίων του, της σύνδεσης που υφίσταται μεταξύ βιομηχανοποιημένης σφαγής των ζώων και βιομηχανοποιημένης σφαγής των ανθρώπων.
Πρόκειται για ένα βαθιά πολιτικό βιβλίο που μας επιτρέπει να υψώσουμε το ζήτημα των δικαιωμάτων των ζώων σε ένα επίπεδο που υπερβαίνει το ατομικό ενδιαφέρον, καθιστώντας το έτσι το πρώτο σκαλοπάτι α) για μια συνολική κατανόηση του ζητήματος των δικαιωμάτων στο σύνολό του: των αναφαίρετων δικαιωμάτων κάθε είδους ετερότητας και β) για τη συνειδητοποίηση της δικής μας στάσης απέναντι στην υπεράσπιση και τη διεκδίκηση αυτών των δικαιωμάτων.
Γιατί ο Πάτερσον δεν καταγγέλλει μόνο το Ολοκαύτωμα, αλλά και κάθε μορφή δουλείας και εκμετάλλευσης, κάθε πρακτική που υποβιβάζει τα ανθρώπινα πλάσματα σε κάποια υποτιθέμενη ζωώδη κατάσταση. Ο τρόπος με τον οποίο πραγματεύεται το ζήτημα απέχει πολύ από εκείνον της «φιλοζωίας του σαλονιού» ή της απλής «διατροφικής επιλογής».
Για τον συγγραφέα το ζήτημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων και εκείνο των υπόλοιπων ζώων είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Και όπως το ναζιστικό Ολοκαύτωμα δεν υπήρξε μια ξαφνική έκρηξη του παραλόγου, έτσι και οι γενοκτονίες ζώων έχουν όλα τα χαρακτηριστικά μιας συστηματοποιημένης ορθολογικής σφαγής που συντελείται και με τη δική μας (σιωπηλή ή εκπεφρασμένη) συναίνεση.
Για τον Πάτερσον, μόνο αν αποκαλύψουμε τους υλικούς, πολιτισμικούς, συμβολικούς και άλλους ιστορικούς μηχανισμούς, τις δυναμικές και τις αιτίες που κρύβονται σε αυτά τα γεγονότα, αν αναγνωρίσουμε ότι η σημερινή αντίληψη του κόσμου θεμελιώνεται πάνω σε μια εργαλειακή ερμηνεία του λόγου, που μετέτρεψε όλα τα έμψυχα όντα σε αντικείμενα που οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιούν κατά πώς επιθυμούν και κυρίως για να αντλούν κέρδος, θα μπορέσουμε να αποφύγουμε την επανάληψη νέων γενοκτονιών.
O Πάτερσον υπογραμμίζει ό,τι θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «συλλογισμό της απανθρωποποίησης»: προκείμενη 1 τα ζώα είναι πράγματα που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κατά πώς θέλουμε· προκείμενη 2 άνθρωποι ή ομάδες ανθρώπων χάνουν την ανθρώπινη ιδιότητα μέσω του αρνητικού ζωικού αντικειμένου αναφοράς· συμπέρασμα: μπορούμε να μεταχειριστούμε αυτούς τους ανθρώπους ή αυτές τις ομάδες ανθρώπων όπως ακριβώς μεταχειριζόμαστε τα ζώα.
Οπως επισημαίνεται, «η ηθική της ανθρώπινης κυριαρχίας, η οποία προωθεί και δικαιολογεί την εκμετάλλευση των ζώων, νομιμοποιεί την καταπίεση των ανθρώπων που υποτίθεται πως βρίσκονται σε κατάσταση ζώου» (σ. 41). Με τον τρόπο αυτόν έγιναν αποδεκτές και πρακτικές όπως η ευγονική και η στείρωση πληθυσμών και προσώπων «μη φυσιολογικών».
Καθώς τα ζώα θεωρούνται πλάσματα «ανάξια πένθους», στο πλαίσιο της ζωοπολιτικής εδραιώνεται η συστηματική διαχείριση της ζωής τους όσον αφορά τον κύκλο παραγωγής, αναπαραγωγής και θανάτου. Στα σφαγεία, τόπους «αποσυναρμολόγησης» του σώματος των ζώων, αυτά μετατρέπονται σε «κομμάτια κρέας»· ενώ η δολοφονία τους γίνεται κάτι ουδέτερο, κάτι που δεν μας αφορά, καθώς δημιουργείται μια απόσταση μεταξύ του χώρου θανάτου και του πιάτου μας.
Από την άλλη οι νόμοι της ταχύτητας και της αποτελεσματικότητας στερούν από όσους εργάζονται στα σφαγεία τη δυνατότητα αυτόνομης σκέψης και λήψης αποφάσεων. Από την πλευρά μας εμείς ως καταναλωτές επιλέγουμε να αγνοήσουμε την πραγματικότητα και τις οικονομικές σχέσεις που κρύβονται πίσω από την μπριζόλα που καταβροχθίζουμε.
Ο διαχωρισμός των ανθρώπινων από τα υπόλοιπα ζώα επιτυγχάνεται ακόμη αποτελεσματικότερα με αυτήν την ξεκάθαρη διάκριση των χώρων των μεν και των δε και με μια διαδικασία η οποία καθιστά τα δεύτερα προοδευτικά αόρατα, χάρη στις νέες τεχνολογίες, στα μέσα μεταφοράς και στα σύγχρονα συστήματα συντήρησης και κατάψυξης του κρέατος. Για να μπορεί να λειτουργήσει στο υλικό επίπεδο η γενοκτονία των ζώων είναι απαραίτητο στο συμβολικό επίπεδο να την αγνοούμε, να προσποιούμαστε πως δεν τη βλέπουμε ή να τη θεωρούμε νόμιμη.
Απέναντι στις γενοκτονίες ζώων τα όσα είχε πει η Αρεντ για τη ρηχότητα του κακού ισχύουν στο ακέραιο. Η δική μας στάση απέναντι στις σημερινές γενοκτονίες ζώων δεν είναι πολύ διαφορετική από εκείνη των Γερμανών απέναντι στη γενοκτονία των Εβραίων. Οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι η δική μας ρηχότητα κάθε άλλο παρά διαφέρει από εκείνη του Αϊχμαν: αν αυτός υπάκουε σε εντολές ανωτέρων, εμείς δεχόμαστε δίχως καμιά κριτική ό,τι επιτάσσουν η παράδοση, η θρησκεία, οι διατροφικές συνήθειες, οι μόδες, το θέαμα κ.ά.
Και για εμάς το σημερινό δράμα των ζώων έχει καταστεί αόρατο: όπως απαρατήρητα περνούσαν τα τρένα που κατευθύνονταν στα στρατόπεδα εξόντωσης, εξίσου απαρατήρητα περνούν τα φορτωμένα με ζώα φορτηγά. Ακόμη κι όταν περνάμε μπροστά από τις βιτρίνες των διάφορων «μπουτίκ κρεάτων» αρνούμαστε να δούμε ότι τα τσιγκέλια τους είναι φορτωμένα με αθώα πλάσματα που έχουν συναισθήματα και νοημοσύνη.
Η εργασία του Πάτερσον μας αποκαλύπτει επίσης ένα διπλής φύσης σφάλμα που γίνεται τόσο από την πλευρά πολλών υπερασπιστών των δικαιωμάτων των ζώων όσο και από εκείνη αρκετών εκπροσώπων της Aριστεράς: το να αποδίδουμε αξία στη ζωή των υπόλοιπων ζώων δεν σημαίνει ότι μειώνουμε την αξία της ανθρώπινης ζωής, γιατί η διεκδίκηση της απελευθέρωσης των ζώων δεν έρχεται να υποβαθμίσει την αξία της απελευθέρωσης των ανθρώπων. Απεναντίας κινείται στην προοπτική οικοδόμησης ενός άλλου κόσμου, με μεγαλύτερη ενσυναίσθηση και περισσότερη μέριμνα για ό,τι μας περιβάλλει.
* Διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας