Η πλατεία Φιλικής Εταιρείας, η γνωστή σε όλους ως πλατεία Κολωνακίου, πλήρως εγκαταλειμμένη, δηλώνει με τη μορφή της την έκπτωση της χώρας. Η κατάσταση που επικρατεί στην πλατεία αυτή που κοσμούν οι προτομές των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας και του αρχηγού της επιβεβαιώνει ότι, διακόσια χρόνια από την έναρξη του πολέμου της ανεξαρτησίας, η Ελλάδα βρίσκεται στο κοίλον της Ιστορίας.
Ξεχαρβαλωμένες οι αλέες, στάσιμα και βρόμικα τα νερά που έρρεαν ως πίδακες και καταρράκτες. Κάδοι απορριμμάτων στις γωνιές. Σαπισμένα τα ξύλα στα παγκάκια. Παρατημένη η κολόνα (το σύμβολο του Κολωνακίου) και οι προτομές του Εμμανουήλ Ξάνθου και του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου, των ηρώων αυτών της Φιλικής Εταιρείας, ανάμεσα σε ακλάδευτα καχεκτικά δέντρα. Εικόνα πλήρους εγκατάλειψης. Καμία σχέση με τη μορφή στην οποία παραδόθηκε σε κοινή χρήση, πριν από κάποια χρόνια, από τους αρχιτέκτονες Δημήτρη και Σουζάνα Αντωνακάκη.
Θα μπορούσε, βέβαια, η πλατεία αυτή, κάτω από μια διαφορετική σχεδίαση και οργάνωση, στελεχωμένη με ένα οπτικοακουστικό κέντρο πληροφόρησης, να υπενθύμιζε καθημερινώς στους διαβάτες ότι η ελευθερία που απολαμβάνουν σήμερα οφείλεται στην αυτοθυσία που επέδειξαν οι προπάτορές τους. Οτι η ελευθερία δεν είναι ένα αιώνιο και σίγουρο κεκτημένο ούτε τα σύνορα της πατρίδας αμετακίνητα. Οτι τα πάντα μέσα στο γίγνεσθαι ρέουν και μεταλλάσσονται συνεχώς και ότι αυτό που κερδήθηκε σε διάστημα 200 χρόνων μπορεί να χαθεί ανά πάσα στιγμή. Οτι η διαφύλαξη της ελευθερίας είναι δυσκολότερη από την απόκτησή της.
Αλλά αν η σημερινή κατάντια της πλατείας δείχνει την αδιαφορία των δημοτικών αρχόντων, η εμφάνιση, εξαφάνιση, τοποθέτηση και ανατοποθέτηση των προτομών που εικονίζουν τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας δείχνουν τη σύγχυση που κυριαρχεί αναφορικά με την Ιστορία μας.
Αγνοια της Ιστορίας μας και παραποίησή της σε σημείο τραγελαφικό. Και επιβεβαιώθηκε αυτό με την τοποθέτηση, στο μαρμάρινο στηθαίο πάνω από τους καταρράκτες, που βέβαια δεν λειτουργούν πια, της μπρούντζινης προτομής του Αλέξανδρου Υψηλάντη (τοποθετήθηκε από τον εκ μητρός απόγονο των Υψηλαντών, Ευάγγελο Μαρινάκη, εφοπλιστή και πρόεδρο του Ολυμπιακού), ανάμεσα στις προτομές του Σκουφά και του Τσακάλωφ, εξοβελίζοντας τον Εμμανουήλ Ξάνθο από την ιστορική του θέση ως τρίτου των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας.
Ο Υψηλάντης δεν ήταν ιδρυτής, αλλά ο γενικός επίτροπος της Αρχής και συντονιστής της Επανάστασης, και ανέλαβε τα καθήκοντά του λίγο πριν από την έναρξή της. Αλλά το γεγονός αυτό δεν είναι το μόνο που χαρακτηρίζει τη νέα επιχειρούμενη ανάγνωση της πρόσφατης ιστορίας μας.
Μια παλαιά διαμάχη μεταξύ Ξάνθου και Αναγνωστόπουλου φαίνεται να παραμένει ζωντανή επί διακόσια χρόνια και να εκτυλίσσεται όχι στα πεδία και τις χώρες της πάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά στη μικρή πλατεία Φιλικής Εταιρείας, άλλως πλατεία Κολωνακίου.
Στα τέλη της δεκαετίας του 2000 οι υποψιασμένοι περαστικοί του Κολωνακίου παρατήρησαν ότι η προτομή του Πατμίου Εμμανουήλ Ξάνθου έλειπε από την πλατεία. Αντιθέτως, η ορειχάλκινη προτομή του Ανδριτσάνου Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου είχε κάνει την εμφάνισή της. Φαίνεται ότι ο δραστήριος Πελοποννήσιος φιλικός είχε πάρει, προσωρινά τουλάχιστον, την εκδίκησή του.
Η ιστορία ξεκίνησε το 1990. Δημοσιεύτηκαν τότε στον ημερήσιο Τύπο επιστολές μεταξύ του προέδρου του Συλλόγου Ανδριτσάνων Αθηνών και του προέδρου των Δωδεκανησιακών Σωματείων Αθηνών-Πειραιώς. Ο πρώτος, θέλοντας να αποκαταστήσει την «αλήθεια», επέμενε ότι ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος ήταν ο τρίτος ιδρυτής και όχι ο Ξάνθος. Η απάντηση ήρθε από τον καθηγητή Ζαχαρία Τσιρπανλή, που ορθώς διέψευδε το περιεχόμενο της επιστολής του προέδρου Ανδριτσάνων, οι οποίοι είχαν εγκαταστήσει στην πλατεία την ορειχάλκινη προτομή του Αναγνωστόπουλου.
Παρ' όλα αυτά, στις αρχές της δεκαετίας του αιώνα μας, η προτομή Ξάνθου αποσύρθηκε. Στις 2.2.2011, μια ερώτηση βουλευτή της αντιπολίτευσης προς τον υπουργό Πολιτισμού έθετε το ζήτημα: Για ποιον λόγο αφαιρέθηκε η προτομή του Πάτμιου φιλικού και πού βρίσκεται. Εάν έχει αφαιρεθεί για συντήρηση, πότε αναμένεται η επανατοποθέτησή της και για ποιον λόγο υπάρχει αυτή η αδικαιολόγητη καθυστέρηση. Η προτομή, βέβαια, επανήλθε. Αλλά ιδού πώς έχει το ζήτημα που πίκρανε και αμαύρωσε τα τελευταία χρόνια του Εμμανουήλ Ξάνθου.
Το 1834 κυκλοφορεί το δοκίμιο περί Φιλικής Εταιρείας του ιστορικού Ιωάννη Φιλήμονος πληροφορώντας τους Ελληνες για τη δράση της Φιλικής Εταιρείας, που η συντριπτική τους πλειονότητα αγνοούσε.
Η θέση του δίπλα στον Δημήτριο Υψηλάντη τον είχε φέρει σε επαφή με τους Ξάνθο, Αναγνωστόπουλο, Θέμελη, Αναγνωσταρά και Δικαίο και του επέτρεψε να συλλέξει κάποια έγγραφα σχετικά με τη Φιλική και τους πρωταγωνιστές της. Αλλά το δοκίμιό του, όπως και ο ίδιος αργότερα παραδέχτηκε, ήταν ατελές και σε πολλά σημεία του εσφαλμένο.
Εν πολλοίς, βασίστηκε στις προφορικές περιγραφές του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου. Στο δοκίμιο αυτό μεταξύ άλλων υπήρχαν σοβαρές και ηθικά βαρύτατες κατηγορίες εναντίον του Εμμανουήλ Ξάνθου. Ο τελευταίος αυτός κατηγορείται ως σπάταλος και καταχραστής χρηματικών ποσών της Εταιρείας. Αλλά, πάνω απ' όλα, του αρνείται ότι υπήρξε ένας εκ των τριών ιδρυτών, υποστηρίζοντας ότι δεν βρισκόταν στην Οδησσό τo 1814, έτος δημιουργίας της Φιλικής Εταιρείας.
Τις βάσεις της μυστικής οργάνωσης τις έθεσαν οι Σκουφάς, Τσακάλωφ και Αναγνωστόπουλος! Ολα αυτά βέβαια ο Φιλήμων τα έγραψε καθ’ υπαγόρευσιν του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου. Λίγα χρόνια αργότερα, ο ιστορικός μας, σε εκτενές άρθρο του στην εφημερίδα «Αιών» (φύλλο 49, 19/3/1839), και αφού έχει λάβει υπόψη του την Απολογία του Ξάνθου, γράφει: «Υποπέσαμεν εξ αγνοίας εις παραδρομάς τινας και ως προς τα συστατικά της αρχής του συστήματος τούτου εν γένει, και ως προς το πρόσωπον του Ξάνθου ιδιαιτέρως».
Αργότερα, στο έργο του «Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως» (1859), αναιρεί κυριολεκτικά τα όσα έγραφε το 1834, αποκαθιστώντας ηθικά και ιστορικά τον Εμμανουήλ Ξάνθο.
Γεννιέται πράγματι η απορία γιατί ο Αναγνωστόπουλος -ένας από τους πιο δραστήριους φιλικούς και μέλος της Αρχής- έδωσε στον Φιλήμονα τόσο διαστρεβλωμένες, κακόβουλες και ανακριβείς πληροφορίες για τον Ξάνθο, ο οποίος με τόση θέρμη και αυταπάρνηση τον είχε υπερασπιστεί πολλές φορές και μάλιστα όταν τον συκοφαντούσαν στον Αλέξανδρο Υψηλάντη;
Γιατί τέτοια συμπεριφορά απέναντι στην οικογένεια Ξάνθου ώστε να φτάνει στο σημείο να περιγράφει τη γυναίκα του Ξάνθου ως «άσεμνη», παρ’ όλο που η τελευταία τον είχε φιλοξενήσει για μήνες στην Κωνσταντινούπολη όταν έφτασε εκεί με τον Σκουφά σε πλήρη ένδεια;
Γιατί επέμενε ακόμα και όταν ο υπέροχος πατριώτης Παναγιώτης Σέκερης, αν και επαίνεσε το δοκίμιο του Φιλήμονα, παρατήρησε ότι «δεν πρέπει να παρέχομεν και τελείαν πίστιν ιδίως εις τους περιαυτολογούντας», εννοώντας τον Αναγνωστόπουλο; «Δυστρόπου δε και αδυσωπήτου ων χαρακτήρος ο Αναγνωστόπουλος», γράφει ο ιστορικός Κανδηλώρος, «επέμεινεν εις την πλάνην του μέχρι τελευτής βίου».
Οσο για τη θέση του Ξάνθου στην ιδρυτική τριάδα, με τις γραπτές αποδείξεις και τα παραστατικά έγγραφα που προσφέρθηκαν από τον ίδιο, τις επανορθώσεις του Ιωάννη Φιλήμονος, τις παρατηρήσεις του Παναγιώτη Σέκερη, τη μελέτη του Απόστολου Βακαλόπουλου, αλλά και τις έρευνες του ακαδημαϊκού Αρς στα ρωσικά αρχεία, διακόσια χρόνια αργότερα, ο Αναγνωστόπουλος διαψεύδεται κατά κράτος.
Ο Κωστής Παλαμάς, χρόνια αργότερα, όταν ο Καλύμνιος πατριώτης και εθνικός ευεργέτης ιατρός Σκεύος Ζερβός έθετε την προτομή του Ξάνθου στην πλατεία Κολωνακίου, έδωσε την απάντηση: «... Διότι ήγγισε κι εσέ, Ξάνθε, ο φθόνος, το ψεύδος, και η αχαριστία. Αλλά, διά να σε αποκαταστήσουν και να σε μεγαλώσουν».
Φαίνεται πως η πολιτική και ιδεολογική αντιπαράθεση μεταξύ των Ελλήνων παραμένει αιωνίως ενεργή. Και ίσως να αποτελεί κι αυτό μια από τις αιτίες που η προτομή του Ξάνθου αποσύρθηκε ενώ εκείνη του Αναγνωστόπουλου έκανε την εμφάνισή της στην πλατεία Κολωνακίου ή άλλως πλατεία Φιλικής Εταιρείας.
Ο Αναγνωστόπουλος ήταν εκφραστής της άποψης ότι η Φιλική Εταιρεία δεν έπρεπε να απευθυνθεί στους Φαναριώτες και τους αριστοκράτες και το ανώτερο ιερατείο των δεσποτάδων καθώς και τους Χιώτες. Αντίθετος αυτής της θέσης ήταν ο Ξάνθος και μάλιστα το εξηγεί και στα απομνημονεύματά του, ότι η Επανάσταση χωρίς το ιερατείο και τους προύχοντες ήταν αδύνατον να ξεκινήσει.
Τελικά η προτομή του Εμμανουήλ Ξάνθου επανήλθε στην πλατεία αλλά όχι στην ίδια σειρά με τους Σκουφά και Τσακάλωφ. Τοποθετήθηκε η προτομή του στα μετόπισθεν χωρίς καν να αναγράφεται το όνομά του.
Αναρωτιέται κανείς πότε θα δεήσει η δημοτική αρχή να αναγράψει το όνομα του άξιου αυτού αγωνιστή για τον οποίο ο Ιωάννης Φιλήμων, επανορθώνοντας την αρχική αδικία, έγραψε: Αν μη υπήρχον εν μεν ταις ηγεμονίαις Λεβέντης, Ρίζος Νερουλός και Δημήτριος Θέμελης, εν δε Πετρουπόλει, Ξάνθος, εν δε Μόσχα, Κομιζόπουλος και Πατσιμάδης, εν δε Κωνσταντινουπόλει Σέκερης, Κύριος οίδε τίνα θα ελάμβανον τύχη τα πράγματα».
*Συγγραφέας (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών)
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας