...Η τρομερή του η λαλιά

Τα έπη διηγούνται μεγάλες ιστορίες που έρχονται από το βάθος των χρόνων. Και αυτό ακριβώς είναι η «Εκτέλεση», ένα έπος. Οχι μόνο ένα «λογοτεχνικό έπος», όπως καταχρηστικά σήμερα χρησιμοποιούμε τη λέξη, αλλά και ειδολογικά και ως περιεχόμενο και ως ουσία. Ο Ασωνίτης ανατρέχει στις ρίζες της τέχνης της αφήγησης, όπως γεννήθηκε σε αυτόν τον τόπο.

Ως ραψωδός ξεκινάει το κάλεσμά του προς τους αναγνώστες-ακροατές: «Ελάτε, ελάτε, γενναίες και γενναίοι μου.[...] Ελάτε όλοι σας να υποκαταστήσουμε, για λίγο, τους άτρωτους Θεούς και Θεές μας που αθανάτισε η ένδοξη διάνοια των ανθρώπων. [...]να παρακολουθήσουμε από κοντά έναν ηττημένο, άτυχο άντρα...» κ.λπ. Η τελεία είναι αρκετά πιο πέρα και σιγά σιγά το μυθιστόρημα γίνεται ένα μακρύ τραγούδι, μια σκοτεινή ραψωδία, ένα μαύρο ρεύμα συνείδησης –stream of consciousness– που ξεπηδάει από τα υπόγεια της ανθρώπινης ύπαρξης για να ακουστεί η «τρομερή του η λαλιά».

Ο συγγραφέας καταδύεται στα αρχέγονα βάθη της και από εκεί κάτω φέρνει στο φως ένα magnum opus γεμάτο λάσπη, αίματα και κάθε είδους σωματικά υγρά και εκκρίσεις. Είναι το magnum opus της Ε κ δ ί κ η σ η ς.

Η δικαιοσύνη θα αποδίδεται πάντα με δύο τρόπους: του θύτη και του θύματος. Ενας από τους δύο καίγεται. Οταν καίγεται ο θύτης, από τύψεις και μετάνοια, τότε υπάρχει η επιλογή και ο χώρος να απονεμηθεί η δικαιοσύνη μέσα από τη μετάνοια, ίσως και τη συγχώρεση.

Οταν όμως αυτός που καίγεται είναι το θύμα, τότε χώρος δεν μένει, η εκδίκηση είναι μονόδρομος. Εκδίκηση τυφλή, ανεξέλεγκτη, μανιασμένη. Ο κόσμος μέσα στην ψυχή του θύματος και γύρω έχει σοβαρά διαταραχτεί. Αν δεν μπορεί δίκαια να αποκατασταθεί, τόσο το χειρότερο γι' αυτόν τον κόσμο. Η φωτιά που καίει τα σωθικά δεν σβήνει πια με νερό, παρά μόνο με περισσότερη φωτιά. Οδηγεί στη λύτρωση; Ποιος να ξέρει να το πει;

Ο συγγραφέας απλώς μας δείχνει τον μηχανισμό, το ηφαίστειο που πάσχει, πάσχει μέχρι να εκραγεί χωρίς να έχει άλλη επιλογή. Το χειρότερο πράγμα με το μίσος είναι ότι βαίνει αυξανόμενο, επειδή αυτός που μισούμε, πέρα κι από τις βλαπτικές του πράξεις, μας εγκλώβισε ακριβώς σε αυτήν την απεχθή - επαχθή κατάσταση του μίσους.

Στη λογοτεχνία, η πιο πρόσφορη παρομοίωση είναι το μίσος σαν ένα φίδι που δαγκώνει την καρδιά. Κάποιοι λαϊκοί ζωγράφοι όμως –με την ανεπίγνωστη γνώση τους– παρασταίνουν το μίσος, μαζί και το ξαδέρφι του, τον φθόνο, σαν φίδια που δαγκώνουν την ουρά τους.

Σε αυτήν την κατάσταση ζει μέσα ο Ταλλανδιανός. Ο τάλας ήρωας, αντιήρωας του βιβλίου. Η λογική του επιστρατεύεται στην υπηρεσία της δίψας για εκδίκηση. Σαν ένας άλλος Κουρτς στο Βιετνάμ, έτσι κι αυτός μαζεύει στη Βραζιλία έντεκα παιδιά και τα εκπαιδεύει να γίνουν τυφλές φονικές μηχανές. Να εκδικηθεί τον χαμό της οικογένειάς του στην τουρκική εισβολή του 1974 στην Κύπρο.

Το σχέδιο ψυχρά υπολογισμένο και γι' αυτό ακόμα πιο φριχτό. Η ιστορία ξεκινάει αφού αυτό το σχέδιο έχει πραγματοποιηθεί, την ημέρα της εκτέλεσης του Ταλλανδιανού στο στάδιο Κεμάλ Ατατούρκ της κατεχόμενης Λευκωσίας στις 20 Ιουλίου 2011. Μόλις λίγες μέρες πριν, μαζί με τον ιδιωτικό του στρατό από τα παιδιά που εκπαίδευσε στη Βραζιλία και τώρα έχουν μετατραπεί σε έφηβους-«ανθρωπόσκυλα», έχει δολοφονήσει 94 μικρά παιδιά Τουρκάκια.

Το φριχτό γεγονός, το ανείπωτο, έχει συντελεστεί. Η παραβίαση κάθε ανθρώπινου και θείου νόμου έχει ολοκληρωθεί. Και από εκεί και πέρα αρχίζει η μακρά και δύσκολη πορεία για την κάθαρση.

Οχι τόσο των ηρώων, αυτοί αναπαμό δεν θα βρουν ποτέ, όσο για αυτήν την κάθαρση του αναγνώστη από την επαφή του με το πιο σκοτεινό και μιαρό κομμάτι της ανθρώπινης υπόστασης. Η αφήγηση σπάει, ανοίγει σε δύο μεγάλα ρεύματα.

Το ένα, στα χρόνια πριν από το μακάβριο γεγονός, στο μαρτύριο του Ταλλανδιανού, στα μαρτύρια των δικών του ανθρώπων και των Κυπρίων, και η άλλη αφήγηση, στις μέρες μας, μετά το γεγονός της σφαγής, ακολουθεί το alter ego του Ταλλανδιανού, τον Ταλλανδιανό Βήτα.

Αυτός είναι ένα από τα παιδιά που είχε πάρει από την κατεχόμενη Κύπρο για να το μετατρέψει και αυτό σε τυφλό φονιά, ένα «ανθρωπόσκυλο», τρόφιμος πια του Δρομοκαΐτειου στην Αθήνα, που προσπαθεί τώρα, στην ηλικία των 25 χρόνων, να ξαναβρεί την ανθρώπινη ταυτότητά του μετά τη φρίκη που έζησε και διέπραξε.

Και τα δύο ποτάμια της αφήγησης διακλαδώνονται σε παραπόταμους. Είναι αφηγήσεις που δεν τις διαβάζεις, τις ακούς. Γιατί εδώ ο συγγραφέας δεν γράφει, μιλάει. Απ' όλα πιο πολύ αυτό μου αρέσει εμένα σ' αυτό το μυθιστόρημα. Ως θεατρικός συγγραφέας εδώ και κάποια χρόνια, μου έμεινε –ας το πούμε χούι– να εκτιμώ πάνω απ' όλα σε ένα κείμενο την προφορικότητα.

Ο Ασωνίτης, σαν ραψωδός, αφηγείται με γλώσσα λαγαρή, μας μαζεύει γύρω του και μας απευθύνεται· απευθύνεται και στους ήρωές του, τους κάνει εκκλήσεις, τους προσφωνεί, τους οικτίρει και τους παρηγορεί σαν σε δημοτικό τραγούδι. Συμπάσχων και ο ίδιος, τυφλός ραψωδός που βλέπει με τα μάτια της ενόρασης. Και βλέπει και μας περιγράφει.

Οπως στην Ιλιάδα: τις ταφικές συνήθειες και τις σπονδές, το πένθος, το γενεαλογικό δέντρο του κάθε ήρωα, τις σφαγές, τον βουβό πόνο του Νεόφυτου Νεοφύτου, που σαν άλλος Πρίαμος πλένει το νεκρό σώμα του γιου του, τα πλήθη που αλαλάζουν, τις θεϊκές δυνάμεις που σκοτεινιάζουν τα μυαλά των ανθρώπων, τον Ταλλανδιανό που αποχωρίζεται την Κλαούντιά του όπως ο Εκτορας την Ανδρομάχη του... Και δεν αντέχω να μην αναφέρω τον συγκλονιστικό του χαιρετισμό προς τους νεκρούς: «Καλή σας λευτεριά, ωρέ αποθαμένοι!» σαν σε ένα περήφανο, λεβέντικο τσάμικο.

Ο Αλέξανδρος Ασωνίτης χτυπάει γερά και βαθιά στη ρίζα της ελληνικής λογοτεχνίας, που είναι η προφορική αφήγηση, το έπος δηλαδή και η φυσική του συνέχεια η δημοτική ποίηση, άγραφη και αυτή, και μέσα από αυτήν την παλαιότητα, κατά έναν μαγικό τρόπο, ανασύρει και παραδίδει ένα γραπτό μνημείο ελληνικού λόγου απολύτως σύγχρονο και μοντέρνο. Δεν συνιστώ οπωσδήποτε το διάβασμά του. Καλύτερα κανείς να το ακούει.

*Θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης