Τι είναι η κουλτούρα βιασμού;

Με αφορμή την απειλή για βιασμό του παίκτη του Big Brother, Αντώνη Αλεξανδρίδη,  ας μιλήσουμε για την κουλτούρα βιασμού. Ο Αντώνης Αλεξανδρίδης, έκανε μια ευθεία, σαφή, και άμεση απειλή στον γυναικείο (κυρίως) πληθυσμό για βιασμό, δηλαδή μη συναινετικό σεξ. Οποιαδήποτε σεξουαλική επαφή δεν προϋποθέτει ξεκάθαρη κατάφαση για σεξ και από τα δύο ή περισσότερα μέρη είναι βιασμός. Όμως γιατί μιλάμε για «κουλτούρα» βιασμού και δεν παίρνουμε την δήλωση του παίκτη ως απλή λεκτική απειλή; Εξάλλου ο βιασμός είναι παράνομος, άρα διώκεται ποινικά και ο Αντώνης δεν βίασε κάποια γυναίκα.

Η κουλτούρα βιασμού είναι κοινωνική σύμπλεξη του σεξισμού, του μισογυνισμού, και της τοξικής αρρενωπότητας. Η κουλτούρα του βιασμού είναι ένα κοινωνικό σύστημα που ορίζεται από πατριαρχικές νοοτροπίες, συμπεριφορές, και στερεότυπα και διαιωνίζεται από την ανοχή ή και συνενοχή των θεσμών και των ΜΜΕ. Σε αυτό το σύστημα η σεξουαλική κακοποίηση είναι κανονικότητα και υπαίτιοι είναι τα θύματα, όχι οι θύτες. Αυτό συνεπάγεται και αποσκοπεί στην εγκληματοποίηση της γυναίκας όταν εκείνη είναι το θύμα. Και όταν μιλάω για «θύμα», δεν υπονοώ πως καμία γυναίκα δεν είναι ικανή να είναι κυρίαρχη των αποφάσεων της: εννοώ πως οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές δομές της στερούν την φυσική και πνευματική ασφάλεια που αξίζει. 

Στην κουλτούρα βιασμού η γυναίκα κατηγορείται και εξευτελίζεται καθώς «άξιζε» την κακοποίηση. Γιατί φορούσε πολύ προκλητικά ρούχα ή γιατί δεν φορούσε αρκετά προκλητικά ρούχα άρα το έπαιζε δύσκολη (όπως θεωρήθηκε με την Ελένη Τοπαλούδη). Γιατί ήταν σεξουαλικά απελευθερωμένη άρα θα «άξιζε» την κακοποίηση (όπως θεωρήθηκε με την Ιωάννα Τούνη) ή επειδή δεν ήταν σεξουαλικά απελευθερωμένη, άρα έπρεπε κάποιος να την «διορθώσει» και να την «κάνει γυναίκα».  Γιατί ήταν τρανς γυναίκα και της «άρμοζε» να κακοποιηθεί στο δρόμο ή επειδή ήταν νοικοκυρά άρα «έπρεπε» να είναι πάντα σεξουαλικά διαθέσιμη στον σύζυγό της: έκαστη «αξίζε» το βιασμό της, ανάλογα με την κοινωνική της θέση. Γιατί ήταν εργάτρια του σεξ, (και παρότι είναι το αρχαιότερο επάγγελμα) «άξιζε» την κοινωνική κατακραυγή, ή ήταν μια γυναίκα που μοιράστηκε προσωπικές της φωτογραφίες με κάποιον και εκείνος την κορόιδεψε με υπερηφάνεια στους φίλους του. Η κοινωνική ζωή της γυναίκας είναι γεμάτη αδιέξοδα και αντιφάσεις εξαιτίας της κουλτούρας του βιασμού.

Η κουλτούρα βιασμού οδηγεί στην πλήρη αστυνόμευση του γυναικείου σώματος και σεξουαλικότητας της. Ο συνεχής έλεγχος της γυναικείας συμπεριφοράς στηρίζει και συντηρεί τα πατριαρχικά πρότυπα και στερεότυπα.  Αυτό το κοινωνικό σύστημα επιτρέπει την παρενόχληση των γυναικών και την κατηγορία εναντίον τους όταν την δέχονται. Το γνωστό «victim-blaming» (κατηγορία του θύματος) έρχεται για να ενοχοποιήσει τις γυναίκες για την κακοποίηση ή και τον βιασμό που υπέστησαν όταν δεν τήρησαν τα παραδοσιακά συντηρητικά γυναικεία πρότυπα. Έτσι εξηγούνται και οι προβοκατόρικες ερωτήσεις στα δικαστήρια «τι φορούσες το βράδυ που σε βίασαν;» Τι στο καλό μπορεί να φορούσε για να άξιζε αυτόν τον εφιάλτη; Στην κουλτούρα βιασμού ο θύτης σπάνια διώκεται ή καταδικάζεται με ποινή που αξίζει το έγκλημά του εξαιτίας της άρρηκτης σύνδεσης της πατριαρχίας με τους θεσμούς. Το βάρος πέφτει στην κοινωνική ζωή της γυναίκας και απαιτεί την συνεχή συντηρητικοποίησή της για να αποφύγει την κακοποίηση. Δεδομένου ότι βιασμοί υπήρχαν πάντα (ανεξάρτητα από την απελευθέρωση και ισότητα της γυναίκας) η αστυνόμευση της συμπεριφοράς της γυναίκας δεν θα σταματήσει τους βιασμούς: η ποινική δίωξη των βιαστών και η εκπαίδευση κατά της κουλτούρας του βιασμού μπορεί.

Οι εκφάνσεις του μισογυνισμού και της κουλτούρας του βιασμού είναι συνδυασμένες με την τοξική αρρενωπότητα. Η παραδοσιακή ανδρική συμπεριφορά (που ορίζεται από στοιχεία όπως συνεχείς ενδείξεις ανωτερότητας, ασυγκράτητο θυμό, και μυώδη φυσική δύναμη) επηρεάζει αρνητικά την ψυχική υγεία των ανδρών και τον αγώνα για την ισότητα των φύλων (καθώς διαιωνίζει στερεότυπα). Οτιδήποτε αντίθετο, όπως το κλάμα και ο φόβος (στερεοτυπικά «γυναικεία» συναισθήματα) «μειώνουν» την αρρενωπότητα των ανδρών. Η τοξική αρρενωπότητα παράγει την κουλτούρα βιασμού γιατί οι άνδρες πρέπει να φέρονται μισογυνιστικά ή ομοφοβικά για να είναι «άνδρες» (σαν την περίπτωση του Βαγγέλη Γιακουμάκη). Και εκεί γεννώνται τα μύρια ομοφοβικά στερεότυπα περί της σεξουαλικότητας ενός άνδρα που αν δεν έχει πολλές σεξουαλικές συντρόφους, περιστασιακές και μοιραίες, γίνεται «λιγότερο» άνδρας ή ομοφυλόφιλος  (καθώς η αρρενωπότητα δυστυχώς θεωρείται αποκλειστικά ετεροφυλική). Σαφώς δεν προσπαθώ να ξεπλύνω κανέναν άνδρα υπεύθυνο για σεξουαλική παρενόχληση ή βιασμό: προσπαθώ να αποδείξω πως η κουλτούρα του βιασμού πηγάζει από την ανάγκη για επίδειξη αρρενωπότητας.

Όταν την επόμενη φορά χαρακτηρίσεις μια κοπέλα στο δρόμο βάσει της εμφάνισής της ή της συμπεριφοράς της, συμβάλεις στην κουλτούρα βιασμού. Ακόμη και όταν υποθέσεις πως μια γυναίκα επιλέγει την περιποίηση της για να προσελκύσει άντρες (και όχι επειδή απλώς την ευχαριστεί, χωρίς σεξουαλικούς σκοπούς και ψιλά γράμματα) ή όταν πιστεύεις  πως ο αριθμός των σεξουαλικών της συντρόφων «καθορίζει» την αξιοπρέπειά της, την μειώνεις σε σεξουαλικό αντικείμενο, συμβάλλοντας στην κουλτούρα του βιασμού. Παραπάνω, προκαλείς ανασφάλεια σε μια γυναίκα. Εξαιτίας αυτής της κουλτούρας μια γυναίκα δεν μπορεί να περπατά μόνη της στο σπίτι, πρέπει να κρατάει σπρέι στην τσάντα της, ή δεν πρέπει να μπει σε ασανσέρ μόνο με έναν άνδρα. Γιατί μια γυναίκα πρέπει να φοβάται αν ο Κρητικός την περιμένει σε ένα σοκάκι για να «αδειάσει το πακέτο του’; Είχα διαβάσει ένα σύνθημα γραμμένο σε τοίχο της Θεσσαλονίκης: «στο δρόμο για το σπίτι θέλουμε να είμαστε ασφαλείς, όχι γενναίες». Η δήλωση του Αλεξανδρίδη πραγμάτωσε ακόμη περισσότερο το σύνθημα. 

*Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Πολιτικής Θεωρίας στο LSE